کاهش سهم مصرف از کیک اقتصاد ایران - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد سهم هزینه های مصرف نهایی بخش خصوصی از تولید ناخالص داخلی که در سال ۱۴۰۱ پس از سه سال افزایش یافته بود، در سال ۱۴۰۲ با کاهش ۰.۴ واحد درصدی به ۴۹.۷ درصد رسیده‌است.

در محاسبه تولید به روش مخارج، با محاسبه همه مخارج انجام شده در اقتصاد به تولید ناخالص ملی می‌رسیم. بر این اساس، اجزا تولید را در چهار بخش مصرف بخش خصوصی، مصرف بخش دولتی، سرمایه‌گذاری و خالص صادرات محاسبه و جمع می‌کنیم. در این گزارش به بررسی سهم هزینه‌های مصرف بخش خصوصی در اقتصاد ایران در ۱۲ سال گذشته می‌پردازیم.

خبر مرتبط

روند میزان مصرف ایرانیان: فراز و فرود سهم مصرف از تولید ناخالص داخلی

به عنوان یک قاعده کلی در علم اقتصاد، مردم یا درآمدشان را مصرف می‌کنند یا پس‌انداز می‌کنند. بررسی این نکته که وزن هرکدام از این انتخاب‌ها به چه عواملی بستگی دارد همواره از مهم‌ترین مسائل اقتصادانان بوده است چرا که مصرف یکی از مهمترین پارامترها در اقتصاد رفاه به شمار می‌رود.

مصرف؛ نبرد نظریه‌های اقتصاددانان

مصرف نهایی بزرگترین جز تولید ناخالص ملی محسوب می‌شود. اهمیت مصرف علاوه بر تأثیر کمیت عددی آن در تقاضای کل، در کسب مطلوبیت و برآورده کردن نیازهای خانوار است. از طرفی مصرف خانوار نمایندۀ  مطلوبیت آن و در نهایت میزان کسب مطلوبیت در جامعه است. همچنین در مباحث اقتصادی رفاه، نقش مصرف بسیار پررنگ است. نظریات مربوط به مصرف، راند دیگری در دعوای میان اقتصاددانان بوده‌است. به اعتقاد کینز، مردم تمایل دارند به عنوان یک قاعده و در مجموع وقتی که درآمدشان افزایش می یابد، مصرفشان را افزایش دهند، اما نه به اندازۀ افزایش درآمدشان. فریدمن با تفکیک درآمد به دو بخش موقت و دائم اعتقاد داشت مصرف به درآمد پیشبینی شده در سال بعد مرتبط است. در نهایت مودیگلیانی اثر ثروت را در مصرف خانوار لحاظ کرد تا بتواند به نقش تورم، نرخ بهره و مجموعۀ متغیرهایی که در ثروت تأثیر دارند، به رفتار مصرفی خانوار توجه بکند.

مردم درآمد خود را چگونه خرج می‌کنند؟

همانطور گه گفتیم به اعتقاد کینز، مردم تمایل دارند هنگامی که درآمدشان افزایش می‌یابد، درصدی از آن را مصرف و درصد دیگر آن را پس انداز کنند. اما اینکه چه مقدار از این درآمد مصرف و چه مقدار از آن پس انداز شود، به عوامل مختلفی بستگی دارد.

داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد در دهه ۹۰، سهم مصرف از تولید روند کاهشی داشته است. به اعتقاد برخی کارشناسان، در این دوره به علت نااطمینانی‌های ناشی از تنش‌های سیاسی-اقتصادی و همچنین تورم‌های پیشبینی نشده، میل مردم به پس انداز افزایش پیدا کرده و در نتیجه کمتر مصرف می‌کنند. پس انداز و افزایش دارایی‌ها از جمله راهکارهاییست که مردم در مواجهه با نااطمینانی‌ها، برای پوشش هزینه‌های احتمالی بر می‌گزینند.

از طرفی دیگر هنگامی که ناطمینانی‌ها برطرف شوند، اقتصاد شاهد رونق خواهد بود. برای مثال بین سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ که جهان درگیر کرونا بود، میل به مصرف کاهش یافته بود. با پایان یافتن کرونا، رشد هزینه‌های مصرفی ۸.۷ درصد رشد یافت. این بیشترین رشد این شاخص در ۱۲ سال گذشته بوده است. در این سال با توجه به اتمام شرایط خاص کرونایی و شکسته شدن قرنطینه، مردم با خیالی آسوده‌تر مصرف خانوار را افزایش دادند.

سهم مصرف خصوصی در سال های اخیر

سهم مصرف در کیک اقتصاد ایران در ۱۲ سال گذشته بین ۴۵ الی ۵۵ درصد در نوسان بوده است. از طرفی این رقم در کشورهای توسعه یافته‌تر بین ۶۰ الی ۸۰ درصد بوده‌است. البته این اختلاف لزوما بیانگر فاصله اختلاف کیفیت زندگی نیست. بخشی از این اختلاف به ساختار دولتی بزرگ‌تر ایران نسبت به این کشورها برمیگردد. هرچند از نااطمینانی‌های ناشی از تنش‌ها و تورم‌های پیشبینی نشده که باعث می‌شوند درآمد خانوار به جای مصرف، به سمت پس انداز هدایت شوند نمی‌توان چشم پوشی کرد.