تصویر ۲۰ ساله بازارکار زنان؛ ۱۴۰۳ برای مردان بهاری بود، برای زنان نه - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بهار امسال ۱۴.۳ درصد بوده است. این در حالیست که تا پیش از همه‌گیری کرونا، این نرخ حدود ۴ واحد درصد بیشتر بوده است. این نشان‌دهنده عدم بهبود از بحران کرونا است. از طرفی، نرخ بیکاری زنان در بهار امسال به ۱۵ درصد رسیده که برخلاف نرخ بیکاری کل و مردان، نسبت به بهار سال گذشته افزایش یافته است.

در دو دهه گذشته بهترین نرخ بیکاری زنان ۱۳.۷ درصد بوده که آن نیز به دلیل همه‌گیری کرونا و خروج زنان از جمعیت فعال اتفاق افتاده است. این در حالیست بدترین نرخ بیکاری مردان حدود ۱۲ درصد بوده است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در این بازه زمانی از ۲۰ درصد فراتر نرفته، این در حالیست که نرخ مشارکت اقتصادی مردان همیشه بالای ۶۰ درصد بوده است. به عبارت دیگر، بازار کار ایران مردانه است و برای پذیرش نیروی کار مرد آمادگی بیشتری دارد.

البته شایان ذکر است که مردان به دلیل تفکرات سنتی حاکم بر جامعه مجبور به کار کردن هستند و حتی حاضرند به کارهایی که متناسب با مهارت‌ها و توانایی‌های آنها نیست نیز تن دهند.

جایگاه زنان در بازار کار ایران

طبق تعریف مرکز آمار ایران، افراد ۱۵ ساله و بیشتر جمعیت حاضر در سن کار تلقی می‌شوند و وضعیت آنها در آمارهای بازار کار محاسبه می‌شود. این جمعیت به دو بخش جمعیت فعال و غیرفعال تقسیم می‌شود. جمعیت فعال مجموع افراد شاغل و بیکار است و از نسبت آن به جمعیت حاضر در سن کار نرخ مشارکت اقتصادی به دست می‌آید. آن دسته از جمعیت فعال که به دنبال کار هستند، ولی موفق به یافتن آن نمی‌شوند «بیکار» نامیده می‌شوند. از نسبت افراد بیکار به جمعیت فعال نیز نرخ بیکاری به دست می‌آید.

بر اساس آخرین گزارش نیروی کار فصلی مرکز آمار، در بهار امسال جمعیت حاضر در نیروی کار بیش از ۶۵ میلیون نفر برآورد شده که نیمی از آن را زنان تشکیل می‌دهند. از جمعیت فعال ۲۶ میلیون نفری تنها ۱۷ درصد زن هستند. از طرفی، از جمعیت بیکار ۲ میلیون نفری نیز حدود ۷۰۰ هزار نفر زن هستند.

بیکاری یک پدیده فصلی است که در بهار به کمترین و در زمستان به بیشترین حد خود می‌رسد. این گزارش به روند نرخ مشارکت اقتصادی و بیکاری زنان در ۲۰ بهار گذشته پرداخته است. با توجه به اینکه در فصل بهار کمترین نرخ بیکاری و بیشترین نرخ مشارکت اقتصادی ثبت می‌شود، وضعیت بازار کار زنان در بهترین حالت خود بررسی شده است. ولی با توجه به شواهد، در مقایسه بازار کار کل و مردان، راه درازی تا بهتر شدن وضعیت بازار کار زنان باقیست.

برای تحلیل بهتر وضعیت بازار کار لازم است تا علاوه بر نرخ بیکاری، نرخ مشارکت نیز با آن بررسی شود. اگر نرخ بیکاری کاهش و نرخ مشارکت افزایش یافته باشد، بازار نیروی کار بهبود یافته است. اما اگر نرخ بیکاری افزایش و نرخ مشارکت کاهش یافته باشد، خبر از افول بازار کار می‌دهد.

بالا و پایین‌های بازار کار زنان

در اواسط دهه ۸۰، آمار خبر از وضعیت خوب بازار کار زنان می‌دهد؛ بدین شکل که نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بهار سال ۸۵ به قله خود در ۲۰.۳ درصد رسیده است. همچنین، در این فصل نرخ بیکاری حدود ۴ واحد درصد کاهش یافته و یکی از کمترین نرخ بیکاری‌ها را در دوره مورد بررسی ثبت کرده است.

