بازار؛ گروه استان‌ها: بهره‌برداری از راه‌آهن خواف – هرات و گشایش مرز جدید گمرکی«شمتیغ» یک رویداد کم‌نظیر برای اقتصاد خراسان رضوی است که فعالان اقتصادی سال‌ها انتظار آن را برای گشایش راه جدید در گسترش روابط اقتصادی با کشورهای آسیای میانه داشتند.
پروژه راهبردی راه‌آهن خواف در شرق ایران به هرات در غرب افغانستان تکه‌ای مهم از پازل ارتباطی میان کشورهای منطقه است که اجرای آن از سال ۱۳۸۶ کلید خورد تا مسیر ریلی میان خواف واقع در ۲۶۷ کیلومتری جنوب شرقی مشهد را در قالب خط آهنی به طول حدود ۲۲۰ کیلومتر به شهر هرات واقع در شمال غرب افغانستان ایجاد کند.
ایران با سرمایه‌گذاری ۲۰ هزار میلیارد ریالی سه قطعه این راه‌آهن را ساخت تا با اجرای قطعه چهارم آن توسط افغانستان این مسیر ریلی اواخر آذرماه ۱۳۹۹ افتتاح شود اما در طی سال‌های گذشته هیچ تردد ریلی بین دو کشور به‌جز یک الی دو تردد آزمایشی، انجام نشد تا اینکه برای دومین بار در تیرماه ۱۴۰۲ این مسیر برای دومین بار به بهره‌برداری رسید.
این قطارهای آزمایشی در حالی بر روی ریل قرار گرفتند که قرار بر این بود که سالانه حداقل ۳ میلیون تن بار از این مسیر عبور کند.
باوجوداینکه نخستین واگن‌های حامل مصالح ساختمانی از طریق این خط آهن تا خاک افغانستان پیش‌از این در سال ۱۳۹۹حمل شد اما در طی چند سال گذشته به دلایل مختلف بهره‌برداری از این خط آهن با کوتاهی طرف افغانستانی همراه شد.
متأسفانه در دوره تغییر و تحول حاکمیت افغانستان، تخریب‌هایی در مسیر ریلی خواف-هرات رخ داد و برخی از تجهیزات ریلی این مسیر به سرقت رفت اما حالا باری دیگر با بازسازی این مسیر خط آسیب‌دیده تکمیل و نخستین قطار باری بیستم تیرماه از جمهوری اسلامی ایران عازم افغانستان شد.
خط آهن روزنک -هرات تا ۲ سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد
استاندار خراسان رضوی بیستم تیرماه در خصوص افتتاح راه‌آهن مسیر خواف تا «روزنک» افغانستان در گفت‌وگو با خبرنگاران افزود: این خط ریلی در حال حاضر برای استفاده صادرات و حمل بار است و حرکت قطار بر اساس نیاز فعالان اقتصادی برنامه‌ریزی می‌شود.
یعقوب علی نظری بابیان اینکه ظرفیت این خط ریل سالانه حدود ۶ میلیون تن حمل بار است اظهار کرد: این خط ریلی، افغانستان را به بنادر جنوبی کشور ما متصل می‌کند و طبیعی است ترانزیت بین افغانستان و آب‌های آزاد از طریق ایران به‌سرعت گسترش می‌یابد و همچنین دسترسی افغانستان به ترکیه از طریق راه‌آهن به غرب کشور و سپس اروپا را برقرار می‌کند.
استاندار خراسان رضوی: سال ۹۹ راه‌آهن خواف به هرات افتتاح شد اما به دلایل فنی و نقص‌هایی که داشت مورداستفاده قرار نگرفت با توجه به تغییر حاکمیت و اتفاقاتی که در افغانستان اتفاق افتاد خسارات گسترده‌ای به این خط ریلی وارد شد که آن نواقص در طی این مدت با نظر مسئولان افغانستان برطرف شد
استاندار خراسان رضوی بیان کرد: با توجه به برنامه‌های تکمیلی که در دست اقدام با افغانستان داریم بسیار امیدواریم در صادرات استان و کشور جهش خوبی به چین و آسیای مرکزی داشته باشیم؛ همچنین مسیر صادرات علاوه بر دوغارون از این خط ریلی هم انجام می‌شود.
نظری افزود: در نخستین محموله باری، وسایل مربوط به ساخت‌وساز ریل و ادامه مسیر به سمت هرات که بخشی از آن را مسئولان افغانستان از ترکیه وارد کرده بودند و بخشی هم از ایران بود به افغانستان منتقل شد.
