به گزارش اکوایران، بر اساس داده‌های وزارت نیرو، مصرف سرانه برق در ایران در دهه‌های اخیر مستمراً افزایش یافته است. مصارف خانگی، صنعتی، و کشاورزی هریک این رشد را به درجات مختلفی تجربه کرده‌اند. اما مصرف برق در بخش‌های مختلف مسیر یکسانی را طی نکرده است. این تحولات می‌تواند منعکس‌کننده برخی روندها یا وقایع مؤثر […]
به گزارش اکوایران، بر اساس داده‌های وزارت نیرو، مصرف سرانه برق در ایران در دهه‌های اخیر مستمراً افزایش یافته است. مصارف خانگی، صنعتی، و کشاورزی هریک این رشد را به درجات مختلفی تجربه کرده‌اند. اما مصرف برق در بخش‌های مختلف مسیر یکسانی را طی نکرده است. این تحولات می‌تواند منعکس‌کننده برخی روندها یا وقایع مؤثر بر اقتصاد ایران باشد.
روند بلندمدت مصرف سرانه برق
در سه دهه گذشته، سرانه مجموع برق مصرفی در ایران روندی کاملاً صعودی را طی کرده است. درمورد مصرف سرانه برق خانگی نیز روندی مشابه، البته با شیب کم‌تر، مشاهده می‌شود.
طبق داده‌های مرکز آمار، جمعیت ایران درسال ۱۳۷۵ حدوداً برابر با ۶۰ میلیون نفر بوده است. در سال ۱۴۰۲، این عدد به بیش از ۸۵ میلیون نفر رسیده است. در طول همین دوره، مجموع برق مصرفی کشور از ۶۹ میلیارد و ۶۷۱ میلیون کیلووات ساعت به ۳۳۲ میلیارد و ۸۵۲ میلیون کیلووات ساعت افزایش یافته است. بنابراین، سهم متوسط هر ایرانی از مجموع برق مصرفی کشور در سال ۱۳۷۵ برابر با ۱۱۶۰ کیلووات ساعت بوده است. این عدد در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۳۹۰۰ کیلووات ساعت است. مصرف برق خانگی به‌ازای هر ایرانی نیز از حدود ۴۰۰ کیلووات ساعت در سال ۱۳۷۵ به بیش از ۱۲۰۰ کیلووات ساعت در سال ۱۴۰۲ رسیده است.
در این سال‌ها، به‌طور متوسط، مجموع مصرف برق با نرخ بیش‌تری در مقایسه با مصارف خانگی رشد کرده است. موضوعی که به معنی رشد نسبتاً سریع‌تر مصرف برق در برخی بخش‌های دیگر در مقایسه با مصارف خانگی است. در ادامه بررسی تحولات مصرف برق در بخش‌های مختلف، و تغییرات سهم نسبی آن‌ها، می‌تواند علائمی از روندهای اقتصادی ایران را پدیدار کند.
تحولات سهم مصارف مختلف برق در طول زمان
در چند دهه اخیر، توزیع مصرف برق بین بخش‌های مختلف یکسان نبوده است. از میانه دهه ۱۳۴۰ تا به‌حال، سهم مصارف مختلف برق در طول سال‌ها دچار تغییر و تحولاتی شده است.
از اواسط دهه ۱۳۴۰ تا ابتدای دهه ۱۳۵۰، سهم مصارف صنعتی از مصارف خانگی بیشتر شده و از آن فاصله گرفت. با وجود این‌که مقدار هر دو نوع مصرف در این سال‌ها در حال رشد بود، سهم بخش صنعتی از مجموع مصرف برق افزایش یافت. در همین سال‌ها، سهم مصارف خانگی کاهش یافته و به پایین‌ترین سطح خود در چند دهه گذشته رسید. این تحولات در دوره‌ای رخ داد که ایران به‌طور مستمری در حال تجربه‌کردن نرخ‌های قابل‌توجه رشد اقتصادی بود. در ادامه دهه ۱۳۵۰، همزمان با پایان یافتن سال‌های رشد اقتصادی مستمر در ایران، این روند معکوس شد.
