در هفته جاری، سومین شماره «تکتا» به تحلیل داده‌های مربوط به رفتار مشتریان در سامانه بازار کتاب پرداخته و آمارهایی درباره حضور و رفتار آن‌ها منتشر کرده است. علی محمدپور، ناشر، صحت برخی از این آمارها را مورد بررسی قرار داده است.
در هفته جاری خانه کتاب گزارشی از سامانه بازار کتاب در سال گذشته ارائه کرد، این گزارش که سومین شماره «تکتا»، تصویر کتاب ایران، است، دادهکاوی رفتار مشتریان سامانه بازار کتاب در سال ۱۴۰۲ و نتایج حاصل از آن را ارائه داده است.
در این گزارش به برخی از آمار اشاره شده است، از این آمارها می‌توان به عرضه ۲۶۱۴۲۰ عنوان کتاب توسط ۲۲۴ فروشنده اشاره شده است، همچنین ۱۷۷۹۸ ناشر دارای کتاب در بازار کتاب هستند و فروش نزدیک به ۱۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ به ثبت رسیده است.
«ماجرای بازار کتاب در سال ۱۴۰۲»، «توزیع عادلانه یارانه»، «میزان یارانه اختصاص‌یافته به گروه‌های سنی»، «ارسال ارزانتر کتاب» و… از جمله مباحث طرح‌شده در این بخش است.
همچنین بر اساس این داده‌ها استان قم یکه‌تاز خرید از بازار کتاب است و سرانه خرید مخاطبان این استان با مجموع خرید ۱۸ استان دیگر کشور برابری می‌کند.
در تکتای شماره سوم اشاره شده است که کتاب‌های تألیفی در بازار کتاب در بازه فروش یک‌ساله خود فروش مناسب‌تری داشته‌اند.
سامانه بازار کتاب از جمله طرح‌ها و اقدامات دولت سیزدهم در حوزه نشر به‌شمار می‌رود که موافقان و مخالفان خود را داشته است، این سامانه به‌منظور حمایت از کتابفروشی‌ها راه‌اندازی شد و در شروع با استقبال اندک کتابفروشان مواجه شد، در ادامه با نزدیک شدن به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و امکان حضور کتابفروشی‌ها در سامانه فروش مجازی نمایشگاه میزان استقبال از بازار کتاب رو به افزایش رفت، اما استقبال کتابفروشان از این سامانه در مجموع تعداد کتابفروشی‌های سراسر کشور چندان قابل توجه نبوده است، هرچند در برخی دوره‌ها از جمله در دوره برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فروش کتابفروشی‌ها در این سامانه قابل توجه بود.
انتقادات کتابفروشان به این سامانه به مسائلی چون وصل نبودن سامانه به نرم‌افزارهای مورد استفاده کتابفروشان، دور شدن مخاطبان از حضور فیزیکی در کتابفروشی‌ها و تصدی‌گری دولت در بخش فروش کتاب و… اشاره داشت، مسائلی که با گذر زمان چندان مرتفع نشدند.
حالا و پس از انتشار گزارش تکتا درباره دادهکاوی این سامانه علی محمدپور ناشر و فعال حوزه نشر دیجیتال مواردی از اختلاف در این گزارش را برشمرده است. محمدپور این بررسی را روز ۲۵ شهریور با استفاده از داده‌های موجود در سامانه بازار کتاب انجام داده است.
وی می‌نویسد: ایده‌های خوب فرهنگی اگر در جای خودش و توسط افراد مناسبش اجرا نشود حتماً بی‌نتیجه یا بدنتیجه خواهد شد، یکی از این ایده‌ها سامانه بازار کتاب بوده است، سامانه‌ای که وزارت ارشاد در آن با شعار تسهیل‌گری وارد شده و با تصدی‌گری سعی کرده است به‌نوعی نبض بازار را در دست بگیرد که البته ناموفق بوده است.
جدیداً گزارشی درباره این سامانه منتشر شده است که دارای تناقضاتی است که نشان می‌دهد چنین ایده خوبی وقتی به‌دست ناظر و سیاست‌گذار اجرا می‌شود می‌تواند نتیجه عکس بدهد و حتی آلوده به دروغ و ارائه اطلاعات غلط شود.
از این گزارش فقط یک بند را انتخاب کرده و تحلیل می‌کنیم، در این گزارش آمده است: در این سامانه؛ ۲۶۱۴۲۰ عنوان کتاب عرضه شده، ۲۲۴ فروشنده، ۱۷۷۹۸ ناشر دارای کتاب در بازار کتاب و فروش نزدیک به ۱۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲.
اگر تمام کتاب‌های موجود در این سامانه را بشماریم، خواهیم دید که این عدد مطابقت ندارد، چرا که تنها ۱۰۲ هزار عنوان کتاب در این سامانه ثبت شده است، ثبت بودن به‌معنای عرضه‌شدن هم نیست، چرا که تعداد قابل‌توجهی از این کتاب‌های ثبت‌شده غیرفعال است و امکان خرید ندارد.
در این گزارش ادعا شده است که بیش از ۱۷ هزار ناشر کتاب‌هایشان را عرضه کرده‌اند در حالی که این عدد تعداد ناشرانی است که مجوز گرفته‌اند و در سامانه‌ها در دسترس است و بیش از ۹۰ درصد ناشران را وقتی مرور کنید متوجه می‌شوید که هیچ کتاب فعالی در این سامانه ندارند.
در این گزارش گفته شده است که در یک سال طلایی فعالیت این سامانه حدود ۲۴۰ هزار کتاب فروش رفته است. به گزارش‌های سامانه‌های دیگر این حوزه اگر مراجعه شود برای مثال دیجی کالا در سال ۹۹ بیش از ۴ میلیون جلد کتاب فروش داشته است که می‌شود با این مقایسه نتیجه عملکرد این سامانه و یک شرکت بخش خصوصی را متوجه شد.
همچنین این گزارش اعلام می‌کند که ۲۲۴ کتابفروشی در این سامانه فعال هستند که با مقایسه با تعداد کتابفروشی‌های کشور که حدود ۵۰۰۰ کتابفروشی فعال است، می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۵ درصد کل کتابفروشی‌های کشور روی این سامانه فعال شده‌اند با اینکه در این سامانه یارانه چندمیلیاردی هم اختصاص داده شده که می‌توانسته مشوق خوبی باشد، اما با استقبال کتابفروشان مواجه نشده است.
البته با مرور کتابفروشی‌های روی سامانه به کتابفروشی‌هایی برخورد می‌کنید که هیچ کتابی عرضه نمی‌کنند و در این سامانه اسمشان هست اما فعال نیستند.
سال‌ها قبل خانه کتاب سامانه دیگری راه انداخت که تأمین کتاب را به‌صورت مکان‌محور از ناشران انجام می‌داد، تا جایی که صفحه اصلی سایت خانه کتاب فروشگاه کتاب بود، آن پروژه و پروژه‌های مختلف دیگری که کاملاً تصدی‌گرایانه بود شکست خوردند، نمی‌شود انتظار داشت پلت‌فرم فروشگاهی مثل بازار کتاب شکست نخورد، چرا که با تغییر دولت‌ها، سیاست‌ها عوض شده و این‌گونه سامانه‌ها که کارایی اندکی هم دارند و البته با صرف هزینه‌های زیاد راه‌اندازی شده‌اند، از بین می‌روند.
ولی لازم است در ساختار دولت این سیاست مشخص باشد که دستگاه‌های دولتی نقش نظارتی و تسهیل‌گری خود را فراموش نکنند و به رقابت با بخش خصوصی نپردازند.