نظری گفت: سال ۹۹ راه‌آهن خواف به هرات افتتاح شد اما به دلایل فنی و نقص‌هایی که داشت مورداستفاده قرار نگرفت با توجه به تغییر حاکمیت و اتفاقاتی که در افغانستان اتفاق افتاد خسارات گسترده‌ای به این خط ریلی وارد شد که آن نواقص در طی این مدت با نظر مسئولان افغانستان برطرف شد.
وی ادامه داد: طبق گفت‌وگوی اولیه‌ای که با مسئولان افغانستان داشتیم، مسیر باقی‌مانده ایستگاه روزنک تا هرات، به طول ۷۰ کیلومتر طی ۲ سال آتی به بهره‌برداری می‌رسد.
استاندار خراسان رضوی بابیان اینکه ظرفیت صادراتی ما در استان بسیار خوب و گسترده است افزود: از بقیه نقاط کشور نیز می‌توانند باهدف صادرات به افغانستان از این مسیر استفاده کنند؛ اقلامی که در استان تولید می‌کنیم و منع صادراتی ندارد می‌توانیم در برنامه صادراتی استان قرار دهیم.
ضعف در زیرساخت‌ها
مسیر خط آهنی خواف-هرات در حالی برای دومین بار آماده‌سازی و به‌منظور حرکت قطارهای باری راه‌اندازی شده است که عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار از ضرورت ایجاد زیرساخت‌های لازم و کمبود برخی از نیازها مانند واگن حمل بار خبر می‌دهد.
محمدحسین روشنک بابیان اینکه مسیر ترانزیتی جاده‌ای و مرز دوغارون همواره در طی سال‌های گذشته مهم‌ترین شریان انتقال و صادرات کالا به افغانستان بوده است بیان می‌کند: با این‌حال هنوز مشکلات این مسیر برای تسهیل بارهای تجاری حل‌نشده است.
عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی: راه‌آهن خواف – هرات راهی بسیار مطمئن و مقرون‌به‌صرفه برای صادرات کالا به افغانستان است اما متأسفانه ظرفیت بهره‌برداری از این مسیر هنوز برای تجار فراهم نشده است
وی با اشاره به این موضوع که راه‌آهن خواف ـ هرات که تا «روزنک» افغانستان رسیده ظرفیت مناسبی برای انتقال کالاهای صادراتی به شمار می‌رود می‌افزاید: هنوز ظرفیت‌های گمرک«شمتیغ» به‌طور کامل برای این خط آهن مهیا نشده ست و دوم اینکه واگن‌ها برای انتقال کالاهایی مثل سیمان مناسب است اما درباره مواد غذایی و سوخت نمی‌توان روی این مسیر حساب کرد.
این فعال اقتصادی و صادرکننده برتر ادامه می‌دهد: در حوزه حمل‌ونقل ریلی و صادرات از این طریق به کشورهای همسایه به دلایل مختلف ازجمله کمبود واگن و یا نقص در زیرساخت‌ها با مشکلات فراوانی روبرو هستیم اما با همه این مشکلات اگر زیرساخت‌های گمرکی این مسیر تکمیل شود، بی‌شک در بهبود روند تبادلات کالایی اثرگذار خواهد بود.
وی بابیان اینکه راه‌آهن خواف – هرات راهی بسیار مطمئن و مقرون‌به‌صرفه برای صادرات کالا به افغانستان است می‌افزاید: اما متأسفانه ظرفیت بهره‌برداری از این مسیر هنوز برای تجار فراهم نشده است.
روشنک تأکید می‌کند: به نظرم وقت آن رسیده که به برخی از کاستی‌ها پایان داد زیرا کمبود واگن صادراتی و یا موانع بر سر راه صادرات ریلی موضوع امروز نیست و افزون بر ۱۷ سال است که این مشکل ادامه داشته و هنوز حل‌نشده است.
عضو هیئت‌رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی تأکید می‌کند: اگر گمرک و زیرساخت‌های راه‌آهن خواف مهیا بود شاید در این شرایط بیشترین کمک را به بخش صادرات می‌توانست داشته باشد.
از سود تا ضرر
احسان طوسی یکی از کارشناسان اقتصادی در گفت‌وگو با بازار اظهار می‌کند: راه‌آهن خواف – هرات در توسعه منطقه نقش مستقیم دارد و سبب تکمیل و توسعه شبکه ریلی کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اکو، افزایش ترانزیت کالا از کشورهای آسیای میانه به اقیانوس هند و آغازی برای ایجاد یک کریدور بین‌المللی در مسیر شرق به غرب و شمال به جنوب بازرگانی جهان را در پی دارد همچنین موجب احیای«جاده ابریشم» از طریق ریلی و اتصال خط آهن چین به ایران از طریق افغانستان می‌شود.
