به گزارش اکوایران، یکی از ملموس‌ترین اتفاقات سال‌های اخیر کشور برای مردم دست‌و‌پنجه نرم کردن با اخبار تورم در رسانه‌ها بوده است. اما آیا تورم بر روی همه آحاد جامعه به یک میزان اثر می‌گذارد؟ در آغاز برای ارزیابی بهتر این اثرگذاری باید به معنای تورم پرداخت. تورم چیست؟ در ادبیات اقتصادی تورم شاخصی است که […]
به گزارش اکوایران، یکی از ملموس‌ترین اتفاقات سال‌های اخیر کشور برای مردم دست‌و‌پنجه نرم کردن با اخبار تورم در رسانه‌ها بوده است. اما آیا تورم بر روی همه آحاد جامعه به یک میزان اثر می‌گذارد؟
در آغاز برای ارزیابی بهتر این اثرگذاری باید به معنای تورم پرداخت. تورم چیست؟ در ادبیات اقتصادی تورم شاخصی است که افزایش مستمر در سطح عمومی قیمت‌ها را نشان می‌دهد. در این تعریف دو کلمه بسیار اهمیت دارد؛ «مستمر» و «سطح عمومی». به این معنا که اگر افزایش قیمت کالاها به صورت مقطعی باشد جزو تورم محسوب نمی‌شود. از طرف دیگر قیمت تمامی کالاها اعم از خوراکی و غیرخوراکی در کنار یکدیگر سنجیده می‌شود و در حقیقت سطح عمومی قیمت‌هاست که خود را در تورم به نمایش می‌گذارد.
نکته دیگری که در تعریف تورم مهم است این است که کاهش تورم به معنای کاهش قیمت‌ها نیست؛ بلکه به معنای کاهش سرعت افزایش قیمت‌هاست. در ادامه به این نقطه می‌رسیم که این شاخص مهم چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
آشنایی با شاخص تورم و ضریب اهمیت کالاها
برای محاسبه این شاخص بررسی می‌شود که خانوارها با سطح درآمدی مختلف چه سبد مصرفی‌ای دارند. سپس تغییرات قیمت کالاها در این سبد مصرفی را محاسبه می‌کنند. در این محاسبات وزن کالاهای مختلف با توجه به اهمیتشان در سبد مصرفی خانوار متفاوت است. میزان اهمیت کالاها در سبد مصرفی خانوارها با درآمدهای مختلف تحت عنوان «ضریب اهمیت» در گزارش‌های آماری آورده شده است.
حال می‌توان به سوالی که در ابتدای مطلب پرسیده شد رسید. آیا تورم همه آحاد جامعه یکی است؟ پاسخ این سوال خیر است. چرا که خانوارهای کم‌درآمد (دهک‌های اول) سبد مصرفی متفاوتی نسبت به خانوارهای پردرآمد (دهک‌های آخر) دارند و ضریب اهمیت کالاها در سبد مصرفی آن‌ها متفاوت است.
به عنوان مثال افزایش قیمت یک کالا مانند گوشت قرمز باعث می‌شود دهک‌های پردرآمد که مصرف بیشتری از این کالا دارند تورم بیشتری را احساس کنند. لذا افزایش یک واحد قیمت از این کالا اثر بیشتری بر تورم خانوارهای پردرآمد می‌گذارد زیرا ضریب اهمیت این کالا برای آن‌ها بالاتر است.
تا به اینجا مشخص شد اثر تورم بر روی خانوارهای مختلف متفاوت است. بررسی کلی شاخص قیمت مصرف‌کننده دو دسته خوراکی و غیرخوراکی صورت می‌گیرد. در همین رابطه داده‌های مرکز آمار روایتی تامل‌برانگیز از تورم ماهانه خوراکی‌ها در دهک‌های اول و دهم دارد. یعنی کم درآمد‌ترین دهک و پردرآمد‌ترین.
براساس جدول ضرایب اهمیت خوراکی‌ها مثلا افزایش قیمت نان و غلات در هر دو دهک اثرگذار است اما اثر آن بر دهک اول بیشتر است. از طرف دیگر کالایی مانند گوشت قرمز و ماهی در تورم دهک دهم (پردرآمد) اثرگذاری بیشتری دارد.
