از نیمه دوم سال گذشته به دنبال اعمال محدودیت‌های اینترنتی، برخی برنامه‌ها مانند واتساپ، اینستاگرام و… فیلترشدند.
در روزگاری که تکنولوژی حرف نخست را می‌زند، قطعی اینترنت و فیلترینگ نخستین تصمیمی است که دولت با بروز هر مشکل به آن می‌رسد. با گذشت حدود یک سال همچنان در بر همان پاشنه می‌چرخد و فیلترینگ فضای مجازی به قوت قبل پابرجاست. با این همه اینستاگرام و واتساپ ۲ پلتفرم اول مورداستفاده کسب‌وکارها در سال‌های اخیر، باوجود فلیترینگ همچنان در حال فعالیت هستند و برخی از کسب‌وکارها و مخاطبان از این پلتفرم‌ها استفاده می‌کنند.
روی دیگر این سکه بعد از گذشت حدود یک سال از اجرای سیاست فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی، ماجرای تجارت بزرگی است که در پس این محدودیت شکل گرفته است؛ «تجارت فیلترشکن».
براساس شواهد، به‌نظر می‌رسد که اعمال محدودیت در استفاده از پیام‌رسان‌های پرمخاطب، نه‌تنها باعث ریزش کاربران این پلتفرم‌ها نشد، بلکه به عاملی برای رونق بیشتر تجارت پرسود فروش فیلترشکن در ایران تبدیل شد. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز جهانی شبکه‌های اجتماعی که در تقویم ما مصادف با ۹ تیر است به بررسی تاثیرات محدودیت‌ها در فضای مجازی و پشت‌پرده تجارت فیلترشکن پرداخته است.
مخالفان فیلترینگ چه می‌گویند؟
چندی پیش، حسن آصفری، عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس شورای اسلامی در واکنش به ادامه سیاست فیلترینگ، گفت: درآمد و گردش مالی کاسبان فیلترینگ در سال بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان است و یک ریال هم مالیات نمی‌دهند. چطور دولتی که می‌تواند طرح فیلترینگ را اجرا کند، نمی‌تواند مانع از خریدوفروش و تجارت فیلترشکن شود و فیلترشکن‌ها را هم دوباره غیرفعال کند! به‌نظر می‌رسد کاسبان فیلترینگ در برخی مجموعه‌ها نفوذ دارند و اعتقاد دارم باید این موضوع مدیریت شود.
همچنین، جلال رشیدی‌کوچی، یکی از نمایندگان مخالف طرح صیانت از فضای مجازی و محدودیت شبکه‌های اجتماعی نیز دراین‌باره گفت: گردش مالی کاسبان فیلترینگ سالانه بیش از ۴۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان است. در گذشته هشدار داده بودم، تنها دستاورد فیلترینگ ایجاد بازار مکاره و پررونق خریدوفروش فیلترشکن است. این نماینده مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه فیلترینگ حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی خارجی را کم نکرده و فقط باعث ایجاد زحمت و هزینه برای مردم شده است، گفت: همچنین، وقتی فیلترشکن روی گوشی‌های‌مان نصب می‌کنیم و وارد اینترنت می‌شویم، در عمل مصرف دیتا بالا می‌رود. یعنی اگر در مواقع عادی یک بسته ۱۰ گیگی اینترنت را در یک ماه استفاده می‌کردیم، در صورت استفاده از فیلترشکن مصرف دیتا و ترافیک اینترنت به ۱۵ گیگابایت در ماه افزایش می‌یابد. به‌همین دلیل آنجا هم هزینه اضافی به شما تحمیل می‌شود؛ هزینه‌ای که پولش به جیب مخابرات می‌رود.همچنین، غلامرضا نوری‌قزلچه، نماینده مردم بستان‌آباد در مجلس شورای اسلامی نیز گفت: به‌طورقطع با ورود تکنینک‌های جدید، این مسائل حل خواهد شد. وقتی بچه‌ای در خانه می‌تواند فیلترشکن طراحی کند، پس در صورت ادامه اجرای فیلترینگ نیز نباید نگران بود، چرا که تکنولوژی جدید خواهد آمد و این مشکل را نیز حل خواهد کرد.
