بالا و پایین سهم مردم از اقتصاد ایران در ۱۲۰ سال گذشته - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، آمارها حاکی از آن است که  در بیش از یک قرن گذشته متوسط سهم مصرف مردم از حجم اقتصاد ۴۴.۵ درصد بوده است. همچنین بالاترین مقدار سهم مصرف مردم از اقتصاد ۷۰ درصد و پایین‌ترین میزان آن ۱۵.۳ درصد ثبت شده است.

توضیحاتی در مورد سهم مصرف از حجم اقتصاد

تولید ناخالص داخلی به مجموع کالا و خدمات تولید شده در یک اقتصاد در یک دوره مشخص اطلاق می‌شود. یکی از روش‌های برآورد تولید ناخالص داخلی یا حجم اقتصاد، روش «هزینه‌ای» است. در این روش، تمام کالاها و خدمات تولید شده در یک سال که توسط مردم، دولت و بازرگانان تقاضا و مصرف شده‌اند، محاسبه می‌شود. در واقع، هزینه‌ای که بخش‌های اقتصادی برای پاسخگویی به تقاضای خود پرداخت می‌کنند، معادل ارزش کالا و خدمات تولید شده در آن سال است.

در روش هزینه‌ای، اجزای اقتصاد «مصرف نهایی خصوصی»، «مصرف نهایی دولت»، «تشکیل سرمایه ثابت ناخالص» و «خالص صادرات و واردات» می‌شود.

از تقسیم مصرف به تولید ناخالص داخلی، مصرف متوسط به دست می‌آید. در ادبیات اقتصاد کلان گفته می‌شود که مصرف متوسط رفتار ضدچرخه‌ای دارد. به عبارت دیگر، هر زمان که اقتصاد رشد منفی را تجربه می‌کند، سهم مصرف از حجم اقتصاد افزایش می‌یابد و هر زمان که رشد مثبت تجربه می‌کند، سهم مصرف از حجم اقتصاد کاهش خواهد یافت.

در واقع، زمانی که اوضاع اقتصاد بد می‌شود و درآمد کاهش می‌یابد، مردم ابتدا پس‌انداز و سرمایه‌گذاری خود را کاهش می‌دهند و تا جای ممکن سعی می‌کنند میزان مصرف خود را کاهش کمتری بدهند و تغییرات سبد مصرفی‌شان را به حداقل برسانند.

مصرف مردم به تغییرات اقتصادی به سرعت واکنش نشان نمی‌دهد و به اصطلاح، چسبندگی دارد. در دوران رکود، این چسبندگی باعث می‌شود که مصرف نسبت به تولید کمتر کاهش یابد و در نتیجه، مصرف متوسط افزایش پیدا کند. در دوره رونق نیز، مصرف با تاخیر نسبت به تولید رشد می‌کند. این پدیده، نوسانات مصرف متوسط را در کوتاه‌مدت ایجاد می‌کند، اما در بلندمدت، مصرف به یک سطح پایدار می‌رسد.

اعداد و ارقام مربوط به سهم مصرف از اقتصاد

بر اساس برآوردهای پژوهشکده پولی و بانکی از سهم مصرف مردم از کیک اقتصاد تا قبل از سال ۱۳۳۸، این سهم در سال ۱۲۹۲ معادل ۶۲ درصد بود. سپس این روند کاهشی شد و در سال ۱۳۲۹ به رقم ۳۷ درصد رسید.

بعد از حوادث سال ۱۳۳۲ و برکناری مصدق از نخست وزیری، سهم مصرف مردم از تولید ناخالص داخلی به بالاترین میزان خود در ۱۱۸ سال گذشته رسید. در این سال سهم مصرف مردم برابر با ۷۰ درصد بود. اما در سالهای بعد، سهم مصرف مردم از کیک اقتصاد نزولی شده به نحوی که در سال ۱۳۵۱ ، ۱۵ درصد برآورد شده است.

با این‌وجود بعد از انقلاب اسلامی در سال ۵۷ و وقوع هشت سال جنگ تحمیلی، سهم مصرف مردم از کیک اقتصاد در سال ۱۳۶۰ به رقم ۴۲ درصد رسید که نسبت به یک دهه قبل از آن یعنی سال ۱۳۵۱ ، افزایشی بوده است.

در سال‌های بعدی روند این متغیر نوسانی بوده و پس از اعمال تحریم‌های آمریکا و سازمان ملل علیه اقتصاد ایران مجددا سهم مصرف خصوصی از کیک اقتصاد افزایشی شده و در سال ۹۲ به ۵۵ درصد افزایش یافت. سپس با وقوع توافق برجام سهم مصرف مردم از اقتصاد کاهش یافت اما با خروج آمریکا از برجام، یک بار دیگر این متغیر صعودی شد؛ به طوری که در سال ۱۴۰۱ سهم مصرف مردم از اقتصاد به بالاتر از ۵۰ درصد رسید.

با این همه در نیمه سال ۱۴۰۳ سهم مصرف مردم از اقتصاد معادل ۴۳ درصد بوده است.