در حالی که بسیاری از خانواده‌ها تصور می‌کنند انتخاب مدرسه غیردولتی یک تصمیم داوطلبانه است، واقعیت این است که در سایه ضعف نظارت، فشارهای پنهان و کمبود کیفیت در مدارس دولتی، این انتخاب برای بسیاری به یک اجبار نانوشته تبدیل شده است؛ اجباری که حالا با جهش بی‌سابقه شهریه‌ها، خانواده‌ها را در تنگنای اقتصادی و تصمیم‌گیری قرار داده است.
در شرایطی که خانواده‌ها در برخی مدارس دولتی به‌ویژه در مناطق شهری، به‌دلیل ضعف نظارت و خودمختاری مدیران، با محدودیت‌هایی روبه‌رو می‌شوند، همچون عدم ثبت‌نام دانش‌آموزان با نمرات ضعیف یا فشارهای مرتبط با نمره انضباط، برخی از آنها مجبور به انتخاب مدارس غیردولتی می‌شوند، این موضوع به‌ویژه در شرایطی برجسته می‌شود که در مدارس دولتی عادی برخی قوانین غیررسمی و فشارهای روانی بر خانواده‌ها تحمیل می‌شود، در چنین فضایی، انتخاب مدرسه غیردولتی برای بسیاری از خانواده‌ها تبدیل به یک اجبار می‌شود.
طبق آمار مسئولان، حدود ۶۵ درصد از دانش‌آموزان مدارس غیردولتی فرزندان کارمندان هستند که با افزایش غیرمعقول نرخ شهریه این مدارس، با چالش‌های زیادی مواجه شده‌اند. هم‌اکنون که برخی مدارس شهریه‌های سال آینده خود را اعلام کرده‌اند، این نرخ‌ها با افزایش قابل‌توجهی همراه بوده است، این موضوع موجب شده است برخی خانواده‌ها به فکر خارج کردن فرزندانشان از مدارس غیردولتی و ثبت‌نام در مدارس دولتی عادی باشند، چرا که شهریه‌های اعلام‌شده با توان اقتصادی و تاب‌آوری خانواده‌ها همخوانی ندارد.
همین نگرانی‌ها و دغدغه‌های خانواده‌ها درباره افزایش بی‌رویه نرخ شهریه مدارس غیردولتی، ما را بر آن داشت سراغ مجید پارسا، مدیرکل جدید آموزش و پرورش شهر تهران برویم.
آیا اکنون مدارس غیردولتی مجاز به اعلام شهریه نهایی برای ثبت‌نام هستند؟
خیر. در زمان حاضر هیچ مدرسه‌ای در کشور شهریه قطعی ندارد چون هنوز سازمان مدارس غیردولتی شهریه‌ها را اعلام نکرده است و در سامانه نیز بارگذاری نشده است. تا پایان اردیبهشت، نرخ‌های شهریه در سامانه ثبت خواهد شد.
شهریه قطعی هیچ مدرسه‌ای اعلام نشده است
پیش‌ثبت‌نام‌ها نیز باید با عنوان «پیش‌ثبت‌نام» انجام شوند، چون ثبت‌نام نهایی نیست و شهریه سال جدید مشخص نشده است؛ لذا باید صرفاً بر اساس شهریه سال گذشته اقدام کنند.
با تخلفات احتمالی در این زمینه چگونه برخورد می‌شود؟
قانون مانند چراغ قرمز چهارراه است؛ برای نظم و رعایت حقوق، باید از آن تبعیت کرد، اینکه کسی تخلف نکند، تضمینی نیست اما اگر افسر حضور داشته باشد، تخلف را جریمه می‌کند. در حوزه مدارس غیردولتی هم همین است اگر مدرسه‌ای شهریه قطعی دریافت کند، تخلف کرده است و حتماً با آن برخورد می‌شود.