در طول سال‌های منتهی به انقلاب، و پس از آن، تا اندکی پس از پایان جنگ در انتهای دهه ۱۳۶۰، سهم بخش صنعتی از مصرف برق روندی کاهشی را طی کرد. در عوض، سهم مصارف خانگی در این سال‌ها افزایش یافت. این روندها، از یک سو، می‌تواند علامتی از شوک واردشده به صنایع کشور در پی وقایعی چون انقلاب و جنگ باشد. از سوی دیگر، گسترش برق‌رسانی به مناطق مسکونی (خصوصاً مناطق روستایی) در سال‌های پس از انقلاب نیز ممکن است به مشاهده چنین روندی کمک کرده باشد.
بعد از پایان جنگ، سهم این دو بخش به یکدیگر همگرا شده، و پس از آن، روند نسبتاً باثبات‌تری را در سه دهه گذشته تجربه کرده‌اند. در این سال‌ها، سهم مصرف برق در بخش خانگی با شیب ملایمی به‌تدریج کاهش یافته است. در سوی دیگر، سهم بخش صنعتی روند صعودی ملایمی را تجربه کرده است. این مشاهده می‌تواند تا حدی ریشه در الگوی گسترش برق‌رسانی به مناطق مسکونی داشته باشد. در سال‌های ابتدایی، گسترش برق‌رسانی با سرعت بالاتری انجام می‌شود. اما انتظار می‌رود که با گذر زمان، و پس از دسترسی تقریباً تمام خانوارهای ایرانی به برق، سرعت رشد مصرف برق خانگی، در مقایسه با بخش صنعتی، کاهش یافته باشد.
در سوی دیگر، به نظر می‌رسد که مصرف برق در بخش کشاورزی حساسیت کم‌تری به تحولات فوق داشته باشد. در بلندمدت، سهم برق مصرفی این بخش، با نوساناتی نسبتاً کوچک‌تر، در یک روند صعودی ملایم حرکت کرده است. ممکن است یکی از دلایل این امر تحولات تدریجی تکنولوژیک در این بخش باشد. هرچند در دهه اخیر، سهم این بخش اندکی کاهش یافته است. تحولات دوره پس از جنگ، که به آن‌ها اشاره شد، به شکل دیگری نیز قابل مشاهده است.
سهم مصارف مختلف برق در دولت‌های پس از جنگ
اگر میانگین سهم برق مصرفی بخش‌های مختلف در طول دوره تصدی هریک از دولت‌های پس از جنگ را در نظر بگیریم، بیش‌ترین مقدار متوسط سهم بخش خانگی در دولت پنجم (اولین دولت پس از جنگ) به ثبت رسیده و برابر با ۵/۳۸ درصد است. در همین دولت، کم‌ترین مقدار سهم بخش صنعتی (۲۳ درصد) نیز مشاهده می‌شود. در سوی مقابل، میانگین سهم بخش صنعتی در دولت سیزدهم بیش‌ترین مقدار خود (۳/۳۶ درصد) در دولت‌های بعد از جنگ را تجربه کرده است. منتاظر با همین مشاهده، کوچک‌ترین میانگین سهم برق مصرفی بخش خانگی (۵/۳۱ درصد) نیز در دولت سیزدهم به ثبت رسیده است.
روند کلی سهم برق مصرفی بخش خانگی در مجموع این دولت‌ها نزولی بوده است. در مقابل، سهم بخش صنعتی روندی عموماً صعودی را تجربه کرده است. همچنین، سهم برق مصرفی بخش کشاورزی در دولت‌های پس از جنگ عموماً صعودی بوده است. اما در دو دولت اخیر، این سهم تا حدی کاهش یافته است.
