اکوایران: پارک‌های قدیمی تهران، از پارک شهر با خاطرات جمعی چندین نسل گرفته تا پارک لاله با معماری مدرن و باغ فردوس با اصالت قاجاری، هر کدام روایتی منحصر به فرد از تاریخ، هنر و طبیعت را روایت می‌کنند. این فضاهای سبز نه تنها مکانی برای تفریح، بلکه گنجینه‌هایی از هویت شهری تهران هستند.
تهران، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران، میزبان پارک‌ها و فضای سبزی است که نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ این شهر ایفا کرده‌اند. در طول سال‌ها، پارک‌های متعددی در تهران ساخته شده‌اند، اما پارک‌های قدیمی با طراحی منحصر به فردشان همچنان جایگاه ویژه‌ای در دل مردم دارند.
پارک شهر؛ یادگار دهه ۳۰
پارک شهر یکی از قدیمی‌ترین پارک‌های عمومی تهران است که در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی تأسیس شد. این پارک با درختان بلند، فضای سبز چشم‌نواز، دریاچه مصنوعی، باغ پرندگان و زمین‌های ورزشی، به مکانی ایده‌آل برای تفریح و استراحت تبدیل شده است. دیوارها و حصارهای باقی‌مانده از گذشته، نشان‌دهنده قدمت و تاریخی بودن این بوستان هستند.
طرح اولیه این پارک در سال ۱۳۳۲ به مهندسان کاظمی و رحمانی سپرده شد و در نهایت در سال ۱۳۳۹ به بهره‌برداری رسید. یکی از قوانین مهم این پارک، ممنوعیت هرگونه ساخت‌وساز در محدوده آن است، قانونی که به عنوان الگویی برای سایر پارک‌های کشور نیز شناخته می‌شود.
پارک لاله؛ ترکیب هنر و طبیعت
پارک لاله در دهه ۱۳۴۰ با الهام از پارک‌های مدرن اروپایی طراحی شد. این پارک به دلیل فضای سبز گسترده، پیاده‌روهای وسیع و وجود موزه‌های هنرهای معاصر و فرش در نزدیکی آن، همواره مورد توجه خانواده‌ها و هنرمندان بوده است.
پیشینه این پارک به باغ جلالیه در دوران قاجار بازمی‌گردد. پس از تغییر کاربری این اراضی، طراحی پارک لاله به “ژوفه”، طراح فرانسوی، سپرده شد. نام این پارک در ابتدا “فرح” بود، اما پس از انقلاب به “لاله” تغییر یافت.
در پارک لاله گونه‌های متنوعی از درختان و گیاهان کاشته شده است. این گونه‌ها بر اساس آب و هوای تهران و نگهداری ویژه، مهندسی شده است. تنها ۷۷ گونه چنار در این پارک وجود دارد و می‌توان به گونه‌های متنوعی چون سرو نقره‌ای، چنار، بلوط، ژینکگو، ماهونیا، بامبو، سروخمره‌ای، پالم، بربریس، لیگوستروم، سدروس، ماگنولیا، کاتالپا، نوئل آبی، لیلکی و زربین اشاره کرد.
امروزه، پارک لاله با وجود ساخت پارک‌های بزرگ‌تر، همچنان در لیست بهترین‌های تهران جای دارد.
پارک ملت؛ نماد مدرنیته
پارک ملت در دهه ۱۳۵۰ به بهره‌برداری رسید. این پارک در ابتدا با نام “شاهنشاهی” شناخته می‌شد و پس از انقلاب به “ملت” تغییر نام داد. طراحی پارک توسط ایرج اعتصام، معمار برجسته ایرانی، انجام شد و ترکیبی از سبک انگلیسی و المان‌های مدرن را در خود جای داده است.
