ایران برای یارانه‌های انرژی چه بهایی می‌پردازد؟+ نمودار - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، بر اساس آخرین داده‌های صندوق بین‌المللی پول از یارانه سوخت‌های فسیلی، در سال ۲۰۲۲ حجم کل این یارانه‌ها به ۷ تریلیون دلار رسیده که بیش از ۷ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد. در ایران نیز یارانه‌های تخصیص یافته به سوخت‌های فسیلی در این سال تقریبا برابر با ۱۶۳ میلیارد دلار بوده که حدود ۱۰۰ میلیارد دلار یارانه پنهان و ۶۳ میلیارد دلار یارانه آشکار بوده است. همچنین، در سال ۲۰۲۲، سهم این یارانه‌ها از حجم اقتصاد ایران بیش از ۲۷ درصد بوده است.

پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول حاکی از آن است که پس از کاهش کوتاه مدت یارانه سوخت‌های فسیلی، تا سال ۲۰۳۰ سیری صعودی را طی خواهد کرد. به‌طوری‌که، حجم این یارانه‌ها به بیش از ۸ تریلیون دلار خواهد رسید. همچنین، این نهاد بین‌المللی تخمین می‌زند تا سال ۲۰۳۰ یارانه‌‌های تخصیص یافته به سوخت‌های فسیلی در ایران به حدود ۱۵۶ میلیارد دلار برسد و سهم آن از تولید ناخالص داخلی کشور به بیش از ۲۲ درصد برسد.

یارانه چیست؟

یارانه‌ها یکی از ابزارهای مهم اقتصادی است که نقش قابل‌توجهی در سیاست‌گذاری‌ها برای افزایش رفاه عمومی و کاهش هزینه‌های معیشتی شهروندان، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و تامین اهداف اجتماعی دارد. به‌طور کلی، یارانه‌ها کمک‌های مالی مستقیم یا غیرمستقیمی هستند که از سوی دولت به مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان تخصیص می‌یابد تا در راستای حمایت از گروه‌های خاص، کنترل قیمت یا توسعه بخش‌های اقتصادی استفاده شوند.

از سوی دیگر، این یارانه‌ها ممکن است پیامدهای منفی مانند افزایش نرخ مالیات و استقراض دولت‌ها، تخصیص ناکارآمد منابع اقتصادی را به‌دنبال داشته باشد. یارانه‌های تخصیص یافته به سوخت‌های فسیلی می‌تواند منجر به رخدادهایی از جمله تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و مرگ‌های زودرس ناشی از آن و کاهش امنیت انرژی سوخت‌های فسیلی خواهد شد.

یارانه‌ها به دو دسته کلی یارانه آشکار و پنهان تقسیم می‌شوند که بر اساس صندوق بین‌المللی پول به صورت زیر تعریف شده‌اند:

یارانه آشکار زمانی به یک سوخت تعلق گرفته که قیمت فروش کمتر از هزینه تامین آن باشد. هزینه تامین انرژی‌های مختلف بر اساس قابلیت جابجایی یا تجارت آنها متفاوت باشد. به عنوان مثال، برای انرژی غیرقابل تجارتی مانند برق، هزینه تامین شامل هزینه تولید داخلی، هزینه‌های توزیع و سود است. برای محصولی مانند نفت که قابلیت تجارت بین‌المللی دارد، هزینه تامین شامل هزینه فرصت مصرف داخلی به‌جای فروش آن در خارج از کشور به‌علاوه هزینه توزیع و سود آن است. همچنین، یارانه‌های آشکار پرداخت‌های مستقیم و شفاف دولت است که در بودجه‌های رسمی ذکر می‌شود و قابل ردیابی هستند.

یارانه پنهان آثار خارجی حامل‌های انرژی است که در قیمت فروش آن در نظر گرفته نشده. آثار خارجی شامل انتشار گازهای گلخانه‌ای، آسیب‌های وارد شده بر سلامت مردم که ناشی از آلودگی‌های مضر مانند ذرات معلق، هزینه‌های ناشی از ترافیک و تصادفات ناشی از مصرف سوخت‌های جاده‌ای است. به عقیده متخصصان، قیمت‌گذاری حامل‌های انرژی باید به گونه‌ای باشد که اثرات نامطلوب آنها بر جامعه و محیط زیست بازتاب شود.