از بهار ۸۷ شاهد ورود به دوران رکود بازار کار هستیم. یکی از دلایل آن می‌تواند منفی شدن چشم‌انداز زنان از اقتصاد باشد که منجر به خروج آنها از جمعیت فعال گردیده است. در این دوران، بالاترین نرخ بیکاری زنان در بهار ۹۰ ثبت شده که برابر با ۲۰.۹ درصد است. نرخ مشارکت اقتصادی نیز در فاصله بهار ۸۷ تا ۹۱ سیری نزولی داشته است. همچنین، کمترین نرخ مشارکت اقتصادی زنان نیز در بهار ۹۳ در ۱۳.۳ درصد ثبت شده است. در همین سال نرخ بیکاری نیز به ۱۹.۴ درصد رسیده که در مقایسه با اواسط دهه ۸۰ و چند سال اخیر، رقم بالایی است.

وضعیت بازار کار زنان در دوران رونق

در بهار ۹۴، با مثبت شدن چشم‌انداز زنان از اقتصاد که می‌تواند به دلیل امضای توافق برجام و بهبود وضعیت اقتصادی بوده باشد، نرخ مشارکت روندی صعودی به خود گرفت. ولی از طرفی، نرخ بیکاری نیز در این دوران شروع به افزایش کرده است. دلیل اصلی آن این است که بازار کار ظرفیت پذیرش این حجم از نیروی کار زن مشتاق را نداشته است. در بهار ۹۶، باری دیگر نرخ بیکاری به بالاترین رقم خود در ۲۰.۹ درصد رسیده و پس از آن روندی نزولی در پیش گرفته است.

به اعتقاد برخی متخصصین، سال‌های ۹۷ و ۹۸ دوران رونق بازار کار در ایران بوده است. این مسئله در مقدار نرخ مشارکت اقتصادی زنان نیز قابل مشاهده است. ولی بالا بودن نرخ بیکاری در این دوران حاکی از کمبود زیرساخت‌های بازار کار برای پذیرش نیروی کار زن است.

ضربه طاقت فرسای کرونا به پیکر بی‌جان بازار کار زنان

با آغاز همه‌گیری کرونا در اواخر سال ۹۸، تاثیرات منفی آن بر بازار کار زنان بیشتر از بازار کار مردان بوده است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان از ۱۷.۶ درصد در بهار ۹۸ به ۱۴.۱ درصد در بهار ۹۹ رسیده است. از طرفی، نرخ بیکاری زنان در بهار ۹۹ به کمترین رقم خود در ۱۳.۷ درصد رسیده است.

کاهش نرخ بیکاری می‌تواند دو معنا داشته باشد؛ یکی، ایجاد اشتغال و بهبود وضعیت بازار کار است که چشم‌انداز خوبی از اقتصاد می‌دهد. دیگری، ناامید شدن نیروی کار از پیدا کردن شغل مناسب و خروج او از جمعیت فعال است. با توجه به وضعیت قرنطینه و تعطیلی کسب‌وکارها در دوران همه‌گیری کرونا، وضعیت دوم دلیل اصلی این اتفاق است.

شواهد تاریخی نشان می‌دهد که زنان در مقایسه با مردان از فرصت‌های شغلی، درآمد و امنیت شغلی کمتری برخوردارند. همه این ویژگی‌ها باعث شده‌اند تا زنان در مقابل شوک‌های اقتصادی آسیب پذیرتر باشند. از طرفی، با همه‌گیری کرونا، بخش‌های هتلداری، گردشگری و خرده فروشی تعطیل شدند که عمدتا توسط زنان اداره می‌شوند. همچنین، در دوران همه‌گیری مراکز مراقبتی کودکان و سالمندان تعطیل شدند که باعث شد وظیفه مراقبت از اعضای آسیب‌پذیر خانواده بدون دریافت دستمزد بر دوش زنان بیافتد. این موضوع باعث شد تا بسیاری از زنان در این دوران مشاغل خود را رها کنند و نرخ بیکاری زنان بیش از پیش افزایش یابد. در نتیجه، حجم قابل توجهی از زنان به طور موقت یا دائمی از جمعیت فعال خارج شده‌اند.

چقدر از بهبود بازار کار ایران از جانب زنان بوده است؟

با وجود بهبود از کرونا، همچنان وضعیت بازار کار زنان راکد است. این در حالیست که در چند سال اخیر بازار کار کل و مردان بهبود یافته‌اند. به طوری که، در بهار امسال کمترین نرخ بیکاری کل و مردان ثبت شده، ولی این بهبود در بازار کار زنان اتفاق نیفتاده است.

دلیل اصلی همسویی و نزدیکی نرخ بیکاری و مشارکت اقتصادی کل و مردان، مردانه بودن بازار کار ایران و ظرفیت بالای آن برای پذیرش نیروی کار مرد است.