پیام آرامش‌بخش رهبری برای محرومان؛ خیال جمع شد - افق اقتصادی

به گزارش نبض بازار حاکمیت در سال جدید با اراده جدی برای کمک به دهک‌های پایین جامعه در حل مسئله مسکن، گام‌های مؤثری را در دستور کار قرار داده است. این تلاش‌ها شامل طراحی طرح‌های نوین مسکنی، تأمین منابع مالی لازم، و هدفمندسازی کمک‌های دولتی برای اقشار کم‌درآمد می‌شود. هدف از این اقدامات، کاهش فشارهای اقتصادی و اجتماعی ناشی از بحران مسکن، ایجاد تعادل در بازار مسکن، و تأمین شرایط بهتر زندگی برای طبقات محروم است.
بانک مرکزی روز گذشته برای اجرای یکی از تکالیف بودجه ۱۴۰۴ مرتبط با «تسهیلات تکلیفی ویژه تامین مسکن محرومین»، ۳ نوع وام ویژه مصوب کرد، اما ۳ تجربه طی دو دهه گذشته در «پرداخت تسهیلات ارزان و ارائه امکانات خاص به اسم مسکن‌‌‌حمایتی»، احتمال «اصابت وام ارزان به کم‌‌‌درآمدها» را پایین‌‌‌تر از حد تصور مسوولان نشان می‌دهد.
سیاستگذار پولی روز گذشته دستورالعمل «پرداخت وام‌‌‌های قرض‌‌‌الحسنه ویژه اجاره، خرید و ساخت مسکن به محرومان ۳ دهک اول جامعه» را به بانک‌های عامل ابلاغ کرد، این تصمیم بانکی عطف به تبصره‌‌‌ای از قانون بودجه ۱۴۰۴ (تبصره ۱۵) تصویب شده که بر اساس آن «شبکه بانکی مکلف است برای تامین مسکن افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی کشور، خانواده شهدا، جانبازان و رزمندگان معسر، یکسری تسهیلات مسکن قرض‌‌‌الحسنه (نرخ سود حداکثر ۴درصدی) پرداخت کند.»
وام‌‌‌های ارزان مصوب برای «تامین مسکن محرومان» به لحاظ «مبلغ تسهیلات، ‌‌‌ نرخ سود و دوره بازپرداخت» شرایط بسیار ویژه نسبت به تسهیلات مسکن موجود در بازار (وام‌‌‌های غیرتکلیفی در بخش مسکن و ساختمان) دارند به‌طوری که نرخ سود وام‌‌‌های مصوب جدید ۴‌درصد در مقایسه با وام‌‌‌های مسکن ۲۳ درصدی و سقف‌‌‌های ریالی آنها نیز بین ۱۰۰ تا ۲۲۵ میلیون تومان بیشتر از تسهیلات معمولی است، ضمن آنکه دوره بازپرداخت این وام‌‌‌های ویژه بعضا ۲ برابر بقیه تسهیلات مسکن است.
بر اساس مصوبه بانک مرکزی، افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی و خیریه در سه دهک اول جامعه (کم‌‌‌درآمدترین اقشار جامعه که بالاترین درجه فقر مسکن را هم دارند) می‌توانند برای خرید خانه یا اجاره خانه یا ساخت مسکن، ۴۰۰ میلیون تومان وام قرض‌‌‌الحسنه ۱۰ ساله دریافت کنند.
متقاضیان معمولی (افرادی خارج از مشمولان این مصوبه) در تهران، مراکز استان و شهرهای کوچک به ترتیب می‌توانند ۵۰۰، ۴۰۰ و ۳۰۰ میلیون تومان وام خرید مسکن آن هم با نرخ ۲۳‌درصد دریافت کنند. به این ترتیب، وام خرید مسکن ویژه محرومان، ارزان‌‌‌تر و در شهرهای کوچک، رقم آن بیشتر است. مستاجرهای معمولی یعنی دهک ۴ و بالاتر نیز در این سه گروه شهری می‌توانند به ترتیب ۲۷۵، ۲۱۰ و ۱۴۰ میلیون تومان وام اجاره با نرخ سود ۲۳درصدی و ۵ساله دریافت کنند.
مقایسه این وام اجاره با وام اجاره ویژه محرومان ۳ دهک اول نیز مشخص می‌کند، در همه شهرها، مبلغ وام اجاره حمایتی بیشتر از وام اجاره معمولی است ضمن آنکه نرخ سود آن هم بسیار پایین‌‌‌تر و اقساطش نیز به‌خاطر دوره بازپرداخت ۲ برابری (۱۰سال به جای ۵ سال)، ‌‌‌ شرایط بهتری دارد. فقط در یک نمونه، وام اجاره ۲۷۵ میلیونی در تهران، قسط ماهانه نزدیک به ۶ میلیون تومانی دارد اما وام ۴۰۰ میلیونی اجاره ویژه ۳ دهک اول با اینکه رقمش بسیار بیشتر است، ‌‌‌ قسط ماهانه ۷ میلیونی دارد. تفاوت شرایط وام ساخت ویژه محرومان و افراد عادی نیز شبیه تفاوت وام خرید است. اما آیا «تسهیلات ارزان برای تامین مسکن محرومان»، واقعا نصیب محرومان در سه دهک اول خواهد شد یا در مسیر تخصیص، سر از بازار سیاه درمی‌‌‌آورد و به «دهک‌‌‌های بالا و بالاتر» می‌‌‌رسد؟