آمار تخلفات سال گذشته چقدر بود؟
در سال گذشته حدود یک‌هزار شکایت در حوزه مدارس غیردولتی شهر تهران ثبت شد، ۵۵۰ رأی صادر شد، ۷۸ مورد تخلف تشخیص داده شد، ۵۰ مورد اخطار کتبی داده شد، ۱۸ مدیر عزل شدند و حتی یک مدرسه تعطیل شد.
تیم ۵نفره بازرسی در آموزش و پرورش شهر تهران
هم‌اکنون در اداره‌کل آموزش و پرورش شهر تهران تیم پنج‌نفره بازرسی برای نظارت بر مناطق آموزش و پرورش فعال است، در مناطق نیز ادارات ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات حضور دارند و تیمی ۶۰نفره مسئول نظارت بر ثبت‌نام‌هاست.
نقش نفوذ سیاسی و وابستگی در تخلفات
آیا نفوذ سیاسی یا وابستگی در بررسی تخلفات اثر دارد؟
خیر. برای ما تفاوتی ندارد مؤسس مدرسه به کجا وابسته است. آرا باید در شورای نظارت مرکزی تأیید شود، ممکن است رأی ما در شورای مرکزی شکسته شود یا تأیید شود به‌هرحال مؤسسان حق اعتراض دارند و شورای مرکزی براساس مستندات تصمیم می‌گیرد و ممکن است رأی صادرشده توسط ما را لغو کند.
چرا با وجود نظارت، هر سال شاهد تکرار تخلفات هستیم؟
موضوع دو بخش دارد؛ اول قوانین بازدارنده و دوم اجرای قاطع قانون. سال گذشته بند ۳ ماده ۳۵ قانون مدارس غیردولتی که طبق آن می‌توان مؤسس متخلف را جریمه کرد، اجرا نشد، اما امسال با اصرار آقای محمودزاده رئیس سازمان مدارس غیردولتی اجرایی خواهد شد، این جریمه مستقیماً از حساب مدرسه برداشته می‌شود یعنی سازمان می‌تواند مستقیماً مبلغ را از حساب مدرسه برداشت کند.
موضوع دوم این است که وقتی تقاضا برای یک مدرسه زیاد است، مدرسه دچار طمع می‌شود. گاهی خانواده‌ها خودشان مبالغ بیشتری می‌پردازند تا فرزندشان در آن مدرسه ثبت‌نام شود و همین فضا مدیر را به‌سمت تخلف می‌برد، این کار اشتباه است.
تنوع و گوناگونی مدارس در شهر تهران این امکان را فراهم کرده است که اگر خانواده‌ای موفق به ثبت‌نام در یک مدرسه نشود، بتواند مدرسه دیگری در همان حوالی را انتخاب کند، اما تمرکز تقاضا بر یک مدرسه خاص، ناخواسته فشار زیادی ایجاد کرده است و ممکن است آن مدرسه را دچار آسیب‌هایی چون تخلف یا فساد کند.
تاب‌آوری اقتصادی خانواده‌ها در تعیین شهریه
چرا تاب‌آوری اقتصادی خانواده‌ها در تعیین شهریه لحاظ نمی‌شود؟ یک خانواده چگونه ۲۲ میلیون افزایش شهریه در کمترین حالت آن هم در طول یک سال را بپذیرد به‌اضافه اینکه مدت تحصیل در این مدارس یک یا دو سال نیست دانش‌آموزان ۱۲ سال باید درس بخواند تا بتواند مدرک دیپلم بگیرد، تصور کنید هر سال افزایش شهریه‌ها به‌طور فزاینده‌ای عجیب باشد، آیا خانواده توان ادامه تحصیل فرزندش در مدارس غیردولتی را در چنین وضعیتی دارد؟
یکی از مؤلفه‌های تعیین شهریه موضوع تاب‌آوری است؛ اتفاقاً هم تاب‌آوری مدرسه، هم تاب‌آوری خانواده و هم تورم و خدمات ارائه‌شده در نظر گرفته می‌شود، برای مثال، مدرسه‌ای ممکن است غذای گرم بدهد، لباس فرم داشته باشد یا خدمات فوق‌برنامه بیشتری ارائه دهد برخی مدارس تا ۱۲ ساعت در هفته فوق‌برنامه دارند یا تا ساعت ۲ بعدازظهر دانش‌آموز را نگه می‌دارند و برخی ساعات بیشتری، این تفاوت‌ها میان مدارس، باعث تفاوت در شهریه‌ها می‌شود.
