روزنامه اعتماد گزارشی از داوطلبان آزمون استخدامی آموزش و پرورش که به واسطه گزینش‌های دهه شصتی، رد شده‌اند دارد.
هنوز هیچ مرجع رسمی آمار ردصلاحیت داوطلبان آزمون استخدامی آموزش و پرورش که ذیل کد ۱۹ قرار گرفته را اعلام نکرده است اما آن‌طور که از شواهد پیداست تعداد کسانی که براساس گزینش‌های دهه شصتی از حضور در مدارس جا مانده‌اند، بالاست. یکی از گروه‌های مجازی که در این باره شکل گرفته است، حدود هزار و هشتصد عضو دارد و البته چندی قبل هم یکی از نمایندگان مجلس از قول وزیر آموزش و پرورش برای پذیرفته شدن پنج هزار نفر از رد‌شدگان خبر داده بود بنابراین آمار هشت هزار نفری عبدالرضا داوری در توییتر، خیلی هم دور از انتظار نیست اگرچه آموزش و پرورش آن را رد کرده است.
از زاویه‌ای دیگر در همین دو هفته گذشته بیش از ۲۰ نفر از داوطلبان آزمون آموزش و پرورش که با گزینش‌های دهه شصتی از ورود به مدارس جا مانده‌اند، خواستار پیگیری وضعیت و تعیین تکلیف‌شان شدند. در پیام‌های این افراد یک مفهوم کلیدی مدام تکرار می‌شود: « صدای ما باشید و اجازه ندهید تلاش این همه جوان به خاطر دیدگاه‌های سلیقه‌ای گزینشگرها به باد برود.» آنها ابتدا به قول‌ها و وعده‌های دولت پزشکیان و برخی دیگر از مسوولان برای رفع مشکلات‌شان امیدوار بودند ولی با گذر روزها و ورود به سال تحصیلی جدید تقریبا ناامید شده‌اند و تنها به صفحات مجازی و گذاشتن پیام برای مسوولان پناه برده‌اند. اگرچه پیگیری‌های بعدی در لحظات پایانی تنظیم گزارش نشان می‌دهد از میان همین افراد تماس‌گیرنده، مشکل ۶ نفر طی این چند روز برطرف شده است اما بسیاری همچنان بلاتکلیفند. ماجرا برای بسیاری از آنها ماجرای مرگ و زندگی است؛ شبانه‌روز درس خوانده‌اند، هزینه‌های زیادی به آنها تحمیل شده است و برای داشتن این شغل، زندگی، آینده فرزندان و ازدواج برنامه‌ریزی کرده‌اند اما حالا حتی ممکن است زندگی برخی از آنها از هم پاشیده شود.
آزمون استخدامی آموزش و پرورش برای آموزگاری، دبیری و هنرآموزی دارای مراحل مختلفی چون آزمون‌کتبی، ارزیابی‌تکمیلی(سه‌مرحله‌ارزیابی عمومی، تخصصی و گزینش عقیدتی و سیاسی) است. افرادی که در نتیجه نهایی آنها در این آزمون، کد ۱۹ اعمال شده است یعنی صلاحیت عمومی‌شان با وجود داشتن صلاحیت علمی، مورد پذیرش واقع نشده و نیازمند بررسی دوباره هستند درحالی که هنوز پاسخ اعتراض بسیاری از داوطلبان سال گذشته نیامده است و همچنان بلاتکلیفند. کد۱۹ از آن دسته کدهایی است که در گذشته و به ویژه در دهه شصت هم به نوعی در سیستم گزینش آموزش و پرورش وجود داشت اما در طول سه‌دهه گذشته به اقتضای شرایط و زمانه، مواردی از آن کمرنگ‌تر شده بود. دولت سیزدهم تلاش کرد دوباره این گزینش‌ها را بدون توجه به آنچه که در جامعه می‌گذرد، زنده کند. تصور مسوولان آن دوران سه ساله -که البته هنوز هم تفکرات‌شان در سیستم‌های آموزشی و چه بسا برخی مسوولان جدید جاری است- این بود که ایجاد محدودیت در مدارس و افزایش بار سیاست‌های رسمی، فضای حاکم بر جامعه در دهه ۶۰ را به ارمغان خواهد آورد بنابراین دست به دامن گزینش شدند. به دنبال این روند، امسال حتی داشتن شلوار لی در جلسه آزمون، پیامی که ۵-۴ سال پیش در فضای مجازی رد و بدل شده، شوخی که در گروهی کاملا خصوصی بازگو شده یا نپوشیدن لباس آخوندی در روز گزینش، دو تار موی بناگوش، تتوی ابرو، نداشتن چادر در بالای کوه با وجود داشتن فرزندی در آغوش هم، دستاویز رد کردن داوطلبان شده است.
