یارانه‌ از پس نابرابری در تهران بر نمی‌آید - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، ضریب جینی مناطق شهری کل کشور تا سال ۸۶ در کانال ۰.۴ بوده و از سال ۸۷ کاهش یافته و وارد کانال ۰.۳ شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این روند کاهشی ضریب جینی با پرداخت یارانه‌ها بیشتر شده است. به عقیده اقتصاددانان، کاهش قابل توجه ضریب جینی در سال‌های منتهی به ۹۰، با سیاست‌های توزیع درآمدی دولت، افزایش درآمد نفت، هدفمند کردن یارانه‌ها، توزیع سهام عدالت و سیاست‌های مشابه همراه بوده است.

این در حالیست که پس از این دوره، ضریب جینی جمعیت شهری استان تهران از میانگین کشور پیشی گرفته و نوسانات شدیدتری را تجربه کرده است. همچنین، در دورانی که یارانه پرداخت شده، با وجود کاهش ضریب جینی کل کشور، مقدار این شاخص برای مناطق شهری استان تهران افزایش یافته است. این اتفاق ممکن است به این دلیل افتاده باشد که یارانه‌ها اثر کمکی فاحشی برای جمعیت شهری، بویژه خانوارهای دهک پایین، نداشته است.

ضریب جینی مناطق روستایی به طور کلی کمتر از مناطق شهری است. به عبارت دیگر، نابرابری در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی است. به‌طوری‌که، ضریب جینی مناطق روستایی کل کشور در دوره مورد بررسی زیر ۰.۴ بوده است. همچنین، ضریب جینی جمعیت روستایی استان تهران کمتر از میانگین کشور بوده، ولی در سال ۹۲ سطح این شاخص در خلاف جهت کل کشور افزایش یافته و حتی از آن پیشی گرفته است.

خبر مرتبط

نابرابری در شهرها بیشتر است یا روستاها؟

اکوایران: در طول ۴۰ سال اخیر، همواره ضریب جینی مناطق شهری بالاتر از روستاها بوده و فقط در یک سال این شاخص در هر دو منطقه به یک عدد برابر رسیده است. تازه‌ترین آمارها نیز نشان می‌دهد که ضریب جینی در روستاها کاهش یافته اما در شهرها بالاتر رفته است.

ضریب جینی به مثابه نابرابری

یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی برای سنجش نابرابری در جامعه، ضریب جینی است. این معیار برای سنجش توزیع ثروت یا درآمد به کار می‌رود. ضریب جینی به صورت عددی بین ۰ و ۱ بیان می‌شود. عدد صفر نشان‌دهنده توزیع کاملا برابر درآمدها یا ثروت‌ها در جامعه است، در حالی که عدد یک نشان‌دهنده بیشترین نابرابری ممکن است، یعنی زمانی که تمام درآمد یا ثروت در دست یک فرد یا گروه متمرکز است.

کاهش ضریب جینی لزوما به معنای کاهش نابرابری و کاهش فقر نیست و ممکن است همه مردم با هم فقیرتر یا ثروتمندتر شده باشند. همچنین، ممکن است وضعیت اجتماعی و اقتصادی مردم به شکلی تغییر کرده باشد که ضریب جینی ثابت باقی بماند. به همین دلیل، ضریب جینی به تنهایی شاخصی کافی برای سنجش عدالت و نابرابری نیست و باید به شاخص‌های دیگر نیز توجه داشت.

اثر یارانه‌ها بر توزیع درآمد

در طی دهه ۸۰، ضریب جینی مناطق شهری کل کشور در سال ۸۷ وارد کانال ۰.۳ شده است؛ چرا که مقدار این شاخص پیش از این در کانال ۰.۴ بوده است. هر چند ضریب جینی جمعیت شهری در سال ۸۲ به ۰.۳۹۹۶ رسیده، ولی این کاهش موقتی بوده و دوباره به سطوح ۰.۴ بازگشته است. مقدار ضریب جینی جمعیت شهری کل کشور در سال ۸۷ از ۰.۴۱۳۶ به ۰.۳۸۶۷ کاهش یافته است. این سیر کاهشی در روند ضریب جینی مناطق شهری استان تهران نیز قابل مشاهده است. به‌طوری‌که، ضریب جینی از ۰.۳۹۹۶ به ۰.۳۵۷۰ کاهش یافته و حاکی از کاهش نابرابری در میان جمعیت شهری این استان و کشور است.