دولت نتوانست در فیلترینگ موفق باشد
کیوان نقره‌کار، کارشناس فناوری اطلاعات در رابطه با تاثیر فیلترینگ بر کاهش مخاطبان شبکه‌های اجتماعی به صمت گفت: فیلترینگ نتوانست موجب کاهش تعداد مخاطبان شبکه‌های اجتماعی شود، بلکه تنها دردسر بیشتری را برای دستیابی کاربران به این اپلیکیشن‌ها ایجاد کرد. این در حالی است که کاربران هر بار به‌منظور استفاده از این اپلیکیشن‌ها باید هزینه و کندی سرعت بیشتری را متحمل شوند. شواهد نیز حاکی از آن است که کاهش چشمگیری در مخاطبان شبکه‌های اجتماعی خارجی رخ نداده است.
وی بااشاره به‌عقیده برخی مسئولان مبنی بر افزایش مخاطبان شبکه‌های اجتماعی داخلی پس از فیلترینگ بیان کرد: شبکه‌های اجتماعی جایگزین نتوانستند آن‌طور که باید برای مخاطب اعتمادسازی کنند و مورداستفاده قرار گیرند. حتی به‌نظر می‌رسد برخی پیام‌رسان‌های ایرانی درجه یک، نسبت به پیام‌رسان‌های خارجی کمتر مورداستقبال مردم هستند.
وی با نظر به الزام استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی برای بهره از خدمات دولتی و اداری گفت: این مشخص است که خدمات در هر جایی باشد، بی‌شک مردم به‌سمت آن می‌روند. بسیاری برای انجام کارهای اداری مجبور به استفاده از اپلیکیشن‌های داخلی هستند. از سوی دیگر، مسئولان اعلام می‌کنند که ۴۰ میلیون نفر به شبکه‌های اجتماعی داخلی روی آورده‌اند، در صورتی که این رقم تجمیعی است، یعنی ممکن است فردی به‌طورهمزمان در ۴ اپلیکیشن حضور داشته باشد.
فرصت‌اقتصادی‌فیلترینگ‌برای‌عده‌ای خاص
این کارشناس فناوری اطلاعات بااشاره به گمانه‌زنی‌هایی که در رابطه با مافیای فیلترشکن وجود دارد، اظهار کرد: تجارت فیلترشکن‌ها رایج شده است و اعداد و رقم‌های بسیار بزرگی در این بازار وجود دارد. از سوی دیگر، این اتفاق بزرگ باید توسط یک سیستم ساماندهی شود، پس نمی‌توان گفت این کار با یک مجموعه کوچک اداره می‌شود. در نتیجه، این موضوع باعث شکل‌گیری گمانه‌زنی‌هایی می‌شود که فیلترشکن‌ها به‌صورت ساماندهی‌شده و با حمایت فیلترکنندگان فعالیت می‌کنند.
نقره‌کار با تاکید بر اینکه فیلترینگ به‌نفع دولت نیست، افزود: فیلترینگ هزینه‌های سنگینی را به دولت تحمیل می‌کند. از طرف دیگر، شائبه وجود یک سیستم یا مجموعه را که توانسته با عبور از محدودیت‌ها ادامه حیات دهد، تقویت می‌کند. در نهایت نیز، بدترین شائبه پشت‌پرده تجارت فیلترشکن است و فرصت اقتصادی که فیلترینگ برای عده‌ای خاص ایجاد کرده است.