وی ابراز می‌کند: طرح راه‌آهن خواف – هرات نه‌تنها موجب اتصال ریلی ایران و افغانستان شده بلکه تکمیل‌کننده مسیری دو هزار کیلومتری در کریدور ریلی شرق به غرب جهان از چین، ازبکستان، افغانستان، ایران، ترکیه و اروپا است.
این فعال اقتصادی اذعان می‌کند: همچنین افغانستان به‌عنوان کشوری محصور در خشکی بدون دسترسی به آب‌های آزاد جهان، بااتصال به شبکه ریلی ایران و بنادر جنوبی کشورمان از مسیری امن برای ارتباط با اروپا برخوردار می‌شود.
وی ابراز می‌کند: اگرچه طبق پیش‌بینی‌های انجام شده با بهره‌برداری این خط آهن قرار بود در کوتاه مدت سالانه دو میلیون تن کالا و ۲۰۰ هزار مسافر در این مسیر جابه‌جا و از حجم ترافیک کامیون در مرز دوغارون و هزینه‌های ترانزیت کاسته شود اما متأسفانه تاکنون این برنامه‌ها محقق نشده است.
طوسی با اشاره به این موضوع که خط آهن جدید خواف – هرات ممکن است به یکی از اجزای کلیدی پروژه ۲ میلیارد دلاری «کریدور خط آهن پنج کشور» تبدیل شود افزود: در این کریدور خط آهن با عبور از چین، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ایران به ترکیه خواهد رسید اما تعلل در رونق این مسیر و هر ساعت تأخیر در اتصال خط آهن چابهار- مشهد فرصت را برای رقبای ما ازجمله ترکیه بیشتر می‌کند.
وی عنوان می کند: خط آهن جدید بین خواف در ایران و هرات در افغانستان خوش بینی زیادی در هر دو کشور ایجاد کرده است چراکه پتانسیل تقویت مسافرت و تجارت دوجانبه را دارد اما هنوز به طور کامل این آرزو محقق نشده است.
آنچه گذشت
ساخت راه‌آهن خواف – هرات مسیر اتصال ریلی کشورمان به کشور افغانستان از سال ۸۶ آغاز و بیستم آذر ۱۳۹۹ افتتاح شد، اما در این بیش از دو سال گذشته، هیچ تردد ریلی بین دو کشور به‌جز یک تا دو تردد آزمایشی انجام نشد. درحالی‌که ساخت قطعات یک، دو و سه‌راه آهن خواف – هرات به طول ۱۴۰ کیلومتر، هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان هزینه داشت و قرار بر این بود که سالانه حداقل ۳ میلیون تن بار از این مسیر عبور کند.
ابتدای این محور در داخل کشور در شمال شرق کشور در نزدیکی معادن سنگان است. درگذشته اتصال ریلی معادن سنگان به راه‌آهن سراسری کشور اجرا شده که به حوالی تربت حیدریه وصل می‌شود. بنابراین در داخل ایران مسیر راه‌آهن حدفاصل شبکه ریلی سراسری- معادن سنگان و تا مرز شمتیغ ساخته شده است.
در بخش خارج از ایران در همان ابتدا یعنی ۲۰ سال قبل با افغانستان توافق شد که نیمی از مسیر داخل افغانستان توسط ایران و نیمی دیگر توسط ایشان ساخته شود.
ساخت ۶۲ کیلومتر مسیر ریلی از مرز شمتیغ در خاک افغانستان بر عهده ایران بود که در انتهای این مسیر ریلی، ایستگاهی به نام روزنک وجود دارد که هم‌جوار جاده هم قرار می‌گیرد. فرض بر این بوده که بار از طریق جاده به ایستگاه روزنک برسد و از روزنک بار به ریل منتقل و از طریق راه‌آهن وارد ایران شود و برعکس.
ایران تعهدات خود را انجام داد و این ۶۲ کیلومتر نیز ساخته شده است. هنگامی‌که قطعه ۶۲ کیلومتری راه‌آهن در خاک افغانستان به اجرا رسید و به طرف افغانستانی تحویل شد برخی موانع فنی و سیاسی مانع راه‌اندازی این مسیر شد.
یکی از دلایلی که مانع از به راه افتادن این مسیر ریلی طبق برنامه ریزی ها شد، روی کار آمدن دولت جدید در افغانستان بود به طوری که در خلال تغییر دولت در افغانستان بخشی از این راه‌آهن تخریب و بخشی از خطوط ریلی به سرقت رفت اما به تازگی اقداماتی برای راه‌اندازی مجدد این مسیر ریلی بین دو کشور ایران و افغانستان در راستای اصلاح تخریب ها انجام شده و ساخت ادامه این مسیر در هرات در دست اجرا قرار گرفته است.
