۶متهم ترافیک پایتخت - افق اقتصادی

به گزارش اکوایران، پاییز و همزمان با آغاز سفرهای آموزشی ترافیک معابر هم سنگین تر از همیشه می شود . ترافیکی که قرار بود کمرش با توسعه و تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی شکسته شود اما ساعت های طولانی انتظار برای رسیدن به مقصد کمر شهروندان تهرانی و سایر کلان شهرها را شکسته است .مرکز پژوهش های مجلس به تازگی گزارشی از چالش های ترافیک شهری تهیه کرده در گزارش تاکید شده که ازدحام ترافیکی یک معضل چند بعدی است که تعداد زیادی از ذی نفعان با اهداف متفاوت در شکل گیری آن دخیل هستند. بنابراین برای یافتن راه حل های رفع این معضل به تصویر جامعی از عوامل اصلی اثر گذار بر آن نیاز است.

بررسی های این پژوهش نشان می دهد مهمترین عوامل مؤثر بر ازدحام ترافیکی، افزایش خودرو محوری ، کاهش سطح خدمات حمل و نقل عمومی ، ناهماهنگی بین دستگاهی ، افزایش تقاضای سفر، عدم رعایت مقررات و انضباط ترافیکی و ناکارآمدی مدیریتی است.

بررسی های این پژوهش نشان داد می توان سه کژکاردی شامل «غالب شدن رویکرد اجرای پروژه های نمادین با منافع مقطعی»، «وجود تعارض منافع» و« فقدان اراده کافی مدیران» را به عنوان علل ناکارآمدی مدیریتی در حمل و نقل شهری در نظر گرفت.

ناکارآمدی مدیریتی از یک سو مستقیماً روی اعمال سیاستهای مدیریت تقاضای سفر و به تبع آن روی تولید و جذب سفر اثر می گذارد و از سوی دیگر با یک واسطه ابتدا بر روی معماری شهر (تراکم و…) و در ادامه بر روی تولید و جذب سفر مؤثر است. این عامل همچنین روی بهینگی شبکه معابر و در پی آن روی سطح سرویس شبکه معابر مؤثر خواهد بود.در ادامه این پژوهش آمده است : عامل کیفیت فرایند اخذ تصمیمات روی تقاضای سفر و همچنین عرضه زیر ساختهای حمل و نقل به صورت اساسی و ریشه ای اثر گذار است. بنابراین می توان عامل ناکارآمدی مدیریتی را به عنوان نقطه اصلی و اهرمی مداخله در ایجاد معضل ازدحام ترافیک معرفی کرد. بررسی ها نشان داد می توان ریشه های ناکارآمدی مدیریتی را در سه کژ کاردی شامل: «غالب شدن رویکرد اجرای پروژه های نمادین با منافع مقطعی»، «وجود تعارض منافع» و «فقدان اراده کافی مدیران در مدیریت حمل و نقل شهری» جستجو کرد .

در این مطالعات تاکید شده ،غالب شدن رویکرد اجرای ابرپروژه های نمادین با منافع مقطعی به دلیل کارکردهای تبلیغاتی برای مدیران شهری جذابیت بالایی دارد. با وجود این دنبال کردن چنین رویکردی که مستلزم صرف هزینه های گزاف است و در اغلب موارد به حل معضل ازدحام ترافیکی کمکی نکرده و در میان مدت می تواند از طریق تشدید خودرو محوری یا افزایش تقاضای سفر و عدم هدایت اعتبارات به سمت توسعه حمل و نقل عمومی به طور خاص برای ابرپروژه های بزرگراهی، موجب وخیم تر شدن وضعیت ازدحام ترافیکی در شهرها نیز شود. در ادامه یادآوری شده ؛ گردش مالی بالای اجرای برخی پروژه های عمرانی حمل و نقل و تأثیری که ایجاد زیر ساختهای حمل و نقل بر روی ارزش زمین می گذارد. زمینه تعارض منافع و فساد را شکل می دهد و موجب تصمیم سازی غلط برخی از پیمانکاران و مشاوران برای مدیران در انتخاب مکان یا اولویت بندی طرح ها و پروژه های حمل و نقل می شود.

 دراین مطالعات اشاره شده ، حل معضل ازدحام ترافیک شهری نیازمند اخذ تصمیماتی است که عمدتاً نه تنها زمان اجرای طولانی دارند، بلکه پس از اجرا نیز نتایج و آثار آن به مرور زمان و در بلندمدت آشکار می شود برای مثال تصمیم بر مدیریت فروش تراکم ساختمان با توجه به الزامات ترافیکی، اگرچه یک تصمیم با منافع بلندمدت برای ترافیک شهر است و نتایج عینی آن در کوتاه مدت قابل مشاهده نیست اما شهرداری را بلافاصله از عواید مالی فروش تراکم محروم می کند، زمان بر بودن اجرای این راه حلهای اساسی در کنار کوتاه بودن دوره های مدیریتی ناشی از فشارهای سیاسی منجر به کاهش انگیزه مدیران شهری حوزه حمل و نقل برای در اولویت قرار دادن و اجرای کامل و اصولی این راهکارها می شود.