یکی از همین داوطلبان از خراسان رضوی که گزینش‌ها را ظلم آشکار در حق داوطلبین می‌داند به این موارد اشاره کرده که باعث رد او شده است: «پوشیدن شلوار لی در جلسه آزمون کتبی، عدم شرکت در انتخابات ۱۴۰۰، عدم شرکت در نماز جمعه، عدم تسلط کافی به معنای قرآن.» داوطلب دیگری که ۳۹ ساله است و از شهرستان جوانرود برای «اعتماد» نوشته: «جمع نمراتم ۳۱۰ است با سهمیه ۲۵درصد بنیاد شهید اما گفتند به خاطر حضورکمرنگ در اجتماعات (راهپیمایی‌ها) کد۱۹ خوردی.« داوطلب دیگری از خراسان رضوی مشهد که تلاش زیادی هم برای قبولی در آزمون کتبی و مصاحبه داشته تنها به خاطر یک کامنت در فضای مجازی کد ۱۹ خورده است. مریم که خود را از یک خانواده مذهبی و معتقد معرفی می‌کند که به دلیل قضای نماز و حضور کمرنگ در اجتماعات رد شده است. «مستندات زیادی بردم که نه همیشه ولی بیشتر موارد در اجتماعات حضور دارم و قضای نمازی هم بر گردنم نیست ولی بعضی مواقع ناخواسته که قضا می‌شود، دوباره می‌خوانم. گفتند وضو را اشتباه گرفتی و تشهد را جا انداختی درحالی که من از کودکی نماز می‌خوانم. مگر می‌شود من ۲۷ سال، وضو گرفتن را بلد نباشم؟چرا گزینشگرها داوطلب را در شرایط استرس‌زایی قرار می‌دهند که آرامش ذهن خود را از دست دهد تا سریعا یک نکته منفی از او یادداشت کنند که مثلا آن خانم گزینشگر خیلی خبره است. لطفا درد دل ما را به گوش مسوولان بزرگوار برسانید، حتی اگر موردی یا مشکلی یا کوتاهی بوده یا هست سعی کنند با تعهد یا معرفی یک کتاب و… این مشکل را برطرف کنند نه اینکه به خاطر یک‌سری مسائل قابل حل، آینده یک جوان را که چشم امیدش به این شغل هست از او بگیرند.» داوطلب دیگر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه فردوسی و تبریز، جزو استعدادهای درخشان و دبیر معارف و حکمت اسلامی است. او داستان خود را این‌طور تعریف می‌کند: «پارسال کارنامه سبز شدم و با تماس اداره به علت کمبود نیرو به عنوان خرید خدمات سرکلاس رفتم. فقط وجدانم برای پسر بچه‌های ۷ساله کلاسم سوخت که ۲ماه معلم نداشتند و نگاه‌شان پر از التماس بود و‌گرنه قصد داشتم فقط درس بخوانم و با نمره کتبی بالا قبول شوم. مدرسه من در منطقه پایین‌شهر قرار داشت و مردم آنجا سطح زندگی بسیار ضعیفی داشتند. از نظر مالی هم تلاش کردم، بچه‌های کلاسم کمبودی از نظر لوازم تحریر، کتاب و جزوه نداشته باشند. ۷ ماه کامل با دو فرزند کوچک و کارهای منزل به مدرسه رفتم، همزمان برای آزمون دبیری درس خواندم و با نمره کتبی بالا قبول شدم.مصاحبه را عالی گذراندم ولی با نمره ۷۸۰ کد۱۹شدم و تمام دین و دنیایم نابود شد.» او جلسه گزینش را این‌طور توصیف می‌کند: «نوبت من برای گزینش به علت شلوغی ساعت یک ظهر بود، گزینشگر خانم مسنی بود که حین سوال پرسیدن، نخودچی و کشمش می‌خورد و مدام برگه‌هایش روی زمین می‌افتاد. مسوول مربوطه وقتی گفت؛ ۲نفر دیگه هم قبول کنید، پاسخ داد که خسته‌ام و فقط می‌خواهم زود به منزل بروم.