نمی‌توان محاسبه دقیقی داشت
این کارشناس فناوری اطلاعات در رابطه با گردش مالی فیلترشکن‌ها نیز گفت: برای محاسبه اعداد و رقم حاصل از فروش فیلترشکن باید یک برآورد حدودی داشت، چرا که این موضوع به‌شکل علنی قابل‌محاسبه نیست. اگر فرض را بر این بگذاریم که ۷۰ درصد کاربران اینستاگرام از فیلترشکن پولی استفاده می‌کنند و تعداد آنها را ۳۰ میلیون نفر در نظر بگیریم که هر کدام ماهانه حداقل برای خرید فیلترشکن ۱۰۰ هزار تومان هزینه می‌کنند، در ماه شاهد پرداخت مبالغ سنگینی برای این موضوع خواهیم بود.
چرا این افراد شناسایی نمی‌شوند؟
نقره‌کار در رابطه با شناسایی افراد فعال در تجارت فیلترشکن گفت: اگر دولت بخواهد به‌سمت شناسایی این افراد برود، به‌طورقطع ابزارهای مختلفی وجود دارد که این امکان را مهیا کند. البته بهترین راه باز کردن فضا و رفع فیلترینگ است، چرا که با این وجود حتی سرویس‌دهندگان اینترنت نیز ضرر می‌کنند.
وی باتوجه به هزینه‌های زیادی که فیلترینگ برای هر دوطرف ایجاد می‌کند، افزود: به‌طورقطع هزینه‌های فیلترینگ برای دولت سنگین‌تر است، اما نباید از هزینه‌های ایجادشده برای کاربران نیز گذشت. البته هزینه‌های ایجادشده برای کاربر تنها به خرید فیلترشکن منتهی نمی‌شود و شامل هزینه خرید اینترنت، کندی سرعت و… نیز می‌شود.
آسیب‌های سخت‌افزاری فیلترینگ
این کارشناس فناوری‌اطلاعات با بیان اینکه استفاده از فیلترشکن آسیب‌های بسیاری دارد، گفت: با ورود فیلترشکن‌ها به سیستم نرم‌افزاری تلفن‌همراه و سیستم‌های ارتباطی در عمل امنیت شبکه از بین می‌رود. با استفاده از فیلترشکن، راه ورود هکرها را باز می‌کنیم. زمانی که از فیلترشکن استفاده می‌شود، از لحاظ فنی حفره‌هایی را روی ابزارهای گوناگون ایجاد می‌کنیم که امکان دسترسی‌های غیرمجاز بیشتر می‌شود و در نتیجه، شاهد حمله‌های هکری بیشتر هستیم؛ بنابراین دولت باید نگاه تخصصی‌تری به افزایش استفاده کاربران از فیلترشکن داشته باشد، زیرا موجب کاهش امنیت می‌شود. این موضوعی است که انتظار می‌رود شورای‌عالی فضای مجازی و وزارت ارتباطات آن را بررسی کنند و نگاه همه‌جانبه به این موضوع شود، زیرا می‌تواند تاثیرات اقتصادی منفی نیز برای کشور به‌همراه داشته باشد.
فناوری اطلاعات راه خود را باز می‌کند
این کارشناس فناوری‌اطلاعات ضمن تاکید بر اینکه نمی‌توان مسیر فناوری را سد کرد، افزود: این روند نمی‌تواند ادامه‌دار باشد و بی‌شک فناوری اطلاعات راه خود را باز می‌کند و با آمدن فناوری‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری روزبه‌روز ایجاد محدودیت در این فضا برای بسیاری از کشورها سخت‌تر می‌شود، چرا که ذات فناوری؛ توسعه و ایجاد ارتباطات است. در نتیجه، بهتر است دولت به‌جای هزینه سنگین فیلتر فضای مجازی روی فرهنگ‌سازی استفاده از آن کار کند که بی‌شک نتیجه بهتری حاصل خواهد شد. در اصل، اگر فضا مجازی را آزاد بگذاریم، اما بتوانیم آن را مدیریت کنیم، بهتر از این است که آن را ببندیم و باعث ایجاد نارضایتی شویم.
