یکی از مهم‌ترین چالش‌های هر کشور در اقتصاد، تقویت بازار کار است. مطالعات متعددی نشان داده است که شاخص‌های بازار کار در عمده کشورهای توسعه یافته در سطح مطلوبی قرار گرفته است. در مقابل، کشورهای در حال توسعه وضعیت متفاوتی دارند. حال می‌توان پرسید که این مطالعات با استفاده از بررسی کدام شاخص‌ها به چنین […]
یکی از مهم‌ترین چالش‌های هر کشور در اقتصاد، تقویت بازار کار است. مطالعات متعددی نشان داده است که شاخص‌های بازار کار در عمده کشورهای توسعه یافته در سطح مطلوبی قرار گرفته است. در مقابل، کشورهای در حال توسعه وضعیت متفاوتی دارند. حال می‌توان پرسید که این مطالعات با استفاده از بررسی کدام شاخص‌ها به چنین نتایجی دست یافته‌اند؟
در ادبیات اقتصادی بازار کار، دو شاخص مهم به نام‌های «نرخ مشارکت» و «نرخ بیکاری»وجود دارد. نرخ مشارکت نشان می‌دهد که چند درصد از جمعیت در سن اشتغال، در بازار کار فعال است. حال این فعالیت می‌تواند به عنوان فرد شاغل یا فرد بیکار باشد. نرخ بیکاری، مکمل این شاخص است. به بیان بهتر، نرخ بیکاری نشان می‌دهد که چند درصد از جمعیت فعال، بیکار است.
آمارهای بانک جهانی به عنوان یکی از مراکز بین‌المللی ارائه آمار نشان می‌دهد که کمترین نرخ بیکاری ثبت شده در سال ۲۰۲۲ میلادی برای کشور قطر بوده است. همچنین در دو کشور همسایه ایران، یعنی عراق و ترکیه، از هر ۱۰۰۰ نفر فعال در بازار کار بیش از ۱۱ نفر بیکار بوده‌اند. این رقم در ایران برابر با ۹ نفر بوده است. آیا این اعداد به تنهایی می‌توانند نشان‌دهنده وضعیت بازار کار در این کشورها باشند؟
کاهش نرخ بیکاری همواره خوب است؟ استدلال بانک جهانی
تحلیل‌گران تفسیر‌های متفاوتی از این شاخص‌ها دارند. برای مثال گفته می‌شود که اگر نرخ بیکاری در یک کشور کاهش یابد الزاما به این معنا نیست که جمعیت بیکار کاهش یافته است است؛ بلکه اگر همزمان با کاهش نرخ بیکاری، نرخ مشارکت نیز کاهش یافته باشد می‌تواند حاکی از آن باشد که بخشی از بیکاران به طور کلی از یافتن شغل ناامید شده‌اند و دیگر دنبال کار نمی‌گردند و از حوزه آمارگیری خارج شده‌اند.
بانک جهانی هم تحلیل خود را دارد. به نظر این مرکز، گاهی ممکن است نرخ بیکاری بالا از نرخ بیکاری پایین بهتر هم باشد. استدلال بانک جهانی در دفاع از این نظریه آن است که هر چه اقتصاد یک کشور توسعه یافته‌تر باشد، افراد توانایی بیش‌تری دارند که به هر قیمتی سر کار نروند و آن قدر منتظر باشند تا کار مناسب خود را پیدا کنند. به بیان دیگر، در نظر بانک جهانی ممکن است نرخ بیکاری پایین نشان‌دهنده آن باشد که افراد توانایی رهاکردن شغل را ندارند در حالی که نرخ بیکاری بالا یک اقتصاد پویا را نشان می‌دهد که نیروی کار دست بالا را در اختیار دارد و هر جا که مطلوب نظرش باشد کار می‌کند.
باید توجه داشت که این استدلال بانک جهانی یک نسخه‌پیچی عمومی نیست و تنها ممکن است برای برخی کشورها و در شرایطی خاص صدق کند. مثلا اقتصاد آمریکا که یکی از اقتصادهای توسعه یافته دنیاست در سال ۲۰۲۲ نرخ بیکاری ۴ درصدی را تجربه کرده است که از کمترین نرخ‌های بیکاری ثبت شده در میان کشورها است.
