به گزارش اکوایران؛ از سال ۱۳۹۷ که ایالات متحده آمریکا به‌طور رسمی از توافق برجام خارج شد و دور جدیدی از تحریم‌های سختگیرانه اقتصادی علیه ایران آغاز شد، ساختار تجارت خارجی کشور به‌ویژه در حوزه صادرات، دستخوش تغییراتی جدی شد. در این شرایط، برخی کشورها همچنان به‌عنوان مشتریان اصلی کالاهای ایرانی باقی ماندند و نقش […]
به گزارش اکوایران؛ از سال ۱۳۹۷ که ایالات متحده آمریکا به‌طور رسمی از توافق برجام خارج شد و دور جدیدی از تحریم‌های سختگیرانه اقتصادی علیه ایران آغاز شد، ساختار تجارت خارجی کشور به‌ویژه در حوزه صادرات، دستخوش تغییراتی جدی شد. در این شرایط، برخی کشورها همچنان به‌عنوان مشتریان اصلی کالاهای ایرانی باقی ماندند و نقش مهمی در تداوم صادرات غیرنفتی ایران ایفا کردند.
بررسی داده‌های مربوط به هفت سال گذشته نشان می‌دهد که چین، عراق، امارات متحده عربی، ترکیه، افغانستان، پاکستان و هند، کشورهایی بودند که به‌طور ثابت و همیشگی در جمع ده مقصد نخست صادراتی ایران قرار داشته‌اند. این کشورها، حتی در سخت‌ترین شرایط تحریمی نیز ارتباط تجاری خود با ایران را حفظ کردند. چین در این میان، همواره بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در حوزه صادرات باقی مانده و بیشترین ارزش واردات کالا از ایران را به خود اختصاص داده است. عراق نیز به‌دلیل نزدیکی جغرافیایی و نیاز بازار مصرفی خود، یکی از مهم‌ترین مقاصد کالاهای ایرانی به‌شمار آمده است. همچنین امارات متحده عربی، ترکیه، افغانستان، پاکستان و هند نیز هر یک سهم قابل‌توجهی از صادرات غیرنفتی ایران را جذب کرده‌اند و نقش مهمی در حفظ جریان صادرات ایفا کرده‌اند.
در کنار این هفت کشور اصلی، برخی دیگر از کشورها نیز در مقاطعی وارد فهرست ده کشور نخست مقصد صادراتی ایران شده‌اند، اما تداوم حضور نداشته‌اند. به‌عنوان نمونه، اندونزی طی شش سال از هفت سال گذشته در این فهرست جای گرفته و نشان داده که در مقاطعی خریدار مهمی برای کالاهای ایرانی بوده است. عمان و روسیه نیز هر یک در پنج سال، تایلند در سه سال و جمهوری آذربایجان و کره جنوبی هر کدام تنها در یک سال، در میان مقاصد اصلی صادرات ایران قرار گرفته‌اند. این کشورها اگرچه حضور پایدار نداشته‌اند، اما نشانه‌هایی از ظرفیت‌های بالقوه بازارهای منطقه‌ای و آسیایی برای توسعه صادرات ایران محسوب می‌شوند.
مرور این روند نشان می‌دهد که صادرات ایران در دوره پس از تشدید تحریم‌ها، بیش از اندازه به چند کشور خاص متمرکز شده است. چنین تمرکزی، از نگاه فعالان اقتصادی و کارشناسان، یکی از مهم‌ترین آسیب‌های تجارت خارجی ایران به شمار می‌رود. در واقع، تکیه‌ی بیش از حد به هفت کشور اصلی در حوزه صادرات، اقتصاد ایران را در برابر هرگونه تغییر سیاست تجاری، بی‌ثباتی سیاسی یا بحران اقتصادی در این کشورها آسیب‌پذیر کرده است.
از سوی دیگر، نبود تنوع پایدار در بازارهای صادراتی و عدم موفقیت در نفوذ به بازارهای جدید، به‌ویژه در شرق آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین، بیانگر ضعف در دیپلماسی تجاری و ناتوانی در انعقاد توافق‌های تجارت ترجیحی مؤثر است. این در حالی است که بسیاری از کشورها در شرایط مشابه، با توسعه روابط منطقه‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای، توانسته‌اند دامنه صادرات خود را گسترش دهند.
در مجموع، هرچند صادرات غیرنفتی ایران در هفت سال گذشته در سایه تحریم‌ها ادامه یافته، اما به‌دلیل عدم تنوع و تمرکز بالا بر چند کشور خاص، از منظر پایداری، تاب‌آوری و توسعه‌یافتگی، وضعیت متزلزلی دارد و نیازمند بازنگری جدی در راهبردهای تجاری و دیپلماسی اقتصادی است.
