بررسی سند ملی هوش مصنوعی و افزایش فروش دانش بنیان‌ها - افق اقتصادی

به گزارش گروه دانش و فناوری، سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران پیرو تصویب ماده واحده «نهایی‌سازی و تصویب سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران» مصوب آبان ماه سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی و در اجرای تفویض موضوع ماده واحده «تشکیل شورای ملی راهبری و تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی» مصوب جلسه ۹۰۱ مورخ خرداد سال جاری، در جلسه ۴۸۳ شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید.

در این سند هوش مصنوعی این گونه تعبیر شده است: 

هوش مصنوعی به توانایی ماشین برای انجام عملکردهای خودکار و نظام‌مند از جمله یادگیری، درک، استنتاج، حل مسأله، پیش‌‌بینی، تصمیم‌‌گیری و اقدام از طریق به‌کارگیری دانش و اطلاعات و پردازش داده گفته می‌‌شود که منشأ اثرگذاری‌های گسترده بر انسان و روابط انسانی در محیط فیزیکی یا مجازی و همچنین بازتاب‌های زیست‌محیطی است. هوش مصنوعی ماهیتی داده‌ای، شبکه‌ای، الگوریتمی، خوشه‌ای، لایه‌ای و یکپارچه، مبتنی بر منطق‌های کلاسیک و سایر منطق‌های نوین دارد.

 اصول و مبانی ارزشی

هم‌راستا با مبانی ارزشی جمهوری اسلامی ایران در قانون اساسی و بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و مبانی ارزشی نظام علم و فناوری مندرج در سند نقشه جامع علمی کشور و با تأکید بر حاکمیت جهان‌بینی توحیدی اسلام، مردم‌سالاری دینی، عدالت‌محوری، کمال‌آفرینی، ثروت‌آفرینی، هماهنگی با محیط‌زیست و اهمیت کرامت انسانی در تمام ابعاد علم، فناوری و نوآوری، اصول و مبانی ارزشی این سند عبارتند از:

ردیف
اصول و ارزش‌ها 

۱
رعایت اصول اعتقادی و مجموعه ارزش‌های اخلاقی اسلام در راستای تقویت سبک زندگی اسلامی و حیات طیبه جاودانه

۲
توجه به ابعاد وجودی انسان مبتنی بر فلسفه و معارف اسلامی در توسعه و به‌کارگیری هوش مصنوعی

۳
توسعه و کاربست هوش مصنوعی با هدف تأمین آرمان‌ها و ارزش‌های مرتبط با انسان الهی و جامعه اسلامی

۴
آرمان‌گرایی، خوداتکایی، خودباوری، درون‌زایی و برون‌گرایی در توسعه زیست‌بوم هوش مصنوعی

۵
توجه به عدالت، کرامت، حقوق و سلامت جسمی، روحی و روانی انسان‌ها در سازوکار آموزش و به‌کارگیری هوش مصنوعی

۶
حفظ استقلال، امنیت، منافع و اقتدار ملی در مواجهه با توسعه فناوری هوش مصنوعی در جهان

۷
توسعه آینده‌نگر زیست‌بوم هوش مصنوعیِ توانمندساز، آگاهی‌بخش، اخلاق‌مدار و تمدن‌آفرین

۸
رعایت حریم خصوصی و حفاظت از امنیت داده‌ها و اطلاعات در زیست‌بوم هوش مصنوعی

۹
مواجهه هوشمندانه با قدرت‌های بزرگ با رویکرد انحصارزدایی

۱۰
جلوگیری از سوءاستفاده از هوش مصنوعی برای سلطه انسان بر انسان و سلطه هوش مصنوعی بر انسان

۱۱
توسعه هوش مصنوعی با رعایت تقویت ارتباطات طبیعی انسانی و پرهیز از انزوای اجتماعی انسان‌ها

شاخص‌های ارزیابی کلان

علی‌رغم افق ۱۰ساله سند و نظر به تحولات سریع حوزه هوش مصنوعی، مقادیر مطلوب شاخص‌های ارزیابی کلان این سند برای بازه زمانی پنج‌ساله به قرار زیر تعیین می‌شود:

از دیگر شاخص‌های ارزیابی کلان این سند به این شرح بیان شده است:

شاخص
وضع موجود
وضع مطلوب ۱۴۰۷

تعداد محصولات دانش‌بنیان تایید شده هوش مصنوعی
۳۶۳
۲۰۰۰

تعداد ثبت اختراعات هوش مصنوعی
–
–

تعداد شرکت‌های بزرگ فعال
کمتر از ۵
۱۰

تعداد کارکنان شرکت‌های دانش‌بنیان هوش مصنوعی
۸۴۶۶
۲۰۰۰۰

میزان فروش شرکت‌ها بر اساس مالیات ارزش افزوده ابرازی
حدود ۳۰۰ میلیارد تومان
۲۰۰۰ میلیارد تومان

تعداد سکوها و خدمات اینترنتی ایرانی بهره‌مند از هوش مصنوعی با بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر
–
۳

جایگاه کشور در شاخص آمادگی هوش مصنوعی دولت
۹۴
۳۰

سیاست‌های راهبردی این سند به این شرح است:

ردیف
سیاست‌های راهبردی هوش مصنوعی

۱
اصالت و ارزشمندی فعالیت بنگاه‌های اقتصادی خصوصی، دانش‌بنیان و مزیت‌آفرین ملّی و فراملّی هوش مصنوعی

