مهم‌ترین گلوگاه‌های دریایی که حیات تجارت جهانی به آن‌ها وابسته است - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، چه کفش باشد، چه تلویزیون و چه شمش‌های فولادی، متمرکز کردن تولید در یک منطقه می‌تواند منجر به کاهش قابل توجه هزینه‌ها شود؛ البته این موضوع تا زمانی صادق است که کالاها به شکل امن و با قیمت پایین به هر نقطه‌ای که مورد نیاز است، منتقل شوند.

به نوشته بلومبرگ، همه‌گیری کووید-۱۹ این شرایط را در معرض آزمایش جدی قرار داد: قرنطینه‌ها و بسته شدن مرزها باعث شده زنجیره‌های تأمین از بین بروند و در پی آن تورم دردناکی در نقاط مختلف جهان پدیدار شد.

ویروس کرونا کم و بیش مهار شده است، اما اکنون زمانی نیست که از شرایط راضی باشیم. تجارت دریایی جهان در حال حاضر با بزرگ‌ترین ریسک‌های چندین دهه‌‌ی اخیر روبه‌رو شده است: جنگ در اوکراین و غزه، مقابله شدید چین با آمریکا به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری خود و اختلال در آبراه‌های کلیدی به دلیل تغییرات اقلیمی.

حملات پهپادی و موشکی انصارالله یمن در دریای سرخ -کوتاه‌ترین مسیر بین اروپا و آسیا- یکی از این نمونه‌ها است. در حال حاضر عمده کشتی‌های کانتینری به تغییر مسیر خود می‌پردازند و با خودداری از ورود به دریای سرخ، راه خود را به سوی آفریقای جنوبی و منطقه «دماغه امید نیک» این کشور تغییر می‌دهند. این اتفاق که دور شدن مسیرهای حمل‌ونقل دریایی را در پی دارد،‌ باعث شده نرخ‌های کشتی‌رانی به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کند. این موضوع همچنین وظیفه بانک‌های مرکزی اروپا و آمریکا را که در مسیر انتهایی و دشوار بازگرداندن نرخ تورم به محدوده هدف هستند، پیچیده‌تر کرده است. شرکت آمریکایی «فیچ ریتینگز» در ماه فوریه تخمین زده بود اختلال در دریای سرخ احتمالا تا پایان سال ۲۰۲۴ باعث افزایش ۳/۵ درصدی قیمت کالاهای ورداتی به آمریکا شود.

شش گلوگاه دریایی کلیدی

بلومبرگ نیوز به شناسایی شش «گلوگاه دریایی» پرداخته است؛ میان‌برهای کلیدی که حجم قابل توجهی از تجارت دریایی از طریق آن‌ها انجام می‌شود.

هر کدام از این شش گلوگاه با مشکلات منحصربه‌فردی روبه‌رو هستند که به‌سرعت می‌توانند یک حادثه پیش‌بینی‌نشده را به یک بحران شدیدتر تبدیل کنند. زمین‌گیر شدن کشتی کانتینری اِوِر گرین در سال ۲۰۲۱ در کانال سوئز را در نظر بگیرید. این اتفاق باعث شد تجارت جهانی به ارزش ۱۰ میلیارد دلار به مدت تقریبا یک هفته متوقف شود. یا فرو ریختن پل بالتیمور آمریکا در ماه مارس که باعث مسدود شدن بندری شد که ارزش تجارت دریایی آن در سال ۲۰۲۳ میلادی به ۸۰ میلیارد دلار رسیده بود.

کشتی اور گیون که کانال سوئز را مسدود کرده بود

باب‌المندب

ملوانانی که در طول قرن‌ها بر اثر جریان‌های دریایی مخالف، بادهای غیرقابل پیش‌بینی، صخره‌های مرجانی و ناحیه کم‌عمق در این آبراه در ورودی دریای سرخ جان خود را از دست دادند، آن را «باب‌المندب» نامیدند – که در زبان عربی به معنای «دروازه اشک» است.

