به گزارش اکوایران؛ با وجود این پیشرفت، تمرکز صادرات ایران بر تعداد محدودی از کالاها و بازارهای خاص، به ویژه عراق، چالشی جدی به‌شمار می آید. عراق به تنهایی ۴۵.۹ درصد از صادرات کشاورزی و غذایی ایران را جذب می کند؛ هرچند این کشور از مزایایی نظیر هزینه‌های لجستیکی پایین‌تر برخوردار است، اما از سوی […]
به گزارش اکوایران؛ با وجود این پیشرفت، تمرکز صادرات ایران بر تعداد محدودی از کالاها و بازارهای خاص، به ویژه عراق، چالشی جدی به‌شمار می آید. عراق به تنهایی ۴۵.۹ درصد از صادرات کشاورزی و غذایی ایران را جذب می کند؛ هرچند این کشور از مزایایی نظیر هزینه‌های لجستیکی پایین‌تر برخوردار است، اما از سوی دیگر ریسک‌های اقتصادی و سیاسی قابل مالحظه‌ای را نیز به دنبال دارد.
از سوی دیگر بازار چین نیز در سال های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ شاهد نوسانات شدیدی در میزان صادرات ایران بوده است. تمرکز صادرات ایران در این بازار عمدتا روی خشکبار، محصولات حیوانی و گل و گیاه دارویی قرار دارد. با این وجود، سهم ایران در تامین نیازهای وارداتی چین بسیار ناچیز است و فرصت‌های مهم و ارزشمند دیگری، خصوصا در زمینه محصولات غذایی فرآوری شده و کالاهای دارا ی ارزش افزوده بالا، هنوز مورد استفاده قرار نگرفته‌اند.
بر این اساس، فعالات اقتصادی معتقدند سیاست صادراتی کشور از رویکرد «کالا محور» به سمت «بازارمحور» تغییر کند. گزارش معاونت مطالعات اقتصادی و آینده پژوهی، اتاق بازرگانی تهران این تغییر رویکرد باید با تمرکز بر محصولاتی که رقابت کمتری دارند و پاسخگوی نیازهای واقعی بازارهای هدف، به ویژه چین، همراه شود. علاوه بر این، حمایت از تقویت زنجیره ارزش از مرحله تولید تا صادرات، توسعه زیرساخت‌های لازم، تشکیل کنسرسیوم‌های تخصصی صادراتی و استفاده مؤثر از ظرفیت‌های مشاورهای و پلتفرم های محلی در بازار چین ضروری است. در نهایت دستیابی به موفقیت پایدار در عرصه صادرات محصولات کشاورزی و غذایی مستلزم تغییر نگرش استراتژیک و برنامه‌ریزی دقیق و بلندمدت خواهد بود.
نقش ایران در تامین نیازهای وارداتی کشورها
ایران در سال ۲۰۲۳ نقش قابل توجهی در تامین نیازهای وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی برخی از کشورهای منطقه ایفا کرد و در این زمینه سهم بالایی از نیازهای وارداتی کشورهای همسایه را تامین کرده و به عنوان یکی از تامین کنندگان اصلی شناخته می‌شود.
ترکمنستان با ۴۲.۸ درصد بیشترین سهم را از تامین نیازهای وارداتی خود از ایران دارد، که نشان دهنده وابستگی بالا این کشور به واردات محصولات کشاورزی و غذایی از ایران است. بعد از ترکمنستان، عراق با سهم ۲۲.۰۳ درصد در جایگاه دوم قرار دارد که بیانگر روابط تجاری مستحکم بین دو کشور در زمینه محصوالت کشاورزی و غذایی است. همچنین افغانستان با سهم ۱.۲۱ درصد رتبه سوم را به خود اختصاص داده است که از اهمیت زیادی برای ایران به عنوان شریک تجاری در زمینه تامین نیازهای وارداتی برخوردار است.
ایران در تامین نیازهای وارداتی کشورهای دیگری مانند پاکستان، آذربایجان و ارمنستان در حوزه محصولات کشاورزی و صنایع غذایی نیز نقش مهمی ایفا کرده، به طوری که سهم ایران در تامین نیازهای وارداتی این کشورها به ترتیب ۱۰.۷۶ درصد، ۷.۶۴ درصد و ۷.۳۶ درصد است. از سوی دیگر با وجود نقش مهم ایران در تامین نیازهای وارداتی محصولات کشاورزی و صنایع غذایی برای کشورهای همسایه و منطقه، ایران نتوانسته است نقش پررنگی در تامین نیازهای وارداتی کشورهای اصلی واردکننده این محصولات در سطح جهانی ایفا کند. کشورهای مانند ایالات متحده آمریکا، چین، آلمان و بریتانیا که در صدر فهرست واردکنندگان جهانی محصولات کشاورزی و غذایی قرار دارند، عمدتا به تامین‌کنندگان بزرگ تری همچون برزیل، هلند و آرژانتین وابسته‌اند.
مروری بر وضعیت صادرات ایران به چین
داده های صادراتی ایران به چین در بازه زمانی سال های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ نشان دهنده تحوالت قابل توجه و نوسانات چشمگیری در گروه‌های کالایی زیرمجموعه محصوالت کشاورزی و صنایع غذایی است. بررسی دقیق آمارها نشان میدهد سیاستگذاران و فعالان اقتصادی اهمیت بالایی داشته باشد.
