راهکار استفاده از معلمان خرید خدمات، سرباز معلم و آموزشیاران در مناطق کمتر برخوردار، حاشیه شهرها، مناطق روستایی و عشایری باعث شده که نابرابری آموزشی تشدید شود؛ چرا که این دانش آموزان برای جبران کمبودهای محیطی خود از جهت منابع یادگیری نیاز دارند تا این خلاءها را با کیفیت معلم های آموزش دیده پر کنند.
«رضوان حکیم زاده» معاون سابق وزیر آموزش و پرورش در پاسخ به این سوال که وضع موجود عدالت آموزشی در سیستم آموزشی کشور چگونه است؟ عنوان کرد: برای اینکه مفهوم عدالت آموزشی را به طور دقیق مد نظر قرار بدهیم، باید هم به دسترسی به آموزش و هم به برخورداری از فرصت های باکیفیت یادگیری توجه داشته باشیم. دسترسی به آموزش یکی از ابعاد عدالت آموزشی است، که از جهت دسترسی ما پیشرفت خوبی را داشته‌ایم، به خصوص در دوره ی ابتدایی که نرخ پوشش پیش دبستانی ما بالای ۹۸ درصد است.
وی افزود: البته باید به این نکته توجه کرد که این رقم میانگین است و زمانی که استان های مختلف کشور را با هم مقایسه می کنیم، برخی از استان ها در زمینه پوشش تحصیلی دانش آموزان وضعیت های نامطلوبی دارند که می توان به استان هایی همچون سیستان و بلوچستان، هرمزگان، آذربایجان غربی و مناطق جنوبی استان کرمان اشاره کرد.
حکیم زاده تصریح کرد: در خصوص برابری در فرصت های دسترسی بین دختران و پسران، پیشرفت هایی را شاهد هستیم و نسبت برابری فرصت ها خیلی به هم نزدیک است، اما مشکل اصلی در عدالت آموزشی به بعد کیفی عدالت آموزشی یعنی فرصت های مطلوب یادگیری بر می‌گردد که از صرف ثبت نام در مدرسه و مدرسه رفتن فراتر می رود.
موانع موجود بر سر راه عدالت آموزشی در ایران
حکیم زاده درباره موانع موجود بر سر راه عدالت آموزشی در کشور گفت: در حال حاضر فاصله یادگیری در مناطق برخوردار و مناطق کمتر برخوردار بسیار زیاد است. در حاشیه شهرها تراکم کلاس ها بسیار بالا است که این موضوع فرصت یادگیری دانش آموزان را تحت الشعاع قرار می دهد.
وی متذکر شد: راهکار استفاده از معلمانی که خرید خدمات، سرباز معلم و یا آموزشیاران نهضت هستند در مناطق کمتر برخوردار، حاشیه شهرها، مناطق روستایی و عشایری باعث شده که نابرابری آموزشی تشدید شود، چرا که این دانش آموزان برای جبران کمبودهای محیطی خود از جهت منابع یادگیری نیاز دارند تا این خلاءها را با کیفیت معلم های آموزش دیده پر کنند.
وی ادامه داد: با توجه به این که نظام مدارس ما یک نظام طبقاتی شده است و تنوع زیادی در مدارس وجود دارد، خیلی از افراد برخوردار، هزینه هایی را برای دسترسی به آموزش باکیفیت پرداخت می کنند. این امر باعث می شود اکثریت دانش آموزان که در مدارس دولتی هستند، در کلاس های پر تراکم درس بخوانند و چندان در کانون توجه قرار نگیرند.
معاون سابق وزیر آموزش و پرورش درباره راهکار هایی برای جذب معلمان با تجربه در مناطق محروم اشاره کرد: قطعا قرار دادن مشوق هایی برای جذب نیروهای کارآمد و توانمند می تواند موثر باشد. اصلاح سیاست های جذب نیروهای انسانی، به کارگیری فارغ التحصیلان دانشکده علوم تربیتی که متاسفانه الان به کار گرفته نمی شوند، می تواند راهکار مناسبی باشد. بسیاری از دانشجویان فارغ التحصیل از دانشگاه های معتبر واقعا علاقه مند هستند که در صورت امکان بتوانند در مناطق محروم خدماتی ارائه دهند.
حکیم زاده با مقایسه شرایط جذب معلمان نسبت به برخی مشاغل دیگر گفت: مشاهده شرایط جذب معلمان با مشاغلی مثل پزشکانی که طرح خود را می گذرانند و یا مهندسانی که به برخی از مناطق برای کار در بخش صنعت اعزام می شوند، نشان می دهد که برای آنها وسیله رفت و آمد، اقامتگاه و حقوق چند برابر در نظر گرفته می شود، اما برای معلمان وقتی که به مناطق محروم اعزام می شوند، هیچ کدام از این مشوق ها در نظر گرفته نمی شود. بسیاری از معلمان که در مناطق محروم جذب می شوند، مسیر رفت و آمد خیلی سختی را به اجبار دارند، به طور مثال هر روز باید پیاده تا مدرسه بروند و یا اینکه مدت ها در محل خدمت خود بمانند.
او در ادامه خاطر نشان کرد: من فکر می کنم اگر کیفیت یادگیری در مناطق محروم تبدیل به یک دغدغه شود، آن وقت مثل خیلی از مشاغل تمهیدات لازم اندیشیده می شود و مشوق هایی در دستور کار قرار داده می شود تا بتوان نیروهای باتجربه را در این مناطق به کار بگیریم و در این صورت فاصله بین امکانات دانش آموزان مناطق محروم و دانش آموزان مناطق برخوردار کم می شود.
توجه به فرهنگ‌های متنوع برای تحقق عدالت آموزشی
حکیم زاده در پاسخ به این سوال که آیا امکان توجه به فرهنگ های متنوع برای نزدیک شدن به عدالت آموزشی وجود دارد؟ بیان کرد: قطعا اگر این امکان فراهم شود که ما تفویض اختیار بیشتری داشته باشیم و از استان ها و مناطق آموزشی کشورمان بخواهیم که مشارکت بیشتری داشته باشند و اقتضائات محیطی و محلی را در نظر بگیریم، می‌توانیم شرایط مطلوب تری را داشته باشیم.
معاون سابق وزیر آموزش و پرورش همچنین یادآور شد: در زمانی که مسئولیت معاونت ابتدایی را بر عهده داشتم تجربه ای در این زمینه وجود داشت، بدین صورت که چارچوب برنامه درسی پیش دبستان را آماده کرده بودیم اما تهیه محتوا و منابع بر عهده استان های مختلف بود که با علاقه در این کار مشارکت می کردند. وقتی که مجال برای نقش آفرینی فراهم می شود و این امکان داده می شود، انگیزه ذی نفعان افزایش پیدا می کند و احساس می کنند که می توانند نقش مهمی را ایفا کنند. بنابراین هرچه مشارکت بیشتری داشته باشیم و تنوعی که در مناطق مختلف داریم را در برنامه ریزی ها و تصمیمات دخیل کنیم می توانیم به ارتقا عدالت آموزشی کمک کنیم.
وی اظهار داشت: جذب معلمان به اندازه کافی مطابق با استاندارد های مصوب قانون ۸۸۶ شورای عالی آموزش و پرورش به صورت متناسب با تراکم استاندارد کلاس ها و اختصاص فضاهای آموزشی لازم برای استاندارد کردن کلاس های شلوغ و پرجمعیت به منظور یادگیری موثر از جمله راهکار هایی است که می تواند به کاهش نابرابری عدالت آموزشی کمک کند.