مدرسه غیردولتی در سامانه مربوطه، بر اساس شاخص‌هایی که برای آن تعریف شده، یک فرم خوداظهاری را تکمیل کرده و اعلام می‌کند چه خدماتی ارائه می‌دهد. سپس شورای نظارت منطقه‌ای بررسی می‌کند که آیا مدرسه این خدمات را واقعاً دارد یا خیر. در صورت تأیید، پرونده به اداره‌کل شهر تهران ارسال می‌شود و پس از بررسی و تأیید، شهریه پیشنهادی مؤسس بر اساس شرایط منطقه، نرخ تورم، شهریه سال گذشته و سایر مؤلفه‌ها مورد بازنگری یا تأیید قرار می‌گیرد.
پس از این مرحله، شورای نظارت منطقه‌ای مجدداً راستی‌آزمایی کرده و پس از تأیید نهایی در استان، موضوع به شورای نظارت مرکزی سازمان مدارس غیردولتی ارسال می‌شود. در صورت تأیید نهایی، نرخ شهریه در سامانه برای مشاهده خانواده‌ها بارگذاری می‌شود.
اگر مدرسه‌ای بر اساس این فرآیند، نرخ بالاتری از حد عرف داشته باشد، بررسی می‌شود که چه اتفاق یا خدمات ویژه‌ای موجب این افزایش شده است. به‌عنوان مثال، برخی مدارس سالن‌های ورزشی خاص را اجاره می‌کنند یا حتی خودشان سالن ورزشی می‌سازند. این عوامل باعث تفاوت نرخ می‌شوند و شهریه‌هایی که امسال اعلام خواهد شد، بر اساس همین آیتم‌ها تعیین می‌شود.
در واقع، خانواده‌ها معمولاً به نرخ اعلامی اعتراض ندارند بلکه اعتراض آنها به این است که نرخ اعلامی رعایت نمی‌شود.
وقتی خانواده‌ای می‌خواهد فرزندش را در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام کند، فقط بحث کیفیت پایین‌تر مدارس دولتی مطرح نیست در مدارس غیردولتی تنوع برنامه‌ها بیشتر است و زمان بیشتری فرزندان را نگه می‌دارند. ترجیح بسیاری از مادر و پدرهای شاغل همین است.
درست است. برخی از خدماتی که در مدارس غیردولتی ارائه می‌شود، در مدارس دولتی وجود ندارد؛ مثلاً نگه‌داشتن دانش‌آموز برای ساعات اضافه به‌خاطر شاغل بودن اولیا، یکی از این خدمات است.
اما انتخاب مدارس غیردولتی همیشه داوطلبانه نیست. در برخی موارد، سیستم آموزشی شرایطی را تحمیل می‌کند که والدین را ناگزیر به سمت مدارس غیردولتی می‌برد؛ مثل دادن نمره انضباط پایین به‌خاطر کوچک‌ترین شیطنت که باعث می‌شود دانش‌آموز دیگر نتواند در مدرسه دولتی عادی ثبت‌نام کند، یا مواردی مانند رفتار نامناسب و تحقیرآمیز با والدین و دانش‌آموزان.
بله، دقیقاً. این موارد صحیح است که باید شکایت و رسیدگی شود.
