داعش و طالبان؛ کاتالیزور مهاجرت افغان‌ها - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، داستان همسایه شرقی و ایران، روایت دو دوست و دو برادر است. دو برادری که سال‌ها با تمام ناملایمات سیاسی در کنار یکدیگر بوده و پشت به پشت هم ایستاده‌اند. به طوریکه شاید نگاه به تحولات سیاسی در افغانستان را نتوان به تنهایی بررسی کرد.

ترکش‌های تحولات اجتماعی و سیاسی در افغانستان همواره به برادر همجوارش نیز برخورد کرده است. ترکش‌هایی که گاه به بدنه سیاست و گاه به بدنه اقتصاد ایران فرو رفته است.

یکی از این ترکش‌ها مهاجرت مردمان افغانستان به خاک ایران است. مهاجرتی که در سال‌های اخیر روند صعودی داشته و آمار دقیقی از تعداد مهاجران افغان در ایران در دست نیست. برخی کارشناسان معتقدند تعداد مهاجران افغان در ایران از مرز ۵ میلیون نفر گذشته و برخی دیگر معتقدند به ۷ میلیون نفر هم رسیده است.

همانطور که گفته شد درباره تعداد مهاجران افغانستانی آمارهای دقیقی از مراجع رسمی کشور در دست نیست. تنها مرکزی که به صورت سالانه آمار تعداد مهاجران خارجی را در کشور اعلام می‌کند، مرکز آمار ایران است. البته که آمارهای این نهاد نیز محدود به مهاجران رسمی است نه غیرقانونی. به همین جهت از درون آمارهای مرکز آمار ایران نمی‌توان به تعداد واقعی مهاجران افغانستانی پی برد.

با این وجود باید تاکید کرد که تغییراتی که در این آمار رسمی ایجاد می‌شود می‌تواند روند مهاجرت افغان‌ها به ایران و تحولات سیاسی و اجتماعی این همسایه شرقی را به خوبی نشان دهد.

بررسی آمارهای رسمی تعداد مهاجران افغانستانی به ایران از سال ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد در دو مقطع زمانی مهم تعداد مهاجران افغانستانی به ایران اوج گرفته است. این دو مقطع زمانی که عبارتند از سال ۱۳۹۷ و ۱۴۰۱ دقیقا همزمان با تحولات اجتماعی سیاسی در افغانستان بوده و باعث حرکت مهاجران افغان به سمت مرزهای ایران شده است.

دو نقطه عطف مهاجرت افغان‌ها به ایران

گزارش‌های سالانه مرکز آمار ایران از تعداد مهاجران افغانستانی از سال ۸۸ تا ۱۴۰۲ نشان می‌دهد از سال ۸۸ تا ۹۶ تعداد مهاجران رسمی افغانستانی در ایران بین یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تا یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده است.

تا اینکه در سال ۹۶ در افغانستان تحولات اجتماعی مهمی رخ داد. در طول سال ۹۶ حملات تروریستی متعددی توسط طالبان و داعش در این کشور انجام شد که به نظامیان و غیرنظامیان افغانستانی آسیب بسیاری زد.

به دلیل متشنج شدن فضای اجتماعی در افغانستان به مرور سیل جمعیت مهاجران به سمت مرزهای ایران روان شد. آمارها نیز نشان می‌دهد در سال ۹۷ تعداد مهاجران افغانستانی در ایران جهش داشته و به بیش از یک میلیون و ۹۰۰ هزار نفر رسیده است.

این جمعیت تقریبا تا سال ۱۴۰۰ تغییر زیادی را تجربه نکرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد از سال ۹۷ تا ۱۴۰۰ ، تعداد مهاجران افغانستانی با شیب اندکی افزایش یافته و به حدود ۲ میلیون نفر رسیده است.

دومین رخدادی که عالم سیاست در افغانستان را دچار تحول کرد و ترکش‌های این تحول به ایران نیز رسید، به قدرت رسیدن طالبان و ایجاد حکومت اسلامی در سال ۱۴۰۰ بود. نتیجه این تحول سیاسی در افغانستان روند صعودی مهاجران افغان به ایران بود.