امروزه، عبور از این آبراه – که پهنای آن به حدود ۲۹ کیلومتر می‌رسد و مهم‌ترین نقطه ترانزیت از و به کانال سوئز است و ۱۵ درصد از تمام ارزش تجارت دریایی از طریق آن انجام می‌شود – یک اقدام ریسکی به حساب می‌آید. از اواسط نوامبر، چندین کشتی از سوی ارتش ملی یمن هدف قرار گرفته‌اند. در نتیجه این اتفاق، عمده شرکت‌های کشتی‌رانی تصمیم گرفته‌اند به جای این میسر،‌ راه خود را به سوی آب‌های اطراف آفریقا تغییر دهند که به معنای ۶ هزار مایل دریانوردی بیشتر است. ‌شرکت کشتی‌رانی «مرسک» در اوایل ماه جاری میلادی اعلام کرد کشتی‌هایش به ازای هر سفر، ۴۰ درصد سوخت بیشتری استفاده می‌کنند و نرخ‌های چارتر نیز سه برابر بیشتر از زمان معمول شده‌ است.

یک کشتی کانتینری در حال نزدیک شدن به باب‌المندب است

تنگه مالاکا

تنگه مالاکا که برای قرن‌ها یک اهمیت محوری برای تجارت داشته است و اقیانوس هند را به اقیانوس آرام متصل می‌کند، با اختلاف زیاد به عنوان مهم‌ترین گلوگاه دریایی جهان در نظر گرفته می‌شود. نفت، گاز طبیعی مایع و دیگر کامودیتی‌ها با عبور از این آبراه به چین و دیگر اقتصادهای اصلی آسیا می‌رسند و در مسیر مخالف آن، کالاهای تولیدی نیز به کشورهای دیگر منتقل می‌شوند.

در یک سال، حدود ۹۴ هزار کشتی از این آبراه عبور می‌کنند که بسیاری از آن‌ها با توقف در سنگاپور به تحویل محموله‌ها یا سوخت‌گیری مجدد می‌پردازند. این اتفاق، آب‌های سنگاپور و مناطق اطراف آن را به یک پارکینگ عظیم تبدیل کرده است که در آن نفت‌‌کش‌های غول‌آسا با کشتی‌های ماهی‌گیری در یک مسیر حرکت می‌کنند که خطر برخود آن‌ها با یکدیگر را افزایش می‌دهد.

کشتی‌ها اغلب باید در این تنگه سرعت خود را کاهش دهند که باعث می‌شود شانس دزدان دریایی برای سوار شدن به کشتی‌ها افزایش یابد. نکته دیگر این است که اندونزی و دیگر نقاط مجاور آن پتانسیل فعالیت‌های آتش‌فشانی دارند؛ اتفاقی که احتمال یک فوران آتش‌فشانی در آن منطقه را بالا برده و این موضوع می‌تواند کشتی‌ها را مجبور کند تا مسیر خود را تغییر دهند.

طرح‌های آزمایشی برای ساخت یک کانال جدید وجود دارد که از جنوب تایلند عبور خواهد کرد و به کشتی‌های حامل نفت و دیگر کامودیتی‌های ضروری اجازه می‌دهد تنگه مالاکا را دور بزنند. و با ذوب شدن یخ‌های اقیانوس منجمد شمالی، برخی کشتی‌ها به‌زودی از تنگه مالاکا خودداری خواهند کرد و مسیر شمال روسیه را انتخاب می‌کنند تا کمی از فشار در تنگه مالاکا کاهش یابد.

اندونزی در حال توسعه بندر بلاوان و مرتبط کردن آن به تنگه مالاکا است

تنگه هرمز

قیمت نفت را در نظر بگیرید و آن را دو برابر کنید. این شاید یک ارزیابی کوتاه‌مدت محتاطانه از تمام سناریو‌هایی باشد که در آن عبور از تنگه هرمز ممکن نباشد. با وابستگی برخی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان به نفت تولید شده و محموله‌های نفتی این منطقه، اهمیت این تنگه مشخص می‌شود. در سال‌های اخیر در تهران به‌طور غیرمستقیم زمزمه‌هایی مبنی بر بسته شدن تنگه هرمز به گوش رسیده است. حدود یک‌پنجم از نفت مصرفی جهان از تنگه هرمز انتقال داده می‌شود.

یک کشتی باری در خلیج فارس در جنوب ایران

تنگه‌های دانمارک

حدود ۴۵ درصد از صادرات دریایی نفت روسیه باید از نزدیکی خط ساحلی دانمارک عبور کند تا به بازارهای بین‌المللی برسد. آب‌های این منطقه نسبتا کم‌عمق محسوب می‌شوند و آب‌وهوای بد آن نیز می‌تواند کشتی‌ها را با خطر روبه‌رو کند. بنابراین مقامات دریایی بین‌‌المللی توصیه می‌کنند یک خلبان محلی باتجربه به مسیریابی کشتی‌ها در تنگه‌های دانمارک کمک کند.