تخصیص ‌‌‌۳۰‌ درصد از واحدهای مسکونی مسکن‌‌‌ملی به ۳ دهک آخر
بررسی‌‌‌ها درباره مقصد نهایی وام مسکن ارزان نشان می‌دهد، احتمال اینکه «هدف درست سیاستگذار در توجه به تامین مسکن محرومان» از مسیر «تسهیلات و اعتبارات بانکی» به مقصد برسد و این وام‌‌‌های ویژه ۳ دهک مورد مصرف همان ۳ دهک قرار بگیرد، پایین است.
روشن‌‌‌ترین نشانه از «شانس ضعیف» این سیاست جدید اعتباری، «توان مالی یا اقتصادی فقرای مسکن در سه دهک اول جامعه» است. مطالعات طرح جامع مسکن در اوایل دهه۹۰ یعنی مقطعی که «شرایط اقتصادی خانوارها با تورم‌‌‌های فزاینده اواخر دهه ۹۰ و سه سال گذشته، تخریب نشده و قدرت قسطی‌‌‌دهی نیز تحت‌تاثیر رشد اقتصادی نزدیک به صفر دهه۹۰، سقوط نکرده بود»، به سیاستگذار توصیه کرده بود «تامین مسکن اقشار ضعیف جامعه، به‌ویژه سه دهک اول باید از مسیرهایی غیراز سیاست پولی و اعتباری صورت بگیرد و اقدامات مبتنی بر وام برای این گروه از خانوارها به‌خاطر آنکه «وام‌‌‌پذیر» نیستند و «استطاعات» پرداخت قسط ندارند، جواب نمی‌‌‌دهد.»
سال گذشته نیز فردین یزدانی، نویسنده طرح جامع مسکن، پژوهشی درباره «توان پرداخت قسط توسط کم‌‌‌درآمدها» انجام داد که نشان می‌دهد، حداکثر توان آنها برای وام کمتر از ۳۰۰ میلیون تومانی است. همچنین مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس نیز سال گذشته اعلام کرده بود، قسط وام مسکن حمایتی معادل ۱.۶ برابر درآمد دهک اول و ۸۰‌درصد درآمد دهک‌‌‌های دوم و سوم است. به این ترتیب، در شرایط کنونی، فقرای مسکن سه دهک اول، «وام‌‌‌پذیر» نیستند و نمی‌توانند از پس اقساط ۷.۳ میلیون تومانی وام ۴۰۰ میلیون تومانی بربیایند.
این وضعیت سبب می‌شود، وام ارزان به جای «اصابت به هدف»، وارد بازار غیررسمی که همواره «تقاضا برای تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت» در آن وجود دارد، بشود. در تجربه مسکن‌‌‌مهر، بخشی از محرومان به خاطر آنچه «قادر نبودن به پرداخت آورده نقدی» اعلام می‌‌‌کردند، «امتیاز» خود را به فروش رساندند و در نهایت، بخشی از واحدهای مسکونی که با زمین رایگان دولتی و وام‌‌‌های ۴ درصدی ساخته شده بود، به افرادی رسید که «مالک» بودند یا الزاما درطبقه «محروم» جامعه قرار نداشتند.
خرید و فروش «امتیاز وام مسکن یکم» در اواسط دهه ۹۰ نیز دومین تجربه ناکام «سیاستگذار» در «تامین مسکن اقشار هدف با تسهیلات ارزان» بود. در آن دوره، وام خرید مسکن یکم با نرخ سود تک رقمی و سقف بیشتر، توسط «مشمولان» این تسهیلات، با قیمتی معادل ۲۲ تا ۲۸‌درصد ارزش ریالی وام، در بازار سیاه فروخته می‌‌‌شد. انحراف در «تخصیص امتیاز مسکن‌‌‌ملی» نیز سومین شکست سیاستگذار در «تخصیص درست و هدفمند تسهیلات حمایتی»، ‌‌‌ آخرین تجربه ناکام در این حوزه است که اخیرا اتفاق افتاد.
گزارش ها از داده‌‌‌های رسمی وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد، طی ۴ سال گذشته، ‌‌‌۳۰‌ درصد از واحدهای مسکونی طرح «مسکن‌‌‌ملی» به ۳ دهک آخر جامعه یعنی ثروتمندان تخصیص پیدا کرد و فقط ۲۴‌درصد از واحدها نصیب «سه دهک اول جامعه» یعنی محرومان و کم‌‌‌درآمدهای واقعی شد. از طرفی، گزارش‌‌‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد، نیمی از خانوارهای ایرانی در سال‌های اخیر حتی یک‌بار هم تسهیلات بانکی دریافت نکرده‌‌‌اند. احتمال خیلی زیاد بخش قابل‌توجهی از «وام‌‌‌اولی‌‌‌ها» افرادی هستند که «استطاعت حداقلی برای پرداخت قسط ماهانه» را ندارند.  