به طوریکه از سال ۱۴۰۰ به بعد روند ورود مهاجران افغانستانی به کشور شتاب گرفت و طبق آخرین آمارهای رسمی، در سال ۱۴۰۲ تعداد مهاجران افغانستانی که به صورت قانونی در ایران ساکن شده‌اند به ۲ میلیون و ۷۰۶ هزار و ۱۰۶ نفر رسید.

البته همانطور که در ابتدای گزارش نیز عنوان شد رقم گفته شده بدون در نظر گرفتن مهاجران غیرقانونی بوده است. به گفته کارشناسان با احتساب این مهاجران، تعداد مهاجران افغانستانی مقیم ایران حداقل بین ۵ میلیون تا ۷ میلیون نفر عنوان شده است.

بررسی هرم جمعیتی مهاجران افغان در ایران

علاوه بر جمعیت افغان‌ها در ایران، هرم جمعیتی آن‌ها نیز حائز اهمیت است. چرا که می‌تواند بازار کار کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

بررسی هرم سنی جمعیت مهاجر افغانستانی کشور در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد هم در مردان و هم در زنان بیشترین سهم جمعیتی مربوط به افراد در سنین «بین ۲۵ تا ۶۴ سال» است. طبق آمارها سهم این جمعیت بیش از ۴۰ درصد جمعیت مهاجر است. بر این اساس می‌توان گفت سهم بالای این جمعیت در کشور به وضوح می‌تواند در بازار کار تاثیرگذار باشد.

در رتبه بعدی هرم سنی، جمعیت «۹ ساله و کمتر» قرار دارند. افراد حاضر در این سن حدود ۲۳.۹ درصد از مردان و حدود ۲۵.۲ درصد از زنان را تشکیل می‌دهند. دومین سهم بالای این بازه سنی در هرم جمعیتی افغانستانی‌های مقیم ایران به خوبی نشان می‌دهد علاوه‌بر اینکه جمعیت زیادی با تابعیت افغانستان وارد بازار کار ایران شدند، بلکه سهم بالای زیادی نیز تا چند سال آینده به جمعیت موجود در بازار کار اضافه می‌کنند و این موضوع می‌تواند بر بازار کار و اشتغال کشور تاثیری شگرف بگذارد.

بر اساس این هرم سنی می‌توان گفت سنین «۱۵ تا ۲۴ سال» و «۱۰ تا ۱۴ سال» به ترتیب در جایگاه‌های بعدی بیشترین سهم جمعیتی افغانستانی‌های مقیم ایران قرار دارند. بر اساس این آمارها کمترین سهم جمعیتی برای افغانستانی‌های مقیم ایران مربوط به سنین «بالای ۶۵ سال» بوده که ۲.۹ درصد از جمعیت مردان و ۱.۸ درصد از جمعیت زنان را شکل داده است.

لذا هرم جمعیتی مهاجران نیز نشان می‌دهد اگر روند صعودی ورود مهاجران به داخل کشور ادامه پیدا کند تبعات جدی‌ای را برای بازار کار و اشتغال برای کشور به همراه خواهد داشت.

تبعات مهاجرت افغان‌ها برای ایران

همانطور که عنوان شد تعداد مهاجران افغانستانی در ایران که به صورت رسمی اقامت دارند ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بوده و کل تعداد مهاجران  افغان مقیم ایران بین ۵ تا ۷ میلیون نفر تخمین زده شده است ک می‌تواند روی بازار کار کشور اثرگذار باشد. 

در کنار تبعات اقتصادی، تبعات اجتماعی زیادی نیز توسط مهاجران غیرقانونی به کشور تحمیل خواهد شد. از آنجایی که جمعیت زیادی فاقد هویت رسمی در ایران هستند امکان پیگیری و رصد توسط سیستم امنیتی و قضایی کشور را نداشته لذا می‌تواند برای کشور بحران‌های عدیده‌ای را ایجاد کند.

از طرف دیگر همانطور که گفته شد سهم زیادی از جمعیت مهاجر ساکن در ایران سنی کمتر از ۹ سال دارند که گذر زمان این جمعیت به تعداد شاغلان بازار کار در ایران اضافه شده و می‌تواند مشکلات زیادی را در سال‌های پیش رو برای اقتصاد داشته باشد.