گروه «خشکبار» همواره نقش محوری در صادرات ایران به چین داشته است. صادرات این گروه در سال ۱۳۹۵ حدود ۷.۴ میلیون دلار بوده که پس از یک جهش استثنایی، در سال ۱۳۹۸ به رقم قابل توجه ۲۰۴ میلیون دلار و سپس در سال ۱۳۹۹به ۵۳۴ میلیون دلار رسیده است.
این ارقام بیانگر جایگاه ممتاز خشکبار ایران به عنوان اصلی ترین محصول صادراتی ایران در این حوزه به چین است. هرچند در سال های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ شاهد کاهش چشمگیر صادرات این محصول بوده ایم (به ترتیب حدود ۲۳۳ میلیون و ۷۰ میلیون دلار)، اما در سال ۱۴۰۲ صادرات خشکبار مجدد به بیش از ۱۴۵ میلیون دلار رسیده که نشان دهنده بهبود و بازگشت نسبی این محصول به مسیر قبلی است.
صادرات گروه «محصولات حیوانی و صنایع وابسته» نیز روند جالبی را نشان می دهد؛ در سال ۱۳۹۵ صادرات این گروه حدود ۲۶.۵ میلیون دلار بوده و پس از افت محسوس در سال‌های بعد، مجددا در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۵۷ میلیون دلار رسیده است. رشد صادرات این گروه کالایی در سال ۱۴۰۱ با رقم بالای ۸۴ میلیون دلار ادامه پیدا کرده ولی در سال ۱۴۰۲ به ۷۱ میلیون دلار رسیده است. این امر بیانگر تقاضای بالا و ظرفیت خوب ایران در تامین این محصولات برای بازار چین است.
گروه «گل و گیاه دارویی، خوراکی، زینتی و صنعتی» نیز طی دوره مذکور روندی افزایشی را تجربه کرده است. صادرات این گروه از حدود ۱۴ میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۶۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است که تاییدکننده پتانسیل بالای ایران در این محصولات و استقبال بازار چین از آن‌ها است. در سال ۱۴۰۲ نیز صادرات این گروه نزدیک به ۵۵ میلیون دلار بوده که همچنان سطح بالایی از مزیت رقابتی را نشان می دهد.
صادرات «صنایع تبدیلی»نیز طی بازه مورد بررسی نوسانات شدیدی را پشت سر گذاشته؛ این گروه از حدود یک میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ به بیش از چهار میلیون دلار در سال ۱۳۹۶ افزایش یافت، اما در سال‌های بعد با کاهش شدید مواجه شد و سپس در سال ۱۴۰۲ با جهشی قابل توجه مجددا به ۲.۴ میلیون دلار رسید. این رفتار صادراتی، بیانگر نوسانات جدی در تولید یا تقاضای این محصولات است که نیازمند ثبات بیشتر در سیاست ها و زیرساخت‌هاست.
صادرات گروه «بذر و دانه» نیز در سال ۱۴۰۲ با رقم ۹۷۴ هزار دلار برای اولین بار به رقم یک میلیون دلار نزدیک شده که بیانگر فرصت جدیدی در این بخش است که احتمالا ناشی از تغییرات بازار یا سیاست‌های داخلی دو کشور است. صادرات «شیرینی و شکالت» و «محصوالت لبنی» اگرچه به لحاظ ارزشی سهم کمتری دارند، اما رشد مقطعی و پراکنده آن ها نشان دهنده فرصتی است که با سیاست گذاری و بازاریابی هدفمند می تواند به جایگاه بهتری دست یابد.
در مقابل، صادرات «میوه و تره‌بار» و «غلات» به بازار چین بسیار اندک بوده و نزدیک به صفر مانده است. این امر نشان میدهد که یا سیاست‌های چین در این زمینه محدودکننده است و یا ظرفیت رقابتی ایران در این دو گروه کمتر است. الزم است بررسی دقیق‌تری صورت گیرد تا موانع موجود شناسایی و رفع شوند. جمع‌بندی کلی نشان میدهد، مجموع صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ایران به چین در دوره بررسی، نوسان قابل توجهی داشته است. این رقم از حدود ۵۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۵ به حدود ۵۶۷ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ رسیده و سپس با کاهش هایی مواجه شده و در سال ۱۴۰۲ به رقم ۲۷۵ میلیون دلار رسیده است. این نوسانات گسترده، نشان دهنده عدم ثبات در جریان صادراتی است که بهبود زیرساخت های تولیدی، مدیریت لجستیکی مؤثر، دیپلماسی اقتصادی فعال و توسعه روابط تجاری پایدار با چین را طلب می کند.
به بیان دیگر، ظرفیت‌های قابل توجهی در بخش کشاورزی و صنایع غذایی ایران برای حضور پایدار و سودآور در بازار عظیم چین وجود دارد که برای استفاده موثر از آن‌ها، سیاستگذاری دقیق، برنامه‌ریزی بلندمدت و هدفمند و اجرای استراتژی‌های بازاریابی حرفه‌ای امری ضروری به نظر می‌رسد.