تامین مسکن محرومان؛ در دستور کار مسئولان
هر چند مصوبه جدید بانک مرکزی برای وام ویژه ۴۰۰ میلیون تومانی مسکن برای سه دهک اول جامعه، ‌‌‌ دو قید مشخص دارد مبنی بر اینکه «استعلامات لازم باید از سامانه رفاه ایرانیان برای تشخیص مشمولان سه دهک اول انجام شود» و «پرداخت وام‌‌‌های خرید و اجاره و ساخت منوط است به ارائه مبایعه‌‌‌نامه، اجاره‌‌‌نامه یا پروانه ساختمانی»، اما روند خرید و فروش امتیاز تسهیلات بانکی از نوع وام‌‌‌های ارزان و تکلیفی در بازار غیررسمی طی سال‌های گذشته تاکنون نشان داده است، دلالان یا واسطه‌‌‌های بازار در تهیه مدارک مورد نیاز برای انتقال امتیاز وام ارزان از هیچ اقدامی فروگذار نمی‌‌‌کنند. ضمنا تسهیلات تکلیفی در سال‌های گذشته تعادل منابع و مصارف بانک پرداخت‌کننده وام‌های مسکن را به‌هم زد و تقاضا در بازار را از تسهیلات خرید و تعمیرات خانه محروم کرد.
بررسی‌‌‌ها درباره مسیر درست تامین مسکن سه دهک اول حاکی است، اقدامی باید از سوی سیاستگذار صورت بگیرد که «خانه‌‌‌دار شدن» یا «تامین سرپناه» را برای فقرای مسکن تضمین کند. یک اقدام رایج در الگوی جهانی تامین مسکن محرومان، «مسکن اجاره‌‌‌ای» است. ساخت مسکن اجاره‌‌‌ای با تسهیلات دولتی و «واگذاری» آن به محرومان با «اجاره‌‌‌بهای حداکثر ۳۰ تا ۵۰‌درصد مبلغ بازار» باعث می‌شود، این حمایت کاملا به هدف اصابت نکند و برخلاف وام ارزان یا مسکن ملکی حمایتی، «امتیازی با قابلیت انتقال به غیر» در دل خود ندارد.
نماینده ولی فقیه در بنیاد مسکن نیز چندی پیش با بیان اینکه حتما برای حضرت آقا مسکن مردم مساله مهمی است، بیان کرد: دغدغه حضرت آقا خانه سازی برای محرومان است و بسیار بر روی ساخت خانه و سرپناه برای محرومان به مسئولان تاکید می‌کنند.