نصرالله حدادی، تهران شناس، درباره ساخت این بوستان چنین می‌گوید: «در اراضی باختری امانیه زمین‌های بایری بود که اواخر دهه ۴۰ شروع به ساخت آن کردند. نام بلواری که آماده شد پهلوی گذاشتند و بوستان زیبایی با معماری فردی به نام اعتصام ساخته شد پارک شاهنشاهی نام گرفت که بعد از انقلاب اسلامی به پارک ملت تغییر کرد. از پایین ونک به سمت بالا زمین‌ها و تپه‌هایی بود که در قسمت راست بلوار دو تکه شد. قسمت پایینی که اکنون به بزرگراه نیایش ختم می‌شود پارک ملت کنونی و قسمت بالایی صداوسیما شد. یک بشقاب ماهواره‌ای بالای تپه صداو سیما وجود داشت به نام «سمفونی» که وقتی از خیابان ولیعصر رد می‌شدیم دیده می‌شد. این بشقاب ماهواره تا سالهای اخیر هم بود و از آن برنامه‌های ماهواره‌ای خارج از کشور گرفته می‌شد».
پارک جمشیدیه؛ طبیعت سنگی
پارک جمشیدیه در منطقه نیاوران واقع شده و به دلیل فضای سنگی و مناظر کوهستانی‌اش شهرت دارد. این پارک در ابتدا یک باغ شخصی بود و بعدها برای استفاده عمومی باز شد.
باغ فردوس؛ گنجینه قاجاری
باغ فردوس در دوران قاجار ساخته شد و امروزه به عنوان یک باغ‌موزه و فضای فرهنگی فعالیت می‌کند. معماری زیبای عمارت قاجاری و فضای سبز آن، این باغ را به یکی از جذاب‌ترین مقاصد تهران تبدیل کرده است.
پارک ساعی؛ میراث سبز تهران
پارک ساعی در دهه ۱۳۴۰ توسط کریم ساعی، پیشگام فضای سبز ایران، طراحی شد. این پارک با مساحت ۱۲ هکتار، ترکیبی از باغ‌های ایرانی و ژاپنی را در خود جای داده است. طراحی هوشمندانه آن با استفاده از اختلاف سطح و حرکت‌های اسلیمی، فضایی منحصر به فرد ایجاد کرده است.
حسین محجوبی، طراح این پارک داستان ساخت این پارک را این گونه روایت می‌کند: «پارک ساعی جزء فضاهای سبزی بود که در دهه ۴۰ برای تهران در نظر گرفته و نهایتاً در سال ۱۳۴۲ ساخته شد. ساعی، ارزان‌ترین پارک تهران نیز بود. چون از نظر مشاور، هزینه زیادی برای احداث آن پرداخته نشد. آن زمان گروه من با یک باغبان، یک معمار از دوران رضاشاه، تعدادی کارگر و مقداری مصالح کل کار را انجام داد. در آن موقع بخشی از خیابان‌های قدیمی تهران مثل سعدی از سنگ ساخته شده بود. بعد از آسفالت کردن خیابان‌ها این سنگ‌ها به یک انباری منتقل شد و ما در پارک ساعی از همین سنگ‌ها استفاده کردیم. پارک ساعی از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۵۲ که من به بخشی پارک‌ها و منابع طبیعی رفتم، به تدریج با همان طرحی که داده بودم، ساخته شد. سعی کردیم از حرکت‌های اسلیمی استفاده کنیم تا به پله نیازی نباشد؛ مگر اینکه مجبور شویم. البته ۳، ۴ بار تا به حال تغییراتی در این پارک ایجاد شده است، مثلاً در قسمت غربی پارک، پله‌های زیادی ساختند یا در قسمتی که برکه بود تغییراتی ایجاد شد که مجبور شدند آب برکه را به دلیل راکد بودن مرتب عوض کنند.»
پارک‌های قدیمی تهران نه تنها فضایی برای تفریح، بلکه بخشی از تاریخ و فرهنگ این شهر هستند. از پارک‌های مدرن مانند لاله و ملت گرفته تا باغ‌های سنتی مانند فردوس و جمشیدیه، هر یک روایتی منحصر به فرد از ترکیب هنر، طبیعت و تاریخ را روایت می‌کنند. این پارک‌ها میراثی ارزشمند هستند که هویت شهری تهران را شکل داده‌اند.