۲
برخورداری از زنجیره‌ کامل، متوازن، رقابتی و توانمند در چرخه ایده تا ثروت (مصرف) هوش مصنوعی

۳
استفاده از مزایای هوش مصنوعی برای تحریک رشد اقتصادی، اشتغال و نوآوری

۴
تقویت مردم‌محوری و روحیه تعاون در توسعه و بهره‌برداری از هوش مصنوعی

۵
جهت‌دهی هوش مصنوعی در مسیر پیشرفت مبتنی بر ارزش‌های اسلامی ایرانی با توجه به اولویت‌های مرتبط با نیازهای اساسی زندگی

۶
ضرورت نظارت و مراقبت بر تصمیمات و خودمختاری هوش مصنوعی و جلوگیری از رخ‌نمانگاری[۱] و اعتبارسنجی اجتماعی بدون رعایت حقوق افراد و قوانین کشور

۷
اهتمام به توسعه محصولات و کاربست هوش مصنوعی مسئولیت‌پذیر

۸
التزام به توسعه فناوری هوش مصنوعی در عین اهتمام به رعایت اخلاق، کرامت انسانی و حفظ حریم خصوصی

۹
توجه به به‌کارگیری هوش مصنوعی جهت گسترش عدالت فراگیر و حکمرانی نظام‌مند، هشداردهنده و اقدام‌کننده هوشمند در راستای ارتقای قدرت ملی

۱۰
تقدم و اولویت طرح‌ها و کاربست‌های هوش مصنوعی با دامنه‌ فراگیر و اثرگذاری بالا

۱۱
اولویت‌دهی به کاربردی‌شدن هوش مصنوعی برای حل چالش‌های ملی

۱۲
استفاده از مزایای هوش مصنوعی برای بهبود خدمات و مأموریت‌های عمومی

۱۳
توجه به مخاطرات هوش مصنوعی و صیانت از ارکان سرمایه انسانی از قبیل حافظه انسانی، اعتماد به نفس، کسب دانش و یادگیری و خلاقیت و نوآوری در مواجهه با هوش مصنوعی

۱۴
توجه به گسترش روابط انسانی و پرهیز از کاهش روابط اجتماعی طبیعی و رفتارهای کلیشه‌ای در توسعه هوش مصنوعی

۱۵
پیش‌برندگی و فرصت‌آفرینی برای زیست‌بوم هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران در روابط و تعاملات بین‌المللی

اولویت‌های سند

در این سند در بخش‌های دهگانه  “آموزش و پژوهش”، “بهداشت و درمان”، “حکمرانی دولتی و خدمات عمومی”، “دفاعی و امنیتی و انتظامی”، “صنایع و انرژی”، “محیط زیست و کشاورزی هوشمند”، “زبان و ادبیات فارسی”، “فرهنگ، تمدن و سبک زندگی اسلامی ایرانی”، “حقوقی و قضایی” و “رسانه و فضای مجازی” اولویت‌های الف و ب را تعیین کرده است. در برخی از این حوزه اولویت‌ها به این شرح بیان شده است:

محور
اولویت الف
اولویت ب

بهداشت و درمان
دستیار هوشمند پزشک و پزشکی هوشمند
کشف، شناسایی و توسعه هوشمند داروهای جدید
پیشنهاد درمان شخصی شده مبتنی بر سوابق پزشکی و اطلاعات ژنتیک

صنایع و انرژی

سامانه هوشمند مدیریت و پشتیبانی تعمیر و نگهداری تجهیزات
خانه هوشمند
سیستم‌های حمل ونقل هوشمند

وسایل نقلیه خودران و بدون سرنشین

توسعه و کاربرد هوش مصنوعی برای کاهش متوفیان حوادث جاده‌ای
توسعه دوقلوهای دیجیتال به منظور افزایش راندمان تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی
هوشمندسازی یکپارچه خدمات شهری بر مبنای اولویت ه‌های مرتبط با هوا، محیط زیست، آب، غذا و امور مرتبط با سلامت عمومی

محیط زیست و کشاورزی‌ هوشمند
پایش پیش‌بینی و کنترل سامانه‌ای، آلودگی‌های زیست محیطی به کمک هوش مصنوعی
اصلاح الگوی کشت با توجه به تجمیع داده‌های کشاورزی
مدیریت هوشمند مزارع

رسانه و فضای مجازی
افکار عمومی هوشمند 
کشف محتوای مغایر با قوانین در رسانه‌های عمومی اعم از متن، صوت، عکس و ویدئو
تشخیص اخبار جعلی و جعل عمیق
همسان یاب‌های محتوایی برای مراقبت از حقوق مالکیت در آثار رسانه‌ای

سازوکار اجرایی‌ کردن و نظارت بر اجرای سند

شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه سیاستگذاری، هماهنگی و نظارت کلان بر اجرای این سند را بر عهده دارد.

ستاد علم، فناوری و نوآوری شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه رصد اجرای سند را بر عهده داشته و پیشنهاد بازنگری‌های لازم در سند و گزارش کلان مربوطه را در فواصل زمانی مشخص به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارائه خواهد کرد. همچنین شورای ملی راهبری هوش مصنوعی وظیفه برنامه‌ریزی، راهبری، هماهنگی و نظارت بر حسن اجرای این سند شامل تصویب نقشه ­راه اجرایی‌سازی سند، تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم جهت تسهیل اجرای سند، تصویب ره‌نگاشت کاربست هوش مصنوعی در دستگاه‌های اجرایی مستقل ملی و پیشنهاد روزآمدسازی سند را بر عهده دارد.