اجازه توضیح به من نمی‌داد و فقط می‌گفت؛ حاشیه نرو اصل مطلب را بگو. چطور بدون توضیح من می‌خواست در موردم قضاوت کند. سخت‌ترین سوالات احکام و سیاسی را از من پرسید درحالی که ۳شب از شهرستان راه افتاده و پلک روی هم نگذاشته بودم ولی تمام تلاشم را کردم به بهترین نحو و با صبوری پاسخ دهم. بعد هم درباره علت کد خوردن من گفتند که گفتی؛ در مسافرت و روی کوه زمانی که با بچه هستی چادر نداری پس نمره حجاب برتر نیاوردی یا نماز جمعه کم شرکت می‌کنی. همچنین با من دعوا کرد که چرا در مدرسه پسرانه کلاس اول، چادر سر نکردی. این رسم قضاوت آن‌هم در حکومت اسلامی نبود. هرکسی که دروغ گفت و ریا کرد روز گزینش قبول نهایی شد و هرکسی مثل من بسیج عادی داشت و صادق بود کد خورد. من دیگر هیچ علاقه و اشتیاقی نه به درس دارم و نه معلمی. قلبم شکسته و انتظار این رویه را در حکومت اسلامی و به نام خدا و پیغمبر نداشتم.» یکی دیگر از داوطلبان در تحلیلی که این چند روز پیدا کرده، می‌نویسند که کد ۱۹ در برخی استان‌ها مثل اصفهان بیشتر است، بازه سنی متولد ۶۲ تا ۸۰ را در بر می‌گیرد و رتبه‌ها هم خوب است: « رتبه‌های ۷۰۰ و ۸۰۰ هم داریم که کد خوردند اما رتبه ۴۰۰ نهایی شده و به‌طور کلی به این دلایل به ما کد زده‌اند؛ نداشتن چادر درروز آزمون کتبی، پیدا بودن ریشه مو در عکس کارت ملی، داشتن نماز قضا، حضور کمرنگ در نماز جمعه به ویژه برای بانوان بچه‌دار، ریش پروفسوری در عکس کارت ملی، بستن کراوات در عکس پروفایل، احساس گزینشگر مبنی بر داشتن رژ‌لب در روز گزینش، نپوشیدن چادر درکوه، عدم پاسخ صحیح به چند سوال احکام، بررسی چت‌های خصوصی درفضای مجازی، عکس پروفایل چندین سال قبل و عدم صداقت، انتخابات و راهپیمایی و خیلی از دلایل دیگر. روز گزینش هم درباره احکام و سیاست پرسیدند. نتایج که آمد برخی از ما به خاطر صداقت کد شدیم و برای برخی هم سلیقه گزینشگر دخیل بود. مثلا برای برخی سوال احکام را سخت نگرفتند و برای برخی همان را کد زدند حتی برای روخوانی قرآن. درباره تتوی ابرو هم این‌طور بود؛ برخی به این علت کد خوردند و برخی قبول شدند. چند تار موی بناگوش فرد بیرون آمده بود و گزینشگر برایش می‌نوشت؛ حجاب کامل نبوده و موی بناگوش بیرون بوده. برای برخی نوشتند روز آزمون ناخن‌کاشت داشتی درحالی که داوطلب اصلا در عمرش لاک هم نزده. حتی یکی از روحانیون چون در روز گزینش بدون لباس روحانیت به جلسه آمده بود، کد خورده است. در تحقیقات محلی حرف‌هایی زده شده که روح داوطلب‌ها از آن خبر نداشته است. همسایه‌ها و فامیل به خاطر حسادت گفته بودند چادری نیست و چون داوطلب در روز گزینش گفته بود؛ همیشه چادریم کد شد.» داوطلبی هم که از خانواده‌ای ایثارگر، فرهنگی و ساکن یکی از شهرستان‌های استان اصفهان است با وجود کسب رتبه اول شهرستان در این آزمون به خاطر شرکت نکردن در انتخابات سال ۱۴۰۰ کد خورده و دیگری فقط به خاطر اینکه سال گذشته در پروفایل خود عکسی با روسری از خود گذاشته است. مرضیه از داوطلبان تهرانی و رتبه ۲۰ کنکور در دانشگاه تربیت مدرس است و امسال با نمره ۷۷۰ کد ۱۹ خورده است. چرا؟ باز هم به دلیل عکس، آن‌هم عکسی که ۱۰ سال پیش داشته است. البته عجیب هم نیست، چرا‌که داوطلب دیگری، حتی به دلیل عکس کارت ملی کد خورده است. سخنان این داوطلبان درحالی است که داوطلب دیگری با وجود داشتن نمره منفی برای فیزیک حالا به عنوان دبیر فیزیک در این آزمون قبول شده است. طاهری از دیگر داوطلبانی است که این کد برایش اعمال شده بود اما در چند روز گذشته به او اطلاع داده‌اند که در بررسی دوباره مشکل برطرف شده است. «آزمون صلاحیت علمی و کیفی دبیران، هر سال انجام می‌شد اما در دو سال گذشته رویه‌ها تغییر کرد. قبلا افراد بعد از نتایج اولیه برای مصاحبه می‌رفتند و بعد از قبولی نهایی گزینش می‌شدند. گزینش هم این‌قدر سخت‌گیری نداشت و اغلب کسی در گزینش رد نمی‌شد. آن زمان سوالات عمومی احکام پرسیده می‌شد اما از دو سال پیش روال عوض شد. بحث‌های علمی مصاحبه، خیلی خوب بود اما گزینش حدود یک ساعت و نیم زمان برد و بیشتر عقیدتی، سیاسی و احکام بود. بسیاری از بچه‌ها که کد ۱۹ خورده‌اند حتی نفر اول شدند اما آنها را رصد مجازی کرده‌اند. درباره خودم از چند تا چت‌هایم، پرینت گرفته بودند و حتی به عکس اینستاگرام من که عکس خودم هم نبود و فقط صورت یک خانم بود، ایراد گرفتند و گفتند؛ ترویج فلان است. گفتند در چت‌ها الفاظ رکیک به کار بردید در حالی که در گروه عمومی نبوده و در گروه خصوصی هر کسی ممکن است شوخی‌هایی داشته باشد. همسرم هم حتی همیشه می‌دانست این گروه خصوصی من و دوستانم است و اصلا هیچ وقت سراغ آن نمی‌رفت. متاسفانه وقتی بچه‌ها برای اعتراض می‌روند هم با برخوردهای بدی مواجه می‌شوند.»
۳۴ ساله و از ایرانشهر سیستان و بلوچستان است و این مدت با وجود همسر و فرزند کوچکش درس خوانده و معدل الف هم آورده و می‌گوید؛ «پس از اعتراضم در چند روز گذشته به من اعلام شد که قبول شده‌ام. گویا تعدادی از داوطلبانی که کد مجازی، اجتماعات و احکام داشتند را قبول کرده‌اند. داوطلب دیگری هم که از سبزوار و ۳۲ساله است می‌گوید که در این ۲۹ روزی که پاسخ آزمون آمده، خواب و خوراک نداشته و زندگی‌اش به بن‌بست رسیده و این روزها فشارهای عصبی زیادی را تحمل می‌کند درحالی که نمره نهایی‌اش در آزمون ۵۹۰ از ۶۰۰ است.« با وجود اینکه به صورت دوشیفت هم به عنوان کارگر جوشکاری و دفتردار و حسابدار کار می‌کردم در این آزمون شرکت کردم و برای آن درس خواندم بنابراین روزهای سختی را پشت سر گذاشتم اما به دلیلی که حتی معلوم نیست، کد خورده‌ام و الان هم پرونده‌ام در مرحله تجدیدنظر دوم آموزگاری قرار گرفته است. گزینش هم اصلا آدم را تفهیم نمی‌کند، انگار اصلا جلسه دفاعیه نیست و بیشتر، جلسه اقرار به کاری است که آن را انجام نداده‌اید.» تعداد و متن پیام‌های صوتی و نوشتاری این داوطلبان زیاد است و البته اغلب مایل نیستند نام و مشخصات دقیقی در گزارش از آنها قید شود تا نکند همین درد دل‌ها مشکلات‌شان را دو‌چندان کند بنابراین اسامی به کار برده شده در گزارش مستعار است.