با اجرا شدن سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها در سال ۸۹، ضریب جینی مناطق شهری کل کشور از ۰.۳۸۹۳ به ۰.۳۸۴۱ کاهش یافته است. این در حالیست که روند جمعیت شهری استان تهران سیری مخالف را نشان می‌دهد. به‌طوری‌که، ضریب جینی آن از ۰.۳۶۷۲ در سال ۸۸ به ۰.۳۸۲۹ در سال ۸۹ افزایش یافته است. البته مقدار این شاخص در سال ۹۰ کاهش یافته و کمترین مقدار خود را ثبت کرده و همسو با روند کل کشور شده است.

یارانه‌ها تا کجا بار نابرابری را به دوش کشیدند؟

با شروع تحریم‌ها در ابتدای دهه ۹۰، تورم افزایش یافته که باعث کاهش اثر کمکی یارانه‌ها شده است. به همین دلیل، مقدار یارانه‌ها با سطح تورم تعدیل شده و مقداری افزایش یافته است. به دنبال آن، ضریب جینی مناطق شهری کل کشور کمترین سطح خود را در سال ۹۲ با مقدار ۰.۳۵۱۲ ثبت کرده است. باری دیگر، روند ضریب جینی جمعیت شهری استان تهران بر خلاف کل کشور حرکت کرده و در سال ۹۱ به ۰.۳۶۷۲ افزایش یافته؛ البته پس از آن، تا سال ۹۳ کاهشی بوده است.

پس از آن، روند ضریب جینی جمعیت شهری کل کشور تا سال ۹۷ افزایشی بوده و در این سال به بیشترین مقدار خود از سال ۸۶ در ۰.۳۹۴۰ رسیده است. سیر ضریب جینی مناطق شهری استان تهران نیز در این سال باری دیگر وارد کانال ۰.۴ شده که آخرین بار در سال ۸۵ تجربه کرده بود. این اتفاق به دنبال خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها اتفاق افتاد که منجر به افزایش تورم و کاهش اثر یارانه‌ها شده است.

با افزایش بنزین در سال ۹۸، یارانه بنزین به ارزش ۱۰۰ هزار تومان پرداخت شد. به واسطه افزایش قدرت خرید، ضریب جینی جمعیت شهری کل کشور به ۰.۳۸۲۸ کاهش یافته، ولی مقدار این شاخص در سال ۹۸ برای مناطق شهری استان تهران کمی افزایش یافته و به ۰.۴۰۶۲ رسیده است.

وضعیت نابرابری در تهران شدیدتر از کل کشور

در سال ۱۴۰۱، سیاست حذف ارز ۴۲۰۰ اجرا شد. به واسطه این سیاست، سطح عمومی قیمت‌ها افزایش چشمگیری داشته است. به همین دلیل، یارانه‌های معیشتی ۳۰۰ هزار تومانی به خانوارهای دهک اول تا سوم و ۴۰۰ هزار تومانی به خانوارهای دهک چهارم تا نهم پرداخت شده است. با افزایش قدرت خرید خانوارهای شهری در سال ۱۴۰۱، ضریب جینی باز هم کاهش یافته و به ۰.۳۶۹۶ رسیده است. ضریب جینی جمعیت شهری استان تهران با وجود پرداخت یارانه، به ۰.۳۶۴۴ در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است.

آخرین وضعیت ضریب جینی در مناطق شهری در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد مقدار این شاخص برای میانگین کشور با افزایش روبرو بوده و به ۰.۳۸۲۰ رسیده است. ضریب جینی جمعیت شهری استان تهران نیز با افزایش قابل توجه به ۰.۴۰۸۵ رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد افزایش نابرابری در مناطق شهری استان تهران شدیدتر از میانگین کشور بوده است.

خبر مرتبط

نقشه توزیع درآمد در روستاهای ایران؛ افزایش نابرابری در ۱۲ استان

بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۲، سطح نابرابری در مناطق روستایی ۱۲ استان افزایش یافته، بیشترین افزایش را استان هرمزگان با ۴.۷۶ واحد درصد تجربه کرده است.

لپ کلام سیر ضریب جینی مناطق شهری

همانطور که مشاهده شد،‌ با وجود پرداخت یارانه، نابرابری در میان جمعیت شهری استان تهران افزایش یافته است. از آنجایی که پرداخت یارانه به خانوارهای دهک پایین قدرت خرید بیشتری نسبت به خانوارهای دهک بالا می‌دهد، می‌توان از این موضوع نتیجه گرفت که ممکن است پرداخت یارانه کمک آنچنانی به خانوارهای دهک پایین مناطق شهری استان تهران نکرده است.

