بازار؛ گروه بین الملل: جنگ اوکراین منجر به تغییر ژئواکونومی برخی کشورها به ویژه در دو منطقه اوراسیا و شرق بروپا شد. مسدود شدن راه های ارتباطی تجاری روسیه با اروپا و همچنین بنادر مهم تجاری این کشور از جمله سنت پترزبورگ منجر به ایجاد اخلال در مسیر کمربند و جاده چین شد که وظیفه اصلی آن، مبادله کالا میان شرق و غرب تعریف شده بود.
با تشید تنش ها میان روسیه و اوکراین و کشیده شدن آتش جنگ به بنادر مهم روسیه به ویژه شش بندر اصلی تجاری و استراتژیک این کشور در دریای سیاه یعنی گلندژیک، توآپسه، تامان، آناپا، سوچی و نووروسیسک شده است. ارتش اوکراین در تاریخ ۶ آگوست با صدور بیانیه ای رسمی این بنادر را در حوزه تهدید نظامی خود قرار داد. از سوی دیگر، روسیه نیز اعلام کرده است که تمامی کشتی های حاضر در دریای سیاه که راهی اوکراین می شوند، فارغ از نوع کاربری و ملیت آنها به چشم کشتی های دشمن شناسایی خواهند شد. مجموع این عوامل منجر به ایجاد چالشی بزرگ برای آسیای میانه برای دسترسی به اروپا شده است.
آغاز حملات پهپادی ارتش اوکراین به بنادر روسیه به ویژه دو بندر مهم «نووروسیسک» و «کرچ» که از آنها به عنوان نقاط اصلی صادرات نفتی روسیه و کشورهای آسیای میانه به ویژه قزاقستان استفاده می شد نیز میزان صادرات منطقه به اروپا را دچار مشکلاتی جدی کرده است. این مشکل زمانی جدی تر جلوه می کند که بدانیم، بیش از ۷۰ درصد از نفت و گاز صادراتی کشوری چون قزاقستان از طریق ترمینال نفتی «یوژنایا اوزریوکا» واقع در نزدیکی بندر نووروسیسک رهسپار اروپا شده و اکنون این زنیجیره تامین دچار مشکل شده است.
مبادلات تجاری قزاقستان و اروپا زیر سایه جنگ اوکراین
علاوه بر سهم ۷۰ درصدی اروپا از بازار صادرات نفتی قزاقستان، کشورهای اروپایی در بخشهای دیگر نیز مهمترین شریک تجاری آستانه محسوب می شوند. بطوریکه این کشور سومین صادرکننده غیر اوپکی نفت و گاز به اروپا محسوب می شود. در بخش صادرات غیر نفتی نیز بیش از ۴۰ درصد محصولات قزاقستان راهی اروپا شده و سهم اروپا از سرمایه گذاری داخل قزاقستان نیز شامل ۴۸ درصد مجموع پروژه ها می شود.
اگر روابط تجاری میان قزاقستان و اروپا طی ماه های آتی و بنا به دلیل افزایش دامنه جنگ میان روسیه و اوکراین محدودتر شود، پس افزایش حجم تجاری این کشور و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به همان میزان باید افزایش یابد
همچنین علاوه بر سهم ۶ درصدی قزاقستان از بازار نفت اروپا، ۲۱ درصد از اورانیوم صادراتی این کشور نیز راهی قاره سبز می شود. لذا می توان گفت که اهمیت تجارت با اروپا بیش از آن چیزی است که قزاقستان بتواند به دلیل ملاحظات سیاسی و قرار گرفتن در زیر سایه روسیه به سادگی از آن عبور کند.
هرچند آستانه در حال تقویت سرمایه گذاری های خود بر روی کریدور میانی دریای خزر (TTTR) بوده سعی دارد از طریق جمهوری آذربایجان، ترکیه و گرجستان به دریای سیاه دسترسی پیدا کند، اما حقیقت امر این است که محیط دریای سیاه از سوی هر دو طرف درگیری یعنی روسیه و اوکراین همچنان ناامن بوده و در عمل، چنین تلاشی از سوی آستانه ریسک سرمایه گذاری بالایی در بر خواهد داشت. احتمالا به همین دلیل، رسانه های داخلی روسیه طی هفته های گذشته با تهدید تلویحی قزاقستان در رسانه های خود اقدام نموده و اقدامات این کشور را «بازی در تاریکی» خوانده اند!