البته معتقدم ما نباید از آن طرف بوم بیفتیم و در حق مدارس غیردولتی ظلم کنیم؛ یعنی نباید طوری جلوه دهیم که این مدارس صرفاً محل تخلف هستند و فقط دنبال سودند. خیلی از این مدارس در چارچوب قانون عمل می‌کنند و بخش زیادی از نیازهای خانواده‌ها و جامعه را برطرف می‌کنند.
من باور دارم برای اصلاح این روندها، خانواده‌ها هم باید نقش فعالی داشته باشند. اگر جایی به آنها زور گفته می‌شود یا شرایطی ناعادلانه تحمیل می‌شود، نباید کوتاه بیایند. مثلاً اگر فرزندشان را صرفاً به خاطر فشار روانی یا تبلیغات ثبت‌نام می‌کنند و بعد شهریه بالا هم می‌دهند و هیچ اعتراضی نمی‌کنند، این خودش زمینه تخلف بیشتر مدرسه را فراهم می‌کند. خانواده‌ها نباید اسیر احساسات یا تبلیغات شوند.
از آن طرف ما هم به عنوان دولت و مجری باید نظارت مؤثر داشته باشیم. اگر گزارشی از تخلف می‌آید، باید بدون ترس وارد شویم، حتی اگر مربوط به مدارس افراد خاص باشد. باید قانون را محکم و قاطع اجرا کنیم. شاید همین نقطه تلاقی، یعنی هم آگاهی خانواده و هم نظارت دولت، بتواند این روند را اصلاح کند.
در این میان، موسسان و مدیران مدارس غیردولتی هم باید به ما کمک کنند. در درجه اول از آنها خواهش می‌کنیم در چارچوب قانون حرکت کنند؛ هم برای رعایت حقوق مردم و هم حقوق اجتماع. اما اگر این همکاری شکل نگیرد، قطعاً به سمت برخورد خواهیم رفت.
تبلیغات و کلاس‌های خلوت عامل گرایش به غیردولتی‌ها
استقبال و گرایش خانواده‌ها به سمت مدارس غیردولتی در حال افزایش است. خانواده حاضر است پول بیشتری بدهد، آزمون بدهد، بارها مراجعه کند و اصرار بورزد تا فرزندش در مدرسه غیردولتی ثبت‌نام شود. چه اتفاقی افتاده که این احساس در میان خانواده‌ها ایجاد شده که باید فرزندشان را حتماً به مدرسه غیردولتی بفرستند؟
اگر بخواهم از منظر یک ولی دانش‌آموز پاسخ بدهم، اولین نکته‌ای که باید بگویم تبلیغات گسترده‌ای است که مدارس غیردولتی و مدارس خاص دارند. این تبلیغات ذهن اولیا را درگیر کرده و باعث شده گمان کنند تنها راه موفقیت تحصیلی و آینده بهتر، رفتن به این مدارس است.
دومین عامل، تراکم بالای دانش‌آموزی در مدارس دولتی عادی است. این واقعاً یکی از دلایل مهم نگرانی والدین است. اما خوشبختانه در آموزش و پرورش با نگاهی که برگرفته از رویکرد آقای رئیس‌جمهور است، توجه به مدارس دولتی و توسعه عدالت آموزشی در دستور کار قرار گرفته است ما اکنون برای مدارس دولتی عادی، برنامه‌های ویژه‌ای پیش‌بینی کرده‌ایم.
یکی از نخستین گام‌ها برای ارتقای این مدارس، کاهش تراکم دانش‌آموزی است. رئیس‌جمهور در بحث تحول در فضاهای آموزشی، استفاده از ظرفیت مردم، شهرداری‌ها و مشارکت‌های محلی را مورد تأکید قرار داده‌اند. ما هم تلاش می‌کنیم وضعیت مدارس دولتی را بهبود ببخشیم.