دنیا چقدر به یارانه سوخت‌های فسیلی بها داده؟

بر اساس آخرین داده‌های صندوق بین‌المللی پول، مجموع یارانه‌های تخصیص یافته به سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۲ برابر با ۷ تریلیون دلار بوده که ۷.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را شامل می‌شود. بنا بر این داده‌ها، مقدار یارانه‌ها در مقایسه با سال ۲۰۲۰ حدود ۲ تریلیون دلار افزایش یافته که به دلیل حمایت‌های دولتی از افزایش قیمت‌های انرژی است.

داده‌های یارانه‌های تخصیص یافته به سوخت‌های فسیلی کشور ایران و سهم آنها از تولید ناخالص داخلی به تفکیک آشکار و پنهان موجود است که به حامل‌های انرژی مثل نفت، زغال سنگ، گاز طبیعی و برق تخصیص یافته است. داده‌های تاریخی از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲ منتشر شده و از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ نیز توسط صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی شده‌اند. همچنین، بر اساس داده‌های ایران، یارانه آشکار به زغال سنگ و گاز طبیعی و یارانه پنهان به برق تخصیص نمی‌یابد و تنها حامل انرژی که هر دو نوع یارانه را دریافت می‌کند، نفت است.

گذشته، حال و آینده یارانه سوخت‌های فسیلی در ایران

از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲، ایران دست کم ۷۵ میلیارد دلار به سوخت‌های فسیلی یارانه داده که حداقل ۶۰ درصد از آن یارانه پنهان بوده است. این در حالیست که میانگین یارانه سوخت‌های فسیلی کل کشورها در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۰ میلیارد دلار بوده است.

مقدار یارانه سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۲ به بیشترین مقدار خود رسیده است. به‌طوری‌که، مجموعا ۱۶۲ میلیارد و ۵۶۷ میلیون دلار به قیمت‌های ثابت سال ۲۰۲۱ یارانه به چهار نوع حامل انرژی تخصیص یافته است. از این مقدار حدود ۶۳ میلیارد دلار یارانه آشکار و ۱۰۰ میلیارد دلار یارانه پنهان بوده است.

صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کند سطح یارانه سوخت‌های فسیلی نه تنها در ایران، بلکه در جهان در کوتاه‌مدت کاهش پیدا خواهد کرد. زیرا در این دوره سیاست‌های حمایت از قیمت حامل‌های انرژی متوقف شده و قیمت‌های جهانی کاهش پیدا خواهند کرد. از سوی دیگر، مقدار این یارانه‌ها دوباره افزایش خواهد یافت و تخمین زده می‌شود کل یارانه‌های تخصیص یافته به سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۳۰ به ۸.۲ تریلیون دلار افزایش پیدا خواهد کرد. به نقل از صندوق بین‌المللی پول، این اتفاق به دلیل سهم در حال افزایش بازارهای نوظهور از مصرف سوخت است.

پیش‌بینی می‌شود یارانه سوخت‌های فسیلی ایران پس از سیری نزولی تا سال ۲۰۲۴، با روندی افزایشی در سال ۲۰۳۰ به حدود ۱۵۶ میلیارد دلار برسد که ۳۱ میلیارد دلار از آن یارانه آشکار و ۱۲۵ میلیارد دلار یارانه پنهان خواهد بود.

سهم یارانه سوخت‌های فسیلی از کیک اقتصاد

همانطور که گفته شد، مجموع یارانه سوخت‌های فسیلی در سال ۲۰۲۲ معادل ۷.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی دنیاست. در ایران، یارانه سوخت‌های فسیلی ۲۷.۲ درصد از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهند. از این مقدار حدود ۱۰.۵ درصد سهم یارانه آشکار و ۱۶.۷ درصد یارانه پنهان بوده است.

به پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول سهم یارانه سوخت‌های فسیلی از تولید ناخالص داخلی ایران تا سال ۲۰۳۰ به ۲۲.۱ درصد کاهش خواهد یافت و سهم یارانه آشکار به ۴.۴ درصد و یارانه پنهان به ۱۷.۷ درصد خواهد رسید. در واقعا، سهم یارانه‌های آشکار از اقتصاد ایران با کاهشی قابل توجه به زیر ۵ درصد رسیده و در ۴.۴ درصد ثابت خواهد ماند و سهم یارانه‌های پنهان نیز افزایش پیدا می‌کند. به‌طوری‌که، بیشترین سهم خود را از تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۳۰ تجربه خواهد کرد.