تاکید گزینش باید بر صلاحیت علمی باشد
محمد رضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزش و پرورش است که سابقه فعالیتش دراین حرفه به سه‌دهه می‌رسد و تقریبا از دهه ۷۰ در این سیستم کار کرده است. او تجربه گزینش‌های دهه شصتی را در سال ۷۰-۶۹ داشته آن‌هم در شهر بروجرد اما حالا به «اعتماد» می‌گوید: «آن گزینش‌های سفت و سخت اوایل انقلاب- که شاید به خاطر شرایط خاص آن زمان کمی قابل درک بود- اگرچه در این سه‌دهه از بین نرفته و کمرنگ شده بود اما در دولت سیزدهم شدت زیادی پیدا کرد. در این دوره حتی احکام سنگینی که به معلم‌ها داده شد هم بی‌سابقه بود و برخورد با فرهنگیانی که در تجمعات شرکت کردند و اعتراض داشتند هم شدید بود. در گذشته اگر کد ۱۹ وجود داشت باید به سمت حرفه‌ای‌تر شدن معلم می‌رفت و در واقع تاکید بندها این است که معلم انگیزه لازم برای این کار را داشته باشد یا اینکه به لحاظ روحی، توان حضور در کلاس را داشته باشد اما در دولت سیزدهم مسائل عجیبی مطرح شد. گزینش در شغل حساسی چون معلمی در همه کشورها به شکل‌های دیگری وجود دارد مثلا در فنلاند افراد اعلامی برای مصاحبه ۵ برابر ظرفیت معلمان، هستند و در مصاحبه تمرکزشان بر مسائل حرفه‌ای و روحی است و اینکه آیا فرد به‌طور نسبی ویژگی‌های ظاهری معلم را دارد اما این بحث در برخی سیستم‌ها، طور دیگری است و حتی پروفایل دانشجو‌معلم‌ها را چک می‌کنند، ضمن اینکه در گزینش‌ها بسته به افرادی که در سیستم وجود دارد، سلیقه‌ای عمل می‌شود.»
بیم‌ها و امیدها
دولت گذشته و گروه‌هایی که همچنان برای افزایش محدودیت‌ها و پر رنگ‌کردن سیاست‌های رسمی ادامه می‌دهند و تصورشان این است که فشارها، از تکرار آنچه سال ۱۴۰۱ در مدارس گذشت، جلوگیری خواهد کرد اما نه تنها این اتفاق نخواهد افتاد که باوجود شهروندان جهانی امروز، محدودیت‌ها در جهت عکس عمل خواهد کرد و به سیستم آموزشی کشور هم آسیب‌هایی را وارد خواهد کرد. نیک‌نژاد در این باره توضیح می‌دهد: «از لحاظ توسعه‌ای مهم است که معلم و ساختار مدرسه بتواند شهروند خوبی را تربیت کند و اگر نتواند شکست خورده است. فردی با رتبه علمی پایین و حتی منفی در یک درس، برای تدریس همان درس پذیرفته شده است و این حاصل همان گزینش است و البته دلایل دیگری هم دارد. در دو دهه گذشته تعداد معلم به دلایل اقتصادی روند کاهشی داشته است و این موضوع در کنار اعمال کد ۱۹، باعث شده است که آموزش و پرورش از نیروهای توانمندتر و شایسته‌تر خالی شود و فضا در حال رفتن به سمتی است که افرادی با شایستگی کمتر وارد آن شوند. این موضوع در درازمدت به سیستم ضربه وارد می‌کند درحالی که مسیر باید برای جذب بهترین‌ها هموار شود ضمن اینکه تضمینی هم نیست؛ فردی با معیارهای رسمی آمده باشد و دو سال دیگر تغییر نکند. باید این معیارها را کنار بگذاریم و به سمت حرفه‌ای‌تر کردن فضا و پایش مداوم آن برویم. در بسیاری از کشورها ازجمله فنلاند تقریبا ۲۰ درصد داوطلبان‌شان پذیرفته می‌شوند و باوجود شایستگی‌های علمی و حرفه‌ای باز هم ضمن خدمت، تحت آموزش‌های رایگان هستند اما این آموزش‌های ضمن خدمت در ایران بی‌فایده