نرخ مشارکت ایران؛ بیشتر از عراق، کمتر از ترکیه
همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، نرخ مشارکت نشان‌دهنده درصدی از جمعیت در سن اشتغال است که در بازار کار به عنوان شاغل یا بیکار فعالیت دارد. یعنی بیکارانی که در جستجوی کار نیستند یا تمایلی به کار کردن ندارند در نرخ مشارکت حساب نمی‌شوند.
آمارهای این نرخ از سوی مراکز داخلی و خارجی اعلام می‌شود. مرکز آمار، متولی رسمی ارائه داده‌های نرخ در داخل کشور است.
بانک جهانی نیز یکی از مراکز ارائه آمار خارجی است. آخرین آماری که این مرکز از نرخ مشارکت ایران ارائه داده مربوط به سال میلادی ۲۰۲۲ بوده که تقریبا معادل با سال ۱۴۰۱ شمسی است. نرخ مشارکت ایران در سال ۲۰۲۲ میلادی ۴۱ درصد از سوی بانک جهانی اعلام شده در حالی که مرکز آمار ایران نرخ مشارکت سال ۱۴۰۱ را ۴۰.۹ درصد اعلام کرده است. این نرخ بالاتر از نرخ مشارکت کشوری مانند عراق و پایین‌تر از نرخ مشارکت کشورهایی همچون «قطر»، «کانادا»، «آمریکا»، «ترکیه» و «هند» است. به بیان دیگر، در سال میلادی گذشته کمتر از نصف جمعیت در سن اشتغال ایران در بازار کار مشارکت داشته‌اند.
شواهد آماری نشان می‌دهد که نرخ مشارکت قطر در سال ۲۰۲۲ برابر با ۸۷ درصد بوده که یکی از بالاترین نرخ‌های مشارکت جهان است. به عبارت دیگر، بیشتر از ۸۰ درصد از جمعیت در سن کار قطر در سال گذشته میلادی در بازار کار فعالیت داشته است.
این نرخ در کانادا و آمریکا به ترتیب برابر با ۶۵ و ۶۲ درصد است. همچنین، بیشتر از نصف جمعیت در سن اشتغال ترکیه و هند در بازار کار این کشورها فعالیت دارند. در میان کشورهای نام‌برده شده، عراق کمترین نرخ مشارکت را به خود اختصاص داده است.
سهم بیکاران از جمعیت فعال، در ایران ۹ درصد در قطر ۰.۱ درصد!
در میان کشورهای نام‌برده‌شده، ایران رتبه سوم را از نظر نرخ بیکاری بالا در سال ۲۰۲۲ به خود اختصاص داده است.
طبق داده‌های بانک جهانی نرخ بیکاری ایران در سال ۲۰۲۲ برابر با ۹ درصد بوده که مطابق با نرخ اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۱ است. یعنی در سال میلادی گذشته از هر ۱۰۰ نفر فعال در بازار کار ایران، ۹ نفر بیکار بوده است.
رتبه اول و دوم این نرخ به ترتیب به کشورهای عراق و ترکیه اختصاص دارد. بنابراین با این که نرخ مشارکت ترکیه از ایران بالاتر است اما نرخ بیکاری این کشور نیز در سطح بالاتری نسبت به ایران قرار دارد.
آمار جالب توجه این کشورها مربوط به هند، کانادا، آمریکا و قطر است. نرخ بیکاری هند و کانادا در سال میلادی گذشته ۵ درصد و نرخ بیکاری آمریکا ۴ درصد بوده است.
در ادبیات اقتصادی گفته می‌شود که همواره درصدی از جمعیت فعال بیکار است و نرخ بیکاری به ندرت به صفر می‌رسد چرا که ممکن است افراد به صورت موقت برای یافتن شغل جدید بیکار شده باشند. به این سطح از بیکاری، نرخ بیکاری طبیعی گفته می‌شود که بین ۴ تا ۶ درصد است. نرخ بیکاری آمریکا در سال میلادی گذشته به کمترین سطح ممکن رسیده است. نرخ مشارکت بالای این کشور نشان می‌دهد که وضعیت اشتغال در این کشور در وضعیت مطلوبی قرار دارد.
کمترین نرخ بیکاری ثبت شده در میان کشورهای مذکور برای قطر است. در سال میلادی گذشته، از هر ۱۰۰۰ نفر فعال در بازار کار قطر تنها ۱ نفر بیکار بوده است. این رقم حتی از نرخ بیکاری طبیعی نیز کمتر بوده و در نوع خود یک رکورد جهانی به حساب می‌آید.