برای مثال، مهر امسال قرار است ۲۲ مدرسه جدید در تهران تحویل بگیریم. همین اقدام می‌تواند در کاهش تراکم مؤثر باشد. پیش‌بینی کرده‌ایم که در یک بازه سه‌ساله، میانگین تراکم دانش‌آموزی را از ۳۳ نفر به حدود ۳۰ نفر کاهش دهیم. این کاهش، تغییر مهمی خواهد بود. مناطقی که بیشترین گرایش به مدارس غیردولتی را دارند، دقیقاً همان‌جایی هستند که تراکم کلاس‌ها گاه تا ۴۰ نفر می‌رسد.
اگر این اقدامات به‌درستی پیش برود، هم شرایط برای تحصیل در مدارس دولتی مهیاتر می‌شود و هم آن فشار ذهنی برای ثبت‌نام در مدارس غیردولتی کاهش می‌یابد. اما واقعیت این است که بخش عمده‌ای از این گرایش، به فضای تبلیغاتی و ذهنیت اولیا برمی‌گردد.
البته در مناطق یک تا شش تهران، که خانواده‌ها از تمکن مالی بیشتری برخوردارند، شرایط متفاوت است. در این مناطق، رشد مدارس غیردولتی بیشتر بوده و خانواده‌ها ترجیح می‌دهند فرزندشان در این نوع مدارس درس بخواند.
خانه مدرسه‌ها در تهران
برخی مدارس غیردولتی در فضاهای غیراستاندارد، کوچک، قدیمی و تاریک فعالیت می‌کنند. آیا نظارتی بر فضای فیزیکی این مدارس وجود ندارد؟
در شهر تهران به‌دلیل کمبود زمین مناسب برای ساخت مدارس، به‌ویژه در مناطق پرتراکم، پدیده‌ای به‌نام «خانه‌مدرسه» رواج پیدا کرده است. به این معنا که موسسان به‌ناچار به‌جای احداث ساختمان آموزشی استاندارد، خانه‌هایی را برای راه‌اندازی مدرسه اجاره کرده‌اند.
این موضوع ناشی از محدودیت‌های موجود در تأمین فضا بوده و سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور مسئول تعیین و نظارت بر استانداردهای فضاهای آموزشی است. هر ساله نیز برنامه‌هایی برای بهبود وضعیت این خانه‌مدرسه‌ها در دستور کار قرار می‌گیرد تا بتوانیم شرایط فیزیکی مدارس غیردولتی را به‌تدریج استانداردتر و مناسب‌تر کنیم.
به عنوان سوال آخر با توجه به محدودیت وقتی که داشتید و نمی‌توان مصاحبه را طولانی‌تر کرد، نحوه رفتار نامناسب با والدین و دانش‌آموزان، به‌ویژه بی‌توجهی به حقوق دانش‌آموزان در مدارس دولتی عادی، چگونه از سوی شما بررسی می‌شود؟
من کاملاً قبول دارم که در مجموعه‌ای به گستردگی آموزش و پرورش شهر تهران با حدود ۵۵ هزار همکار، ممکن است مواردی از برخورد نامناسب هم وجود داشته باشد. حتماً پیش آمده که ولی دانش‌آموزی به مدرسه مراجعه کرده و با رفتار نامناسب مدیر، معاون یا یکی از کارکنان مواجه شده است، ما این موارد را انکار نمی‌کنیم.
نکته مهم این است که خانواده‌ها باید چنین رفتارهایی را گزارش دهند. اگر گزارشی به ما برسد، قطعاً بررسی و برخورد می‌کنیم. آموزش و پرورش سامانه‌ای برای ثبت شکایات والدین دارد و ما در اداره‌کل و همچنین در مناطق، واحد ارزیابی عملکرد داریم که آماده پذیرش و پیگیری این شکایات هستند. رسیدگی به این موضوعات برای ما مهم است و کوتاهی نمی‌کنیم.
شهروندان می‌توانند با مراجعه به سامانه دولت به آدرس my.gov.ir بخش وزارت آموزش و پرورش را انتخاب و از آنجا سامانه شکایات را انتخاب و مورد خود را ثبت کنند.
