صعود ایران در شاخص توسعه انسانی؛ کدام کشورها بهترین استاندارد زندگی را دارند؟ - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، تازه‌ترین گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP) از شاخص توسعه انسانی (HDI) نشان می‌دهد که ایران در سال ۲۰۲۳ با بهبود امتیاز شاخص خود، در میان ۱۹۳ کشور جهان به رتبه ۷۵ صعود کرده و در گروه کشورهای با توسعه انسانی بالا قرار گرفته است. 

این در حالی است که ایران در سال ۲۰۲۲ در رتبه ۷۷ قرار داشت. بررسی روند سال‌های اخیر نشان می‌دهد که از سال ۲۰۲۱ شاخص توسعه انسانی ایران روندی صعودی داشته است؛ در حالی که در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ کاهش‌هایی در این شاخص ثبت شده بود که می‌تواند به عواملی چون فشار ناشی از تحریم‌های اقتصادی، اثرات همه گیری کرونا بر سلامت و آموزش، و کاهش رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها نسبت داده شود.

کرونا و شکاف ماندگار در استانداردهای زندگی

بر اساس گزارشی از نشریه اکونومیست، پس از پنج سال از شیوع همه‌گیری کرونا در جهان، داده‌ها حاکی از آن است که آسیب واردشده به استانداردهای زندگی ممکن است برای مدتی طولانی پابرجا بماند. شاخص توسعه انسانی سازمان ملل، که وضعیت کشورها را بر اساس امید به زندگی، سطح آموزش و درآمد می‌سنجد، پس از تولید ناخالص داخلی (GDP) یکی از معتبرترین معیارهای سنجش پیشرفت توسعه انسانی محسوب می‌شود.

این شاخص در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ برای نخستین بار از زمان آغاز محاسبه‌اش در ۱۹۹۰ کاهش یافت و در سال ۲۰۲۲ اندکی بهبود پیدا کرد. اما تازه‌ترین گزارش آن نشان می‌دهد که سرعت رشد آن در سال ۲۰۲۳ کمترین سطح ثبت‌شده بوده است.

عملکرد بهتر کشورهای ثروتمند 

به گفته آچیم اشتاینر از برنامه توسعه سازمان ملل، کشورهای ثروتمند عملکرد بسیار بهتری در این شاخص داشته‌اند و ۹۷ درصد آن‌ها یا به سطح پیش از همه‌گیری بازگشته‌اند یا از آن عبور کرده‌اند. این در حالی است که کمتر از ۶۰ درصد کشورهای فقیر به چنین وضعیتی رسیده‌اند.

صدرنشینی ایسلند در رتبه‌بندی جهانی

سوئیس پس از ۲ سال صدرنشینی جای خود را با فاصله‌ای اندک به ایسلند داده است. کشورهای شمال اروپا معمولا در رتبه‌های بالای شاخص‌های کیفیت زندگی قرار دارند؛ کودکی که امروز در ایسلند متولد می‌شود، به‌طور میانگین بیش از ۸۲ سال عمر می‌کند و انتظار می‌رود بیش از ۱۸ سال تحصیل کند؛ درآمد سرانه در این کشور به حدود ۷۰ هزار دلار می‌رسد.

نابرابری درون‌کشوری؛ بعد مغفول شاخص HDI

با این حال، این شاخص نابرابری‌های درون هر کشور را در نظر نمی‌گیرد؛ سازمان ملل برای این منظور شاخص جداگانه‌ای دارد؛ استانداردهای زندگی در میان اقشار ثروتمند و فقیر یک کشور می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برای مثال، آمریکایی‌های ثروتمند معمولا بسیار بیشتر از فقرا عمر می‌کنند. اما پول همیشه تعیین‌کننده نیست؛ مطالعه‌ای که به تازگی به سرپرستی پژوهشگران دانشگاه براون منتشر شده، نشان می‌دهد که نرخ مرگ‌ومیر ثروتمندترین آمریکایی‌ها (در کشوری که رتبه ۱۷ را در شاخص توسعه انسانی دارد) تقریبا با فقیرترین ساکنان اروپای شمالی و غربی و بیشتر کشورهای اروپای شرقی برابر است.

وضعیت بحرانی در پایین‌ترین رتبه‌ها

در انتهای جدول، کشورهای جنوب صحرای آفریقا قرار دارند. سودان جنوبی که پایین‌ترین رتبه را دارد، امید به زندگی‌اش کمتر از ۵۸ سال است، میانگین سال‌های تحصیل کمتر از شش سال و درآمد ناخالص ملی سرانه تنها ۶۸۸ دلار است. شکاف میان کشورهای صدر و انتهای جدول در چهار سال گذشته به‌طور پیوسته بیشتر شده است.

تداوم چالش توسعه در کشورهای فقیر

شاخص‌های دیگر نیز برای کشورهای فقیر وضعیت امیدوارکننده‌ای نشان نمی‌دهند. فقر شدید از سال ۲۰۱۵ تقریبا بدون تغییر مانده است؛ شاخص‌های سلامت عمومی نیز پس از کووید بدتر شده‌اند و نرخ رشد اقتصادی در کشورهای فقیر از اواسط دهه ۲۰۱۰ به‌طور متوسط کمتر از کشورهای ثروتمند بوده است. کاهش بودجه کمک‌های خارجی از سوی آمریکا و اروپا نیز اوضاع این کشورها را پیچیده‌تر می‌کند.

بر اساس شاخص توسعه انسانی، کشورهای عربی، آمریکای لاتین و منطقه کارائیب، کندترین روند بازیابی استانداردهای زندگی را پس از همه‌گیری تجربه کرده‌اند. تا چند سال پیش تصور می‌شد جهان به‌طور میانگین پیش از سال ۲۰۳۰ به سطح بالایی از توسعه انسانی برسد؛ اما اگر روند کند فعلی ادامه یابد، رسیدن به آن هدف ممکن است چند دهه بیشتر طول بکشد.