تحلیل رویدادها و بررسی روند تورم دهک‌های اول و دهم
اگر روند تورم ماهانه کالاهای خوراکی را با دقت بررسی کنیم معمولا تورم دهک اول و دهم منطبق با یکدیگر حرکت کرده اما در برهه‌هایی تورم این دو گروه از یکدیگر فاصله گرفته است. در این برهه‌های زمانی معمولا شوک قیمتی به یک دهک بیشتر اصابت کرده است.
آمارهای مرکز آمار ایران از فروردین سال ۱۳۹۶ تا شهریور ۱۴۰۲ چند شوک اساسی را نشان می‌دهد.
ارزیابی شوک‌های تورمی خوراکی‌ها در دو دهک
در ارزیابی شوک‌های وارد شده به دهک‌های درآمدی شاخص بررسی شده تورم ماهانه بوده است. درهمین خصوص داده‌های ثبت شده از این شاخص نشان می‌دهد ۸ شوک مهم در هفت سال منتهی به شهریور ماه امسال به ثبت رسیده است.
اردیبهشت ۹۸ – در این سال تورم خوراکی دهک اول منفی شده و از تورم دهک دهم فاصله گرفته است. علت این اتفاق کاهش قیمت پیاز و سبزیجات در این ماه نسبت به فروردین همان سال بوده است. در فروردین ۹۸ قیمت پیاز رشد ۴ برابری را تجربه کرد که با بازگشت به سطح قیمت قبلی تورم منفی را در دهک اول ایجاد کرده است.
به اعتقاد برخی علت این اتفاق شوک وارد شده به بازار این محصول در فروردین ماه بوده است. میزان صادرات این محصول در فروردین ۹۸ اوج می‌گیرد به طوریکه باعث افزایش قیمت ناگهانی این محصول در بازار می‌شود. پس از آن در اردیبهشت ماه دولت تصمیم به ممنوعیت صادرات این محصول گرفت که باعث شد مازاد پیاز بر روی دست کشاورزان بماند و قیمت پیاز با ریزش شدید مواجه شود.
شهریور ۹۸- در این ماه و ماه‌های قبل و بعد از آن تورم در دهک اول منفی و کمتر از دهک دهم بوده است. این اتفاق به دلیل افزایش تولید گوجه و صیفی‌جات در کشور رخ داده است. افزایش تولید این محصولات باعث شده قیمت آن‌ها در بازار کاهش یافته و به دلیل اهمیت بالای این سبزیجات و صیفی‌جات در سبد مصرفی خانوار دهک اول تورم کالاهای خوراکی در این خانوارها نسبت به خانوارهای پردرآمد کشور کاهش بیشتری داشته است.
آذر ۹۸- همانطور که گفته شد قیمت سبزیجات و صیفی‌جات از مرداد ۹۸ تا مهر ماه همان سال کاهشی بوده که باعث شده دولت تصمیم به صادرات این محصولات بگیرد. پس از این تصمیم صادرات این محصولات به صورت بی‌رویه رخ می‌دهد به طوریکه باعث جهش قیمت بازاری آن‌ها می‌شود. در نتیجه به دلیل اهمیت بیشتر این کالاها در سبد خوراکی خانوارهای کم‌درآمد، باعث افزایش چشمگیر تورم خوراکی در دهک اول نسبت به دهک دهم شود.
تیر ۹۹- در تیرماه سال ۱۳۹۹، نرخ رسمی جدیدی برای نان و شیر توسط دولت اعلام شد. بر طبق آن قیمت شیر در این ماه ۲۸ درصد افزایش یافت. همچنین به دلیل عدم تخصیص بهینه نهاده به مرغداری‌های کشور قیمت مرغ در این بازه زمانی دچار جهش شد. از سوی دیگر به دلیل دپوی دام و خارج کردن غیرمجاز دام‌ها از مرزهای غربی کشور، قیمت گوشت قرمز نیز افزایش یافت. به این ترتیب ۳ قلم کالای مهم در سبد خانوارهای دهک اول و یک قلم کالای با اهمیت در سبد کالای خانوارهای دهک دهم با افزایش قیمت مواجه شده است. این اتفاق باعث شده تورم ماهانه اقلام خوراکی در تیرماه ۹۹ در هر دو دهک رشد داشته باشد اما رشد این تورم در خانوارهای دهک اول بسیار بالاتر از دهک دهمی‌ها باشد.
