پشت پرده رشد صادرات گندم روسیه به آفریقا - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران؛ بررسی داده‌های رسمی منتشر شده از سوی مرکز توسعه صادرات محصولات کشاورزی روسیه (Agroexport) و مرکز فدرال ارزیابی ایمنی و کیفیت محصولات کشاورزی این کشور نشان می‌دهد که صادرات غلات روسیه، به‌ویژه گندم، به قاره آفریقا در سال‌های اخیر روندی پرشتاب داشته است. این روند در شرایطی رخ داده که تقاضا برای واردات گندم در بسیاری از کشورهای آفریقایی در حال افزایش است و روسیه تلاش دارد با بهره‌گیری از ظرفیت‌های خود در حوزه کشاورزی، جایگاه راهبردی خود را در این قاره تثبیت کند.

طبق گزارش “آگرو اکسپورت” که در دسامبر ۲۰۲۴ منتشر شد، حجم صادرات گندم روسیه به آفریقا تا پایان سال ۲۰۲۴ به حدود ۳۰ میلیون تن رسید؛ رقمی که افزایش حدود ۳۵ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ را نشان می‌دهد. در همین گزارش آمده است که کشورهای آفریقایی در سال ۲۰۲۰ مجموعاً چهار میلیارد دلار محصولات کشاورزی از روسیه وارد کرده‌اند که حدود ۹۰ درصد آن مربوط به گندم و شش درصد مربوط به روغن آفتابگردان بوده است.

این روند صعودی در سال ۲۰۲۵ نیز ادامه یافته است. طبق داده‌های مرکز فدرال ارزیابی ایمنی و کیفیت محصولات کشاورزی روسیه، در سه‌ماهه نخست سال جاری، صادرات گندم روسیه به برخی کشورهای آفریقایی جهش قابل‌توجهی داشته است. برای نمونه، صادرات گندم به نیجریه پنج برابر شده و به ۲۶۲ هزار تن رسیده است. در همین مدت، صادرات گندم به مراکش نیز دو برابر افزایش یافته و به ۱۷۴ هزار تن رسیده است. صادرات به موزامبیک با ۱۱.۷ برابر رشد به بیش از ۷۳ هزار تن رسیده و صادرات به بوروندی و کامرون نیز به ترتیب ۹.۶ برابر و ۲.۲ برابر رشد داشته‌اند. همچنین، ارسال گندم به کشور توگو که در سال‌های گذشته متوقف شده بود، از سر گرفته شده و به ۲۷ هزار تن رسیده است.

به نقل از معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امورخارجه، در گزارش «آگرو اکسپورت» به چند عامل کلیدی در افزایش سهم روسیه از بازار گندم آفریقا اشاره شده است. نخست آنکه روسیه در برخی موارد اقدام به ارائه گندم رایگان به کشورهای آفریقایی کرده یا این محصول را با قیمت‌هایی پایین‌تر از نرخ‌های جهانی در اختیار آن‌ها قرار داده است. دوم آنکه چشم‌انداز بازار واردات گندم در آفریقا نشان از رشد مستمر تقاضا دارد. براساس گزارش مشترک سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) که در اکتبر ۲۰۲۴ منتشر شد، پیش‌بینی شده است که تا سال ۲۰۳۳، حدود ۴۱ درصد از واردات جهانی گندم مربوط به قاره آفریقا خواهد بود.

این گزارش همچنین تأکید دارد که بسیاری از کشورهای آفریقایی هنوز قادر به تأمین نیاز داخلی خود در حوزه مواد غذایی به‌ویژه گندم نیستند و همین مسئله، وابستگی آن‌ها به واردات از کشورهایی مانند روسیه را افزایش داده است.

علاوه بر حوزه غلات، شرکت‌های روسی در دیگر بخش‌های کشاورزی نیز در قاره آفریقا حضور دارند. از جمله شرکت «Uralchem» که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های تولید و صادرات کودهای شیمیایی روسیه به شمار می‌رود، در کشورهای جنوب آفریقا مانند زامبیا و زیمبابوه فعالیت گسترده‌ای دارد.

از منظر سیاست خارجی روسیه نیز گسترش همکاری با کشورهای آفریقایی دارای اهمیت خاصی است. در گزارش «آگرو اکسپورت» به نقل از اظهارات ولادیمیر پوتین در حاشیه نشست دوم سران روسیه و آفریقا در ژوئیه ۲۰۲۳ آمده است: «قاره سیاه به بازیگری با اهمیت فزاینده در صحنه جهانی تبدیل شده و به یکی از قطب‌های نوظهور قدرت بدل می‌شود». رئیس‌جمهور روسیه در این نشست همچنین تأکید کرده است: «کشور ما با آفریقا در جهت یک دنیای چندقطبی همبستگی دارد و مخالف استفاده ابزاری از موضوعات اقلیمی و حقوق بشر برای پیشبرد اهداف سیاسی است.»

در همین راستا، آمارهای گمرک فدرال روسیه نشان می‌دهد که صادرات روسیه به قاره آفریقا در بازه زمانی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ بیش از سه برابر شده و به ۲۴.۵ میلیارد دلار رسیده است. هم‌زمان با این افزایش، تعداد شرکت‌های روسی فعال در آفریقا نیز رو به افزایش گذاشته است؛ چه در قالب شرکت‌های بزرگ دولتی مانند روس‌اتم و چه در قالب شرکت‌های کوچک و متوسط.

از سوی دیگر، حضور روسیه در آفریقا تنها به عرصه کشاورزی محدود نیست. این کشور اکنون بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات و تجهیزات نظامی برای کشورهای آفریقایی محسوب می‌شود.

در جمع‌بندی گزارش مرکز توسعه صادرات محصولات کشاورزی روسیه، ظرفیت‌های گسترده اقتصادی و منابع طبیعی قاره آفریقا به‌عنوان یکی از دلایل اصلی تمرکز راهبردی روسیه بر توسعه روابط با این منطقه مطرح شده است. طبق برآوردهای موجود، آفریقا ۳۰ درصد ذخایر معدنی جهان، ۴۰ درصد طلای جهان، ۹۰ درصد کروم و پلاتین، ۶۵ درصد زمین‌های قابل کشت و مقادیر قابل توجهی از ذخایر نفت، گاز، الماس، اورانیوم و کبالت را در اختیار دارد.