بازی سیاست‌گذار با متغیر تورم ساز - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، بانک مرکزی یکی از مهمترین نهادهای پولی در اقتصاد است که با انجام سیاست های پولی و نظارت بر بانک‌ها و موسسات مالی اقدام به تنظیم وضعیت شاخص‌های اقتصادی از جمله تورم می‌کند.

آمارهای رسمی از رشد نقدینگی در ۲۲ سال اخیر اقتصاد ایران نشان می‌دهد سیاست‌های پولی کشور در یک چرخه تقریبا هفت ساله در نوسان بوده است. چرخه‌هایی که در آن، رشد نقدینگی بالاترین سطح خود را در سطوح ۴۰ درصدی و پایین‌ترین سطح خود را در کانال ۲۰ درصدی تجربه کرده است.

تمام این آمارها در شرایطی رخ داده است که طی ۲۲ سال اخیر، این نهاد پولی شاهد سکانداری هفت اقتصاددان مختلف بوده است. 

تاریخچه نرخ رشد نقدینگی

بررسی نرخ رشد نقدینگی از سال ۱۳۸۲ با سکانداری ابراهیم شیبانی آغاز می‌شود. در ابتدا نرخ رشد نقدینگی معادل ۲۶.۱ درصد بوده که با افزایش در سال ۱۳۸۵ به سطح ۳۹.۴ درصد می‌رسد. در سال ۱۳۸۶ که آخرین سال حضور شیبانی در ریاست کل بانک مرکزی بود، رشد نقدینگی کاهش پیدا کرده و در سطوح ۲۷.۷ درصد قرار گرفته است.

سپس در یک بازه زمانی یکساله، طهماسب مظاهری سکاندار بانک مرکزی شد و نرخ رشد نقدینگی در آخرین سال حضور مظاهری یعنی سال ۱۳۸۷ به سطح ۱۵.۹ درصد کاهش یافت. این نرخ کمترین سطح رشد نقدینگی در ۲۲ سال اخیر بوده است. 

از نیمه سال ۱۳۸۷، محمود بهمنی ریاست کل بانک مرکزی را برعهده گرفت. بهمنی تا سال ۱۳۹۲ سیاستگذار پولی در ایران بود. در دوره بهمنی کمترین نرخ رشد نقدینگی در سال ۱۳۹۰ شکل گرفت که حدود ۲۰ درصد بود. در ادامه  این نرخ افزایش یافت به طوریکه بیشترین سطح خود را در سال پایانی حضور بهمنی در مقام ریاست به ثبت رساند. نرخ رشد نقدینگی در سال ۱۳۹۲ سطحی در حدود ۳۸.۸ درصد به خود دید.

در نیمه سال ۱۳۹۲، نوبت به ولی‌الله سیف رسید که سکان سیاست پولی در اقتصاد ایران را به دست بگیرد. در مدت زمامداری سیف، نرخ رشد نقدینگی کاهشی بود و به جز در سال ۱۳۹۴، شرایط باثباتی را در کانال ۲۰ درصد تجربه کرد.

در نیمه دوم سال ۱۳۹۷، عبدالناصر همتی ریاست کل بانک مرکزی را بدست گرفت و تا سال ۱۴۰۰ در این مسند باقیماند. در دوران همتی چند رخداد مهم سیاسی و اقتصادی به وقوع پیوست که فعالیت سیاستگذار پولی را مشکل مواجه کرد. اقتصاد ایران در این دوران با شوک خروج ترامپ از برجام، کرونا و افزایش قیمت بنزین مواجه بود که کار را برای سیاستگذار پولی دشوار می‌کرد. نرخ رشد نقدینگی در دو سال پایانی همتی اوج خود را تجربه کرد و به ترتیب در سطوح ۴۰.۶ درصد و ۳۹ درصد قرار گرفت.

پس از همتی، برای مدت یکسال، علی صالح‌آبادی ریاست بانک مرکزی را بر عهده داشت. در یک سال حضور صالح‌آبادی، نرخ رشد نقدینگی به ۳۱.۱ درصد رسید که نسبت به سال ۱۴۰۰ با کاهش همراه بود.

در نهایت در نیمه دوم سال ۱۴۰۱، محمدرضا فرزین ریاست کل بانک مرکزی را پذیرفت و نرخ رشد نقدینگی را در مدت حضورش کاهش داد. البته در سال ۱۴۰۳ با وجود سیاست‌های انقباضی بانک مرکزی، نرخ رشد نقدینگی افزایش یافت و تا سطح ۲۹.۱ درصد بالا رفت. این افزایش به دلیل سیاست‌های تسهیلات دهی بانک‌ها برای عبور از شرایط رکودی شکل گرفته است.

رشد نقدینگی در چرخه‌های هفت ساله

بررسی رشد نقدینگی در ۲۲ سال اخیر نشان می‌دهد که این شاخص یک رفتار چرخه‌ای از خود نشان داده و تقریبا بعد از هر ۷ سال به بالاترین سطح خود در آن دوره رسیده است. البته این افزایش را نمی‌توان یک چرخه منظم و بدون تاثیر از اتفاقات سیاسی و اقتصادی دانست. به عبارت دیگر سیاستگذاران پولی در این مدت تعادل در نرخ رشد نقدینگی را در دستور کار خود نداشته‌اند.

مشاهده داده‌های نقدینگی در سال‌های اخیر حکایت از آن دارد که هر گاه سیاستگذار پولی احساس رکود در جامعه داشته اقدام به سیاست‌های انبساطی شدید داشته و هر زمان شدت تورم، رفاه جامعه را کاهش داده، اقدام به سیاست‌های پولی انقباضی داشته است.به بیان دیگر این رفتار سیاستگذار پولی در پاسخ به رویدادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رخ داده و باعث بروز رفتار چرخه‌ای در رشد نقدینگی نقدینگی شده است.

برای مثال، رشد حداکثری نقدینگی در سال ۸۵ احتمالا متاثر سیاست پولی انبساطی دولت وقت بوده است. در سال ۱۴۰۰ نیز رشد نقدینگی به بالاترین سطح در آن دوره رسیده بود که متاثر از سیاست انبساطی پساکرونا و حمایت از خانوارها در برابر تعطیلی طولانی‌مدت و رکود بازارها بود.

در نهایت می‌توان گفت در ۲۲ سال اخیر، سیاستگذار پولی واکنش‌های شدید به اتفاقات سیاسی و اقتصادی نشان داده که این واکنش خود را در قالب رشد نقدینگی و تورم را مزمن در این سالها نشان داده است.