نکته مهم دیگری که می‌توان از این روند به دست آورد این است که با آغاز پرداخت یارانه، سطح ضریب جینی جمعیت شهری کل کشور در مقایسه با استان تهران کاهش یافته است. همچنین، نوسانات ضریب جینی مناطق شهری استان تهران شدیدتر از میانگین کشور بوده است.

وضعیت نابرابری در مناطق روستایی چگونه است؟

به‌طور کلی، روند ضریب جینی مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری نوسانات کمتری را تجربه کرده است. همچنین، کمتر بودن ضریب جینی مناطق روستایی نشان می‌دهد نابرابری جمعیت شهری بیشتر از جمعیت روستایی است. به‌طوری‌که، ضریب جینی مناطق روستایی کل کشور در دوره مورد بررسی زیر ۰.۴ بوده است.

اثرات مثبت هدفمندسازی یارانه‌ها در سال ۸۹ برای جمعیت روستایی کل کشور و استان تهران نیز قابل مشاهده است. به‌طوری‌که، ضریب جینی میانگین کشور به ۰.۳۸۰۹ و استان تهران به ۰.۳۲۲۳ کاهش یافته است. با تعدیل مقدار یارانه‌ها با تورم در اوایل دهه ۹۰، ضریب جینی مناطق روستایی کل کشور باز هم کاهش یافته و به ۰.۳۲۴۳ و کمترین سطح خود در سال ۹۲ رسیده است.

این در حالیست که ضریب جینی مناطق روستایی استان تهران عمدتا کمتر از میانگین کشور بوده و در سال ۹۲ علاوه بر اینکه، در خلاف جهت میانگین کشور حرکت کرده، بلکه از آن پیشی گرفته و با افزایشی چشمگیر به ۰.۳۲۹۸ رسیده است. پس از آن، مقدار این شاخص در سال ۹۳ کاهش قابل توجهی داشته و به ۰.۲۶۷۸ و کمترین مقدار خود رسیده است. بعد از این سال، روند ضریب جینی مناطق روستایی کل کشور و استان تهران سیری افزایشی را طی کرده‌اند.

اثر افزایش مقدار یارانه بر توزیع درآمد روستاییان

با پرداخت یارانه بنزین در سال ۹۸، ضریب جینی مناطق روستایی کل کشور و استان تهران کاهش یافته است. البته شدت کاهش این شاخص برای استان تهران بیشتر بوده و از ۰.۳۴۴۴ در سال ۹۷ به ۰.۳۱۵۴ در سال ۹۸ رسیده است. این در حالیتس که تغییرات ضریب جینی جمعیت روستایی میانگین کشور در این دوره، از ۰.۳۵۹۵ به ۰.۳۵۳۹ بوده است.

ضریب جینی مناطق روستایی کل کشور در سال ۱۴۰۱ با وجود پرداخت یارانه، مقداری افزایش یافته و به ۰.۳۶۴۳ رسیده است. البته مقدار آن در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته و به ۰.۳۵۸۳ رسیده است. سطح ضریب جینی برای جمعیت روستایی استان تهران با کاهشی چشمگیر از ۰.۳۱۵۵ در سال ۱۴۰۰ به ۰.۲۹۸۱ در سال ۱۴۰۱رسیده است. البته با افزایش این شاخص در سال ۱۴۰۲، اثر کاهشی آن خنثی شده است.

درس‌هایی از ضریب جینی مناطق روستایی

همانند مناطق شهری، نوسانات ضریب جینی مناطق روستایی استان تهران شدیدتر از میانگین کشور بوده است. همچنین، سطح ضریب جینی استان تهران به طور کلی کمتر از کل کشور بوده که فقط در سال ۹۲ توانسته از آن پیشی بگیرد.

روند بررسی شده نشان می‌دهد ضریب جینی مناطق روستایی به طور کلی هم برای کل کشور و هم استان تهران کاهش یافته است. اقتصاددانان معتقدند یکی از دلایل کاهش نابرابری در روستاها را می‌توان مهاجرت روستاییان به شهر دانست. به‌طوری‌که، روستاییان فقیرتر که امکان مهاجرت نداشتند، در روستاها باقی مانده‌اند و نابرابری در روستاها کاهش یافته است.