روابط تجاری قزاقستان و خلیج فارس
در حال حاضر، امن ترین گزینه دسترسی به بازارهای بزرگ جهانی برای قزاقستان، استفاده از بازار کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است که البته کالاهای صادراتی قزاقستان به این منطقه می تواند در ادامه راهی اروپا و حتی جنوب آسیا نیز شود.
ظاهرا به همین دلیل، «قاسم جومارت توقایف» رئیس جمهوری قزاقستان در جریان سخنرانی ۱۹ جولای خود در نشت مشترک کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و آسیا مرکزی که در عربستان سعودی برگزار شد، بر عزم جدی خود برای افزایش مبادلات تجاری با منطقه خلیج فارس سخن گفته و از تصمیم کشورش برای افزایش میزان این مبادلات به ۵۰۰ هزار کانتینر در سال تا سال ۲۰۲۳۰ خبر داد.
در همین حال، «فیصل بین فرحان» وزیر خارجه عربستان سعودی نیز در جریان این نشست، از عزم کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس با پنج کشور آسیای میانه خبر داده و افزایش مناسبت اقتصادی و سیاسی میان دو طرف را به نفع همه خواند.
تجربه کریدور میانی دریای خزر به خوبی نشان داد که جهان تا ابد معطل حل و فصل مشکلات ایران باقی نخواهد ماند و در صورت عملکرد نا مناسب ایران، قطعا راه جدیدی به روی قزاقستان و دیگر کشورهای منطقه آسیای مرکزی گشوده خواهد شد
روابط تجاری میان قزاقستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس در حال حاضر نیز قابل توجه بوده و به عنوان مثال، مراودات تجاری این کشور با امارات برای سال ۲۰۲۱ حدود ۱.۲ میلیارد دلار برآورد شده است.
اگر فرض را بر این بگیریم که روابط تجاری میان قزاقستان و اروپا طی ماه های آتی و بنا به دلیل افزایش دامنه جنگ میان روسیه و اوکراین محدودتر شود، پس افزایش حجم تجاری این کشور و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به همان میزان باید افزایش یابد.
فرصت ها و چالش های پیش روی ایران
به طور طبیعی، بهترین مسیر برای صادرات و واردات کالاهای قزاقستان از/به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، مسیر ترانزیتی ایران است. با توجه به ابراز علاقمندی آستانه و اعضای شورای همکاری خلیج فارس برای افزایش دامنه مابدلات تجاری با یکدیگر و همچنین چشم انداز رو به بهوبد روابط میان تهران و کشورهای عربی منطقه، به نظر می رسد می توان از فرصت به دست آمده نهایت بهره برداری را داشت.
اما چالش هایی نیز در این میان وجود دارند که عبارتند از: ادامه مشکلات مبادلات مالی ایران در سایه تحریم ها، مساعد نبودن مسیرهای ترانزیتی در شقوق مختلف و نداشتن بندر کاملا مجهز و آماده برای بهره برداری ترانزیتی در شمال کشور.
لذا، آنچه مهم است اینکه تهران می بایست پتاننسیل های مربوط به زیرساخت های خود در شمال و جنوب و همچنین ظرفیت حمل بخش ریلی و جاده ای افزایش داده و نسبت به تامین و تجهیز ناوگان در هر دو بخش ریلی و جاده ای نیز اقدامی عاجل نماید.
در غیر اینصورت، تجربه کریدور میانی دریای خزر به خوبی نشان داد که جهان معطل حل و فصل مشکلات ایران باقی نخواهد ماند و در صورت عملکرد نامناسب ایران، قطعا راه جدیدی به روی قزاقستان و دیگر کشورهای منطقه آسیای مرکزی گشوده خواهد شد.