آبان ۹۹- آمارهای این ماه نشان می‌دهد در آبان ۹۹ قیمت نان تا ۵۲ درصد، قیمت میوه تا ۴۰ درصد افزایش یافته است. همچنین قیمت سبزیجات و صیفی‌جات مانند گوجه در این ماه رشد قابل توجهی داشته است. بررسی‌ها گویای آن است که تامین نهاده‌های مرغداری‌ها در این ماه با مشکل جدی مواجه بوده و قیمت این کالا را افزایش داده است. در همین راستا عدم تنظیم درست بازار گوشت قرمز نیز باعث افزایش قیمت این کالا شده است. اکثریت کالاهایی که در این تاریخ با افزایش قیمت مواجه شده برای خانوارهای دهک اول اهمیت بیشتری نسبت به خانوارهای دهک دهم داشته است. لذا در این بازه زمانی برخورد تورم با دهک‌های کم درآمد جامعه بیشتر بوده است.
بهمن ۱۴۰۰- زمزمه‌های حذف ارز ترجیحی و عدم مدیریت درست عرضه گوشت در این ماه باعث شد تا قیمت گوشت قرمز جهش ناگهانی داشته باشد و به قیمت‌های نزدیک ۳۰۰ هزار تومان نزدیک شود. افزایش قیمت گوشت قرمز بر روی توروم دهک‌های دهم اثر بیشتری نسبت به دهک اول داشته لذا باعث شده برخورد تورم ماهانه به خانوارهای پردرآمد بیشتر از خانوارهای کم‌درآمد جامعه باشد.
خرداد ۱۴۰۱- در حوالی این تاریخ دولت تصمیم به حذف ارز ترجیحی گرفت. حذف این نرخ به طور رسمی بر روی بازار روغن، لبنیات، مرغ و تخم مرغ اثر گذاشت همچنین باعث افزایش ۱۰۰ هزار تومانی هر کیلوگرم گوشت قرمز در بازار شد. به دلیل اثر وسیع این افزایش قیمت بر اکثریت کالاهای خوراکی در کشور، تورم ماهانه کالاهای خوراکی در خرداد ۱۴۰۱ برای هر دو دهک اول و دهم با جهش زیادی همراه بوده است. اما این جهش بر خانوارهای دهک اول اثرگذاری بیشتری نسبت به خانوارهای دهک دهم داشته است. به این دلیل که به طور کلی اهمیت کالاهای خوراکی و بیشتر اجزای تشکیل دهنده آن در سبد مصرفی خانوارهای کم‌درآمد بیشتر است.
اسفند ۱۴۰۱- در نهایت در اسفند سال گذشته تورم کالاهای خوراکی در دهک دهم بیشتر از دهک از اول بوده است. علت این اتفاق را نیز مشابه بهمن ۱۴۰۰ می‌توان در افزایش قیمت گوشت قرمز در کشور دید.
جمع بندی
همانطور که گفته شد تحلیل آمار تورم کالاهای خوراکی در دهک‌های مختلف نشان می‌دهد در اکثر بازه‌های زمانی نوسان تورم کالاهای خوراکی در دهک اول و دهم یکسان است. اما در زمان‌هایی که شوک افزایش قیمت تنها به کالاهایی مانند گوشت قرمز و ماهی برخورد می‌کند تورم ماهانه کالاهای خوراکی در دهک دهم بیشتر از دهک اول می‌شود. از طرف دیگر چنانچه افزایش قیمت در مابقی کالاها رخ دهد تورم کالاهای خوراکی بیشتر اثر خود را بر دهک اولی‌‌ها می‌آورد. با این تحلیل می‌توان گفت اینکه چه میزان از جیب کدام دهک خالی شود کاملا بستگی به کالایی دارد که دچار جهش قیمتی شده است.