از سال ۲۰۲۲ تاکنون، ریسک برخورد کشتی‌ها در این منطقه بالاتر رفته است. علت این اتفاق استفاده روسیه از نفت‌کش‌های قدیمی موسوم به ناوگان اشباح است. این کشتی‌ها از لحاظ ایمنی در سطح خوبی قرار ندارند و پوشش بیمه آن‌ها نیز مورد تردید است. هدف روسیه در استفاده از این کشتی‌ها، دور زدن تلا‌ش‌های آمریکا و متحدانش برای محدود کردن درآمد نفتی این کشور است.

کاپیتان این کشتی‌ها به شکل فزاینده‌ای به مسیریابی در تنگه دانمارک بدون دریافت کمک می‌پردازند که باعث ایجاد هشدار در میان مقامات محیط زیستی دانمارک شده است. در ماه مارس، یک نفت‌کش ناوگان اشباح در نزدیکی دانمارک دچار سانحه و تصادف شد. اگر یکی از این کشتی‌ها باعث یک فاجعه زیست‌محیطی در آب‌های دانمارک بشود، دولت این کشور به‌شدت تحت فشار شهروندان خود قرار می‌گیرد تا عبور این کشتی‌ها را ممنوع کند؛ اتفاقی که می‌تواند منجر به افزایش قیمت حامل‌های انرژی شود.

کشتی‌های حاضر در تنگه‌های دانمارک

تنگه‌های ترکیه

روسیه همچنین از تنگه‌های باریک بُسفُر و داردانل ترکیه برای انتقال نفت و سایر کالاهای خود از بنادر دریای سیاه استفاده می‌کند. دولت ترکیه در گذشته گفته بود که بر ارائه اسناد معتبر بیمه برای کشتی‌هایی که از تنگه‌ها عبور می‌کنند، تأکید دارد. با این حال، امروزه تقریبا همه نفتکش‌هایی که از این تنگه‌ها عبور می‌کنند، دارای مالکیت و وضعیت بیمه نامشخصی هستند که مشخصه اصلی کشتی‌های «ناوگان اشباح» است. در صورت وقوع حادثه بزرگی که صنعت گردشگری ترکیه و ارزش املاک و مستغلات گران‌قیمت مشرف به تنگه‌ها را تهدید کند، دولت ترکیه بلافاصله این مسیرها را مسدود خواهد کرد. بنابراین، هرگونه حادثه جدی نفتکش در این منطقه می‌تواند تأثیر عمیقی بر تجارت جهانی کالا داشته باشد. تنگه‌های بسفر و داردانل که اغلب مه‌آلود و گاهی تحت تأثیر جریان‌های قوی دریایی قرار می‌گیرند، مستعد حوادث دریایی هستند. آتش‌سوزی‌های گسترده نیز در سال ۲۰۲۳ دولت ترکیه را مجبور کرد برای دو روز تنگه‌ها را مسدود کند تا امکان دسترسی خدمات اضطراری به مناطق آسیب دیده فراهم شود.

یک کشتی در حال عبور از مقابل مسجد فاتح استانبول

کانال پاناما

کانال پاناما از طریق دریاچه مصنوعی عظیمی به نام دریاچه گاتون تغذیه می‌شود که به کشتی‌ها اجازه‌ می‌دهد بین اقیانوس‌های اطلس و آرام تردد کنند. تغییرات آب‌و‌هوایی، سطح آب دریاچه گاتون را تا حدی کاهش داده است و در نتیجه آن‌، مقام ناظر بر عبور و مرور کشتی‌های این کانال مجبور شده است تعداد کشتی‌های عبوری را محدود کند. خشکسالی سال گذشته میلادی باعث توقف ترافیک کشتی‌ها در این آبراه شد و میلیون‌ها دلار هزینه در برداشت. تعداد عبورهای روزانه از پایین‌ترین حد ۲۱ کشتی در اواخر ژانویه شروع به بهبود کرده است و انتظار می‌رود پدیده آب‌و‌هوایی لانینا که در اواخر تابستان آغاز می‌شود، شرایط را بهبود بخشد. اما ترافیک روزانه همچنان پایین‌تر از میانگین بلندمدت ۳۵ کشتی در روز باقی مانده است.

یک کشتی کانتینری در کانال پاناما