گردش مالی فروش فیلترشکن ناچیز است
سهیل تقوی، کارشناس فضای مجازی در رابطه با تاثیر فیلترینگ بر کاهش مخاطبان شبکه‌های اجتماعی به صمت گفت: براساس آمارهای موجود می‌توان شاهد کاهش مخاطبان شبکه‌های اجتماعی خارجی پس از فیلترینگ آنها بود. بررسی تعداد پست‌های منتشرشده، تعداد لایک‌ها و کامنت‌ها در این اپلیکیشن‌ها نیز گواه بر این موضوع است. وی در رابطه با گردش مالی کلان تجارت فیلترشکن اظهار کرد: هیچ‌کس تاکنون نتوانسته محاسبه دقیقی از گردش مالی فروش فیلترشکن ارائه دهد، اما بنده فکر نمی‌کنم این تجارت عدد و رقم بزرگی داشته باشد.
فیلترینگ در همه جای دنیا وجود دارد
این کارشناس فضای مجازی بااشاره به اینکه فیلترینگ در همه جای دنیا وجود دارد، افزود: فیلترینگ یکی از ابزارهای اعمال حکمرانی است که در همه کشورهای دنیا از آن استفاده می‌شود. اصولا کشورهای مختلف در این زمینه تجارب مختلفی داشته‌اند و نمی‌توان این موضوع را به مسائل داخلی گره زد. برخی از آنها کاملا اینترنت را قطع می‌کنند و برخی دیگر مانند کشورهای اروپایی برای «افراد» محدودیت ایجاد می‌کنند، اما کاری به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ندارند.
وی با بیان اینکه اعمال فیلترینگ برای کنترل، آخرین مرحله است، افزود: مشکل اصلی این است که ما ابزارهای جایگزین مناسبی را در اختیار مردم نگذاشته‌ایم؛ همچنین فیلترینگ آخرین راه و پرهزینه‌ترین راه است.
هیچ مافیایی نیست
این کارشناس فضای مجازی در رابطه با عقیده برخی افراد مبنی بر وجود مافیا پشت‌پرده تجارت فیلترشکن گفت: بستگی دارد که تعریف شما از مافیا چه باشد؟ به‌طورقطع شرکت‌هایی وجود دارند که از این فضا درآمد خوبی کسب می‌کنند، اما تاکنون هیچ سند و مدرکی در این‌باره ارائه نشده است. اصلا چرا دولت باید باوجود هزینه‌های سنگینی که فیلترینگ دارد، با این شرکت‌ها نیز در ارتباط باشد. اصلا این موضوع چه سودی برای دولت دارد؟ وجود مافیا در این ماجرا منطقی نیست و تنها یک جوسازی رسانه‌ای است.
سخن پایانی
فیلترینگ یکی از دغدغه‌های همیشگی فعالان شبکه‌های اجتماعی به‌ویژه اینستاگرام و صاحبان کسب‌وکارها است. به‌صورت میانگین، ۳ میلیون کسب‌وکار در اینستاگرام فعالیت دارند و نزدیک به ۱۰ میلیون نفر درآمد خود را از طریق اینستاگرام کسب می‌کنند که فیلترینگ تاثیر بسزایی در کسب‌وکار آنها داشته است. شاید هنوز زمان اعلام نتیجه قطعی تاثیر فیلترینگ بر کسب‌وکارهای اینستاگرامی نرسیده باشد، اما به نظر می‌رسد فیلترینگ، ضربه مهلکی به کسب‌وکارهای اینستاگرامی وارد کرده گرچه آنها را نکشته است. در واقع، دولت با فیلتر کردن شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی به‌دنبال اعمال مدیریت روی این فضا و کاربران بود که در ظاهر چندان موفقیت‌آمیز نبوده است، چرا که بسیاری از کاربران با استفاده از فیلترشکن ارتباط با این پلتفرم‌ها را ادامه داده و تنها متحمل هزینه بالاتر و البته سرعت کمتر اینترنت شده‌اند. برهمین اساس، بسیاری از کارشناسان، فیلترینگ را طرحی شکست‌خورده و تنها موجب کسب درآمدهای ویژه برای عده‌ای خاص می‌دانند./روزنامه صمت