 دربخش دیگری از این پژوهش آمده غلبه رویکرد خودرو محوری در مدیریت ترافیک طی یک دهه اخیرسبب شده  به تدریج مطلوبیت سیستمهای حمل و نقل عمومی در شهرها کاهش یافته و جذابیت استفاده از خودروی سواری شخصی افزایش پیدا کند.سهم استفاده از سواری شخصی در سفرهای روزانه شهروندان تهران مشهد اصفهان و شیراز بالای ۵۰ درصد بوده است .

مطابق برآوردهایی که توسط مدلهای حمل و نقل شهرداری تهران انجام شده خودروهای سواری و وانتها نقش ۷۰ درصدی در ایجاد ازدحام در تهران داشته اند. ازدحام ترافیکی خودروهای شخصی موجب روند افزایشی استفاده از موتورسیکلتها نیز شده است. در شهری مانند تهران که دارای محدوده طرح ترافیک بوده و ممنوعیت برای ورود خودروها به آن اعمال می شود این موضوع بیش از پیش تشدید شده است.

در بخش دیگری از این مطالعات با اشاره به این که کنترل تقاضای سفر یکی از ریشه ای ترین اقدامات جهت مقابله با ازدحام ترافیکی در شهرهاست آمده ، با افزایش جمعیت و مهاجرت به سمت شهرها و مناطق حومه ای تقاضا برای سفر در نواحی مختلف شهر افزایش مییابد. همچنین یکپارچگی ضعیف بین برنامه ریزی کاربری زمین و برنامه ریزی حمل و نقل منجر به مشکلات عدیده ای از جمله وابستگی به خودروی شخصی و آثار آن در زمینه کاهش کیفیت زندگی شهری می شود.

نتایج بررسی ها نشان داده روند حاکم بر تهیه و تصویب طرح های جامع شهرسازی و حمل و نقل به طور کامل مستقل از یکدیگر بوده و میتوان گفت ارتباطی بین این دو طرح وجود ندارد  همچنین نحوه تأمین منابع مالی اداره شهر توسط شهرداریها خود به عاملی برای تشدید تقاضای سفر و ازدحام ترافیکی تبدیل شده است. سهم منابع ناپایدار در تأمین منابع مالی هفت کلان شهر کشور به طور متوسط حدود ۷۶ درصد است که ۵۶ درصد از این منابع از طریق فروش تراکم پایه و مازاد و پروانه ساختمانی تأمین می شود .

با بررسی ردیف های بودجه مصوب شهرداریها در بخشهای مختلف حمل و نقل،   مشخص شد سهم منابع پیش بینی شده برای توسعه معابر رقم قابل توجهی است. با توجه به اینکه ارقام مربوط به مسیرهای دوچرخه و پیاده روها سهم ناچیزی را در ردیف یاد شده به خود اختصاص داده اند در عمل می توان تمامی بودجه مربوط به توسعه معابر و تملک اراضی را تسهیل کننده تردد خودروها در شهر دانست. اتکای بیش از حد شهرداریها به منابع ناپایدار و از سوی دیگر، مصرف منابع مالی موجود برای توسعه زیر ساختهای موتوری غیر عمومی مانند احداث بزرگراه ها پایداری خدمات حمل و نقل شهری را با مشکل مواجه کرده است .

کنترل تقاضای سفر، یکی از ریشه ای ترین اقدامات جهت مقابله با ازدحام ترافیکی در شهرهاست. با افزایش جمعیت و مهاجرت به سمت شهرها و مناطق حومه ای تقاضا برای سفر در نواحی مختلف شهر افزایش می یابد. همچنین یکپارچگی ضعیف بین برنامه ریزی کاربری زمین و برنامه ریزی حمل و نقل منجر به مشکلات عدیده ای از جمله وابستگی به خودروی شخصی و آثار آن در زمینه کاهش کیفیت زندگی شهری می شود.پژوهشگران پیشنهاد داده اند ، قوانین و مقررات مرتبط با انتخاب و طول دوره مسئولیت مدیران شهری و فرآیندهای نظارت بر عملکرد آنان به نحوی اصلاح شود که انجام مطالعات زمان‌بر یا اصلاحات اساسی غیرنمایشی برای مدیران توجیه‌پذیر شود.

 همچنین سازوکارهای تعریف پروژه‌های زیرساختی بزرگ مقیاس به گونه‌ای اصلاح شود که نقش نظارتی و تخصصی شورای شهر و دولت در این فرآیند تقویت شود. در این راستا، ضروری است آسیب‌شناسی جدی نسبت به فرآیند تأمین مالی و انجام مطالعات طرح جامع حمل و نقل شهرها به عنوان مرجع تعیین پروژه‌های بزرگ مقیاس دارای اولویت اجرا صورت گیرد.

همچنین توصیه شده نقش شهرداری‌ها در سیاست‌گذاری کلان حمل و نقل شهرها کمتر شده و نقش دولت و شورای شهر تقویت شود، ضروری است شهرداری‌ها، صاحب اقتدار و اختیارات کافی در سطوح عملیاتی مدیریت ترافیک شهرها شوند. در این زمینه، پیشنهاد می‌شود قوانین و مقررات به گونه‌ای اصلاح شود که شهرداری‌ها دارای ابزارها و اختیارات کافی برای جلب همراهی سایر دستگاه‌ها و ذی‌نفعان، همچون پلیس راهور و اصناف، شده تا امکان اجرای کامل ماده (۹) قانون توسعه حمل و نقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت فراهم شود.