عربستان چگونه نفرین نفت را مهار کرد؟ - افق اقتصادی

بیماری هلندی یکی از عوارض مدیریت نادرست نفت است که با عنوان نفرین نفت نیز شناخته می‌شود. ایران سال‌هاست که از ناحیه درآمدهای نفتی دچار مشکلات فراوانی همچون آسیب به ساختار تولید داخلی، تورم شدید، اختلال در سیاست پولی و مشکلات مربوط به کنترل نرخ ارز شده است. این درحالیست که کشورهای دیگری با موهبت منابع نفتی وجود دارند که دچار مشکلاتی مشابه ایران نشده‌اند.

یکی از این کشورها عربستان است که در این گزارش دلایل عدم بروز بیماری هلندی در این کشور به صورت اجمالی بررسی شده است. در نهایت به این پرسش پاسخ داده شده که آیا راهکاری که در کشور عربستان درحال اجراست قابلیت اجرایی در ایران دارد؟ آیا بجز راهکاری که عربستان در پیش گرفته، مسیر دیگری برای کنترل و مدیریت درآمدهای نفتی وجود دارد؟

ساختار نرخ ارز عربستان سعودی؛ نرخ ارز ثابت

چارچوب بلندمدت سیاست پولی در عربستان سعودی، هدفگذاری نرخ ارز است که با عنوان لنگر نرخ ارز نیز شناخته می‌شود. در این چارچوب به منظور تامین انعطاف لازم برای سیاست پولی از ابزاهای مانند تغییر نرخ بهره سیاستی، قواعد احتیاطی برای وام‌دهی و تعدیل نرخ ذخیره قانونی استفاده می‌شود که این ابزارها برای حفظ ثبات قیمت و بازارهای مالی در میان مدت موثر واقع شده‌اند.

در نظام ارزی عربستان نرخ ارز ثابت در نظر گرفته شده است و هرساله درآمدهای نفتی عربستان در حساب خارجی SAMA متمرکز می‌شود. دولت عربستان متناسب با بودجه سالانه خود امکان برداشت از این حساب را دارد.

زمانیکه دولت از حساب SAMA به شکل ریال عربستان برداشت می‌کند، این سازمان برای حفظ نرخ ارز اقدام به افزایش عرضه ارز در بازار می‌کند تا به منظور افزایش واردات، فروش به مسافران و تسویه قراردادها مورد استفاده قرار بگیرد.

سیاست مالی ضدچرخه‌ای در عربستان

به منظور حفظ نرخ رشد در اقتصاد عربستان که در معرض شوک‌های نفتی قرار دارد، از سیاست‌های مالی ضدسیکلی استفاده می‌شود یعنی زمانیکه اقتصاد دارای مازاد تجاری است، دولت مخارج خود را کاهش می‌دهد و زمانیکه صادرات نفت کاهش می‌یابد، دولت با افزایش مخارج خود و ایجاد کسری بودجه، تقاضای داخلی را تحریک می‌کند.

آیا ایران می‌تواند با سیاستی مشابه عربستان، بیماری هلندی خود را درمان کند؟

بررسی اجمالی نظام ارزی عربستان نشان می‌دهد این کشور با ثابت نمودن نرخ ارز، از یکسو سازوکار مربوط به تسویه ارز بانک مرکزی و دولت را سامان داده و از سوی دیگر امکان انجام سیاست پولی مستقلانه را از خود سلب کرده است.

بر این اساس مشاهده می‌شود مدل مورد استفاده در عربستان هرچند از جهت بودجه‌ای دارای نکات مفیدی است اما به دلیل سیاست نرخ ارز ثابت، برای ایران در شرایط تحریم قابل استفاده نیست چراکه در کشور ما درآمدهای نفتی با نوسان مواجه است و درآمد قابل اتکایی برای در پیش گرفتن سیستم نرخ ارز ثابت وجو ندارد. همچنین به دلیل نرخ تورم بالا در ایران منابع مورد نیاز برای اتخاذ سیاست نرخ ارز ثابت به شکل قابل توجهی بالاست و عملا امکان اجرای سیستم نرخ ارز ثابت را از بین می‌برد.