به گزارش اکوایران، درگیری‌ها میان اسرائیل و حماس در هفته‌های اخیر باعث نگرانی معامله‌گران نسبت به افزایش قیمت نفت شده است، بخصوص اگر پای کشورهای دیگر هم به جنگ باز شود و این درگیری به کل خاورمیانه سرایت کند.

طبق گزارش بانک جهانی، خاورمیانه محل تولید یک‌سوم از نفت خام جهان است و هر گونه اتفاقی در این منطقه می‌تواند با تأثیرات قابل توجهی بر بازار نفت همراه شود.

واکنش بازار نفت به جنگ‌های پیشین در خاورمیانه چگونه بوده است؟

از اویل دهه ۱۹۷۰ میلادی، مجموعه‌ای از اتفاقات ژئوپولیتیکی باعث نوسان بازارها و افزایش قیمت نفت شد.

شوک اول نفتی در سال ۱۹۷۳ و در پی جنگ اعراب و اسرائیل رخ داد. کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی ارسال محموله‌های نفتی را به کشورهای غربی حامی اسرائیل از جمله آمریکا و بریتانیا متوقف کردند؛ اقدامی که منجر به ۴ برابر شدن بهای نفت شد. این اتفاق که از اکتبر ۱۹۷۳ آغاز و تا مارس ۱۹۷۴ ادامه داشت، دست‌کم ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه نفت را به شکل روزانه از بازار نفت خارج کرد که در سال ۱۹۷۳ معادل ۷/۵ درصد از عرضه نفت جهان محسوب می‌شد.

سازمان اوپک در جریان اقدام خود تصمیم گرفت قیمت نفت را از ۲/۷۰ دلار به ازای هر بشکه در سپتامبر ۱۹۷۳ به ۱۳ دلار به ازای هر بشکه در ژانویه ۱۹۷۴ برساند. اگرچه اقدام اوپک تنها پنج ماه طول کشید، ‌اما قیمت نفت بالا ماند و به سطوح قبلی خود بازنگشت.

دومین شوک بزرگ نفتی مربوط به انقلاب ایران است که در اواخر سال ۱۹۷۸ آغاز شد و در طول یک بازه شش‌ماهه، ۵/۶ میلیون بشکه نفت در هر روز از بازار جهانی خارج شد. انقلاب ایران منجر به افزایش بیش از دو برابری قیمت نفت شد. افزایش شدید قیمت نفت باعث کاهش قابل توجه تقاضای نفت و افت فعالیت اقتصادی در جهان شد و نرخ تورم را به سرعت در سراسر جهان افزایش داد.

جنگ ایران و عراق نیز باعث یک اخلال دیگر در بازار جهانی نفت شد. هر دو کشور صادرات نفت را متوقف کردند و به‌طور روزانه ۴/۱ میلیون بشکه نفت از بازار جهانی خارج شد. اگرچه به دنبال آغاز جنگ، قیمت نفت با افزایش ۲۰ درصدی همراه شد،‌ این افزایش با تولید مازاد سازمان اوپک و کاهش تقاضا، از میان رفت.

حمله عراق به کویت در آگوست ۱۹۹۰ منجر به خروج روزانه ۴/۳ میلیون بشکه نفت از بازار جهانی شد و دو برابر شدن قیمت‌ها تا اکتبر ۱۹۹۰ را رقم زد. زمانی که جنگ خلیج فارس در اواسط ژانویه ۱۹۹۱ آغاز و مشخص شد که اتحاد کشورهای غربی موفق خواهد شد نیروهای عراقی را از کویت خارج کند، افزایش قیمت‌ها از میان رفت.

شرایط کنونی بازار نفت چه تفاوتی با زمان جنگ‌های پیشین دارد؟

کاهش وابستگی به نفت

وابستگی اقتصاد جهانی به نفت در مقایسه با دهه ۱۹۷۰ میلادی به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده و سهم نفت در افزایش تولید ناخالص داخلی کشورها کمتر شده است. همچنین جایگزینی نفت با منابع دیگر انرژی نیز از دلایل مهم این اتفاق محسوب می‌شود.

متنوع شدن منابع تأمین نفت

برخلاف دهه ۱۹۷۰ که بازار جهانی نفت وابستگی زیادی به چند کشور محدود تولیدکننده در خاورمیانه داشت، اکنون به غیر از خاورمیانه مناطق دیگر جهان سهم مهمی در تولید نفت دارند.