و ناکارآمد است و فرد حتی باید برای آن هزینه پرداخت کند.» او اگرچه هنوز نسبت به تغییرات در دولت جدید ناامید نشده اما معتقد است که رویکرد نظری مسوولان دولت جدید هم در این باره خالی از اشکال نیست و البته هنوز هم هیچ تغییرات اساسی متناسب با تغییرات اجتماعی در سطح کلان به وجود نیامده است: «انتظار دارم که دولت جدید مسیر درست‌تری را پیگیری کند و تا اندازه‌ای هم امیدوارم اما چند ایراد در این زمینه داریم مثلا به صورت نظری می‌گویند ما خودمان خوب تربیت نکردیم؟ واقعا چه روشی را می‌خواهید به کار ببرید که تا به حال به کار نبرده‌اید. این سطح سختگیریها و روش‌ها در گذشته -جز ۱۰سال اول که شرایط جامعه طور دیگری بود- به کار برده شده است و شرایط حال حاضر هم این است. حتما روش‌ها و بنیان‌های فکری اشتباه است که جواب نمی‌دهد. اخراج و تنبیه و زندان داشتید. چه شد؟ نمی‌خواهید مشکلات بنیان‌های فکری را بازبینی کنید. این فشارها بر آموزش و پرورش البته فراسازمانی هم هست و درواقع از سوی افرادی است که بچه‌ها را نمی‌شناسند، نمی‌دانند در جامعه چه می‌گذرد و با چه لایه‌هایی سر و کار دارند. من ۵- ۴ نسل با این بچه‌ها کار کرده‌ام و تغییرات نسلی در این باره، کاملا محسوس است. کسی که انتظار این سختگیریها را دارد و فکر می‌کند آموزش و پرورش و تغییر نگرش بچه‌ها به سمت خواسته‌های دولتی چاره کار است، بچه‌ها را نمی‌شناسد. این بچه‌ها با وجود تمام محدودیت‌ها در کشور ما، بچه‌های اینترنت و فضای مجازی و شهروند جهانی هستند و به این راحتی نمی‌توانید روی آنها تاثیر بگذارید چون در فضای ملی زیست نمی‌کنند و زیست آنها در فضای جهانی است. این نگاه حاکمیت افزون بر اینکه تاثیری ندارد که آنها را بیشتر دلزده می‌کند و خلاف اهداف خودش عمل می‌کند و چه بسا اگر دست از تربیت بر مبنای سیاست‌های رسمی بردارند انگیزه ذاتی و تاثیرات خانوادگی، بچه‌ها را به این سمت ببرد اما روش‌های نادرست کار را خراب می‌کند.»
در این چند روز گذشته هم قائم‌پناه، نماینده رییس‌جمهور در اداره امور گزینش کشور در جلسه بررسی مسائل و مشکلات گزینشی استخدام معلمان کشور باتوجه به درخواست‌های زیاد داوطلبان به لزوم تساهل و تسامح هنگام گزینش افراد تاکید کرد. او از لزوم بازنگری برخی قوانین اجرایی مثل قانون گزینش کشور سخن گفت و اینکه اگر در اجرای قانون گزینش کشور و تفسیر به رای آن دقت لازم صورت پذیرد و تلاش شود تا تنگ‌نظری و سلیقه‌های شخصی حذف شود به زودی خواهیم توانست بخشی از مشکل کمبود معلم در کشور را مرتفع سازیم. قائم‌پناه اظهار امیدواری کرد که با تغییرات مدیریتی در هسته گزینش آموزش و پرورش، اعتراضات گزینشی متقاضیان در اسرع وقت مورد تجدیدنظر قرار گرفته، گره گزینشی داوطلبان معلمی در کشور باز شود.
داوطلبان آزمون استخدامی آموزش و پرورش طی چهار ماهه گذشته دو کارزار برای رفع کد ۱۹ آزمون استخدامی آموزگاری آموزش و پرورش و همچنین تعیین تکلیف در این باره را در کارزار نت به راه انداخته‌اند که تاکنون جمعا ۷ هزار و ۵۰۰ بار امضا شده است اما هنوز هم مشکلات رفع نشده و در انتظار خبرهای خوشی هستند.