حجت الاسلام و المسلمین حسین روحانی نژاد، نماینده ولی فقیه و رییس شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در پاسخ به این سوال که آیا از وضعیت مسکن به رهبری  گزارش دقیق و درستی ارایه می‌شود و ایشان از این وضعیت دسترسی مردم به حق مسکن و دغدغه تامین مسکن محرومان اطلاع دارند، اظهار داشت: حتما برای حضرت آقا مسکن مردم مساله است. آقا در حکم بنده به دو مطلب تاکید بسیار داشتند اول مسکن محرومان و دومی نقاطی از کشور که در اثر سوانح  بلایای طبیعی آسیب می‌بینند در کمترین زمان بازسازی شوند و مردم در خانه‌های بازسازی شده به زندگی برگردند.  

دغدغه حضرت آقا خانه سازی برای محرومان است
وی ادامه داد: دغدغه حضرت آقا خانه سازی برای محرومان است و بسیار بر روی ساخت خانه و سرپناه برای محرومان به مسئولان تاکید می‌کنند تا این قشر در اولویت صاحبخانه شدن قرار گیرند.    
نماینده ولی فقیه و رییس شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در پاسخ به این سوال که با وجود این تاکید رهبری، چرا وضعیت تامین مسکن برای مردم و محرومان در این شرایط نا به سامان قرار دارد؟ گفت: حوزه فعالیت بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در ساخت مسکن در مناطق روستایی است. همچنین در هر نقطه از کشور که سوانحی ناشی از بلایای طبیعی رخ دهد، بنیاد مسکن به سرعت به بازسازی منطقه ورود می‌کند. خوشبختانه عملکرد و کارکرد بنیاد مسکن که یادگار بنیانگذار انقلاب اسلامی است در هر دو حوزه رضایت عمومی را کسب کرده‌ است.
وی با اشاره به مهاجرت مردم از روستا به شهرها با وجود برخورداری از مسکن مطلوب اظهار داشت: خوشبختانه امروز شاهد مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها هستیم. تقریبا در روستاها حتی با ۵۰ خانوار مشکل مسکن نداریم و نوسازی شده‌اند و تسهیلات ارزان قمیت و بلند مدت ارایه می‌دهیم.  

نماینده ولی فقیه و رییس شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تاکید کرد: هر خانواری که بخواهند به روستاهایشان برگردند شامل واگذاری اراضی می‌شوند و به این بومیان زمین و تسهیلات داده می‌شود تا در روستای زادگاه خود خانه بسازند، اگر غیربومی باشند هم اگر شرایط فراهم باشند همین امتیازات به آنها هم داده خواهد شد.

منبع: دنیای اقتصاد