ذخایر استراتژیک

به دنبال بحران نفت در دهه ۱۹۷۰، چندین کشور وارکننده نفت،‌ ذخایر استراتژیک ایجاد کردند. آمریکا در سال ۱۹۷۵ بزرگترین ذخیره استراتژیک نفت در جهان را ایجاد کرد تا تأثیرات منفی ناشی از اخلال در عرضه نفت را محدود کند. این مراکز استراتژیک آمریکا گنجایش ذخیره‌سازی بیش از ۷۰۰ میلیون بشکه نفت را دارند که معادل یک هفته از مصرف جهانی است.

ایجاد بازارهای مرتبط با قیمت آتی نفت

معرفی قراردادهای آتی نفت – قرارداد وست تگزاس اینترمدیت (WTI) در ایالات متحده (یک معیار داخلی) در سال ۱۹۸۳ و قرارداد برنت (یک معیار بین المللی) در سال ۱۹۸۸ – تغییر قابل توجهی در بازار نفت ایجاد کرد. این قراردادها به فعالان بازار امکان می‌دهد تا در درک و مدیریت ریسک‌های بازار بهتر عمل کنند.

تأسیس آژانس بین‌المللی انرژی

آژانس بین المللی انرژی، یک سازمان بین دولتی با ۳۱ کشور عضو، اندکی پس از نخستین شوک قیمت نفت، تحت حمایت سازمان توسعه و همکاری اقتصادی تأسیس شد.

این آژانس از زمان تأسیس یک نقش کلیدی در کاهش وابستگی کشورهای عضو به نفت و مدیریت آزادسازی ذخایر استراتژیک در زمان بحران‌ها را داشته است.

پیامدهای کوتاه‌مدت تشدید جنگ برای بازارهای انرژی چه خواهد بود؟

سناریوی اخلال کوچک

طبق این سناریو، عرضه جهانی نفت با توجه به روندهای ژئوپولیتیکی با کاهش ۵۰۰ هزار تا ۲ میلیون بشکه در روز مواجه می‌شود. همچنین قیمت نفت با افزایش ۳ تا ۱۲ دلاری به ازای هر بشکه همراه خواهد شد. پیش‌بینی قیمت معیار نفت در سه ماهه چهارم سال جاری میلادی ۹۰ دلار به ازای هر بشکه است.

سناریوی اخلال متوسط

براساس چگونگی پیشرفت جنگ، انتظار می‌رود که در سناریوی اخلال متوسط، عرضه نفت بین ۳ تا ۵ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کند. طبق این سناریو، قیمت نفت بین ۱۹ تا ۳۱ دلار به ازای هر بشکه افزایش می‌یابد.

سناریوی اخلال بزرگ

در این سناریو، بحران به یک جنگ منطقه‌ای تبدیل می‌شود و همین امر،‌ اخلال شدید در عرضه نفت را به همراه دارد. عرضه جهانی نفت نیز با افت ۶ تا ۸ میلیون بشکه در روز مواجه خواهد شد.

تبعات این سناریو قابل مقایسه با اقدام کشورهای عربی به رهبری عربستان سعودی در سال ۱۹۷۳ است که تصمیم گرفتند ارسال محموله‌های نفتی به کشورهای غربی حامی اسرائیل را متوقف کنند. طبق این سناریو، قیمت نفت بین ۵۰ تا ۶۷ دلار به ازای هر بشکه افزایش خواهد یافت.

پیامدهای کوتاه‌مدت افزایش درگیری‌ها بر سایر بازارها چه خواهد بود؟

قیمت غذا

افزایش مداوم قیمت نفت باعث افزایش هزینه‌های تولید و حمل و نقل هم برای مواد غذایی و هم کودها می‌شود و همین موضوع منجر به افزایش قیمت‌های مواد غذایی می‌شود؛‌ درست مانند جنگ‎های پیشین که جهش‌ قیمت نفت را به همراه داشت.

قیمت فلزات صنعتی

اختلال در بازارهای انرژی می‌تواند هزینه‌های تولید فلزاتی مانند آلومینیوم و روی را افزایش دهد، بویژه فلزاتی که در کارخانه های ذوب اروپایی تولید می شوند، چراکه بسیاری از آنها هنوز هم تحت تأثیر افزایش قیمت گاز طبیعی پس از حمله روسیه به اوکراین هستند. افزایش قیمت نفت همچنین می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های حمل و نقل برای مواد معدنی مانند سنگ آهن شود که برای تولید فولاد یک نقش کلیدی دارد.

قیمت طلا

در زمان بحران‌های ژئوژولیتیکی، طلا معمولا به عنوان یک دارایی امن در نظر گرفته می‌شود و سرمایه‌گذاران به این فلز گران‌بها روی می‌آورند. از زمان آغاز درگیری‌ها میان حماس و اسرائیل، قیمت فلز زرد با افزایش ۸ درصدی همراه شده است و روند صعودی آن در صورت افزایش تنش‌ها ادامه پیدا می‌کند.