سالانه ۵۰ تا ۶۰ هزار معلم بازنشسته شود در مقابل دانشگاه فرهنگیان ۱۷ تا ۱۸ هزار نفر جذب می‌کند بنابراین بحران امروز با یک حساب کتاب ساده قابل پیش بینی بود.
اخیراً خبری از رسانه‌ها منتشر شده که در آن به ۱۰۰ هزار کلاس درس بدون معلم اشاره شده بود. معضلی که دانش آموزان را از مدرسه و محیط درس دلسرد کرده و به نظر می‌رسد بی‌کفایتی مسئولین در ادامه و مدیریت این وزارتخانه همچنان ادامه خواهد داشت. سال‌های پیش که هنوز دانشگاه فرهنگیان نبود، معلمان مدرسه باکیفیت‌تر بودند و مشکل کمبود معلم نداشتیم. همچنین نیروی مازاد هم داشتیم. امروزه باوجود این دانشگاه و اختصاص یک نهاد و سازمان برای تربیت معلمان همچنان کمبود در مدارس به چشم می‌خورد. دانش آموزان و فرزندان ما چه آینده‌ای خواهند داشت؟ سیستم آموزشی آیا مسئولیت خود یعنی آموزش را در مقابل دانش آموزان ادا می‌کند؟
در خصوص اخبار و حواشی روزهای اخیر خبرنگار گسترش نیوز گفتگویی با محمدرضا نیک نژاد کارشناس آموزشی داشت که در ادامه مشروح این گفتگو را می‌خوانید.
اعداد و ارقام مطرح شده در خصوص خروج معلمان از آموزش و پروش درست است؟
احتمالاً عدد ۶۸ هزار معلم خارج‌شده همان تعداد بازنشستگان امسال باید باشد اما دیدگاه ما باید دیدگاه ریشه‌ای و بلندمرتبه به وضعیت نیروهای انسانی آموزش و پرورش باشد. با توجه به اینکه در یک دو دهه گذشته نگاه بسیاری از دست‌اندرکاران سیاسی و آموزشی و اقتصادی در کشور در بخش اجرایی نگاه صرفه جویانه بوده، به همین دلیل با این ترفند به دنبال کاهش جذب نیروی رسمی بودند. چرا که نیروی رسمی و دائمی آموزش و پرورش چه در تابستان چه روزهای تعطیل حقوق و دستمزد خود را دریافت خواهد کرد. بنابراین وزارتخانه برای به صرفه بودن نیروهای انسانی به دنبال جذب معلمان حق‌التدریسی و نیروهای ساعتی و خرید خدمت و نیروهای آزاد رفت چراکه دیگر مجبور نبود به این نیروها در ایام تعطیلات و غیر کاری پولی پرداخت کنند. یا اینکه خیلی کمتر پرداخت کنند. همین موضوع باعث شد که اکنون با نبودن معلم و کمبود نیرو مواجه باشیم.
کمبود معلم مشکل این دولت است یا معضلی ریشه ای است؟
این بحث مربوط به این دولت و وزیر کنونی نیست علی رغم اینکه خود به شخصه انتقادهایی به روند وزیر فعلی نیز دارم اما شکستن همه کاسه و کوزه ها بر سر وزیر فعلی اشتباه است. ایرادی که می‌توان به عملکرد آقای صحرایی وارد کرد این است که همیشه نیاز دارد حرف بزند و در رسانه‌ها مطرح شود ولی در یک فضای ملتهبی به مکه سفر می‌کند. طبق بررسی‌های صورت گرفته ( ۹ خرداد امسال رضا مردا صحرایی توانست با کسب رأی اعتماد از مجلس راهی وزارت آموزش‌وپرورش شود. در تیرماه امسال برای انجام فرضیه حج تمتع به سرزمین وحی سفر کرد و به مدت یک ماه وزارتخانه را رها ساخت). در طول مدت ۶ یا ۸ ماهه ورود وزیر فعلی به وزارتخانه ایام تابستان را می‌توانست با برآورد و آمار درست از کمبود نیروهای خود مطلع می‌شد. اگر این اتفاق می‌افتاد امروز بعد از گذشتن ۴۰روز از شروع سال تحصیلی معضل کلاس‌های بدون معلم را نداشتیم و این‌طور نمی‌شد که مدیران مدرسه از والدین بخواهند کلاس‌های درس را مبصری کنند.
بازگشت معلمان بازنشسته برای تدریس کار درستی است؟
خیلی از این معلمان هرگز به این خواسته تن نخواهند داد. من خودم بازنشسته هستم و می‌دانم که اصلاً انگیزه‌ای برای معلمان وجود ندارد. خبری حدود دو ماه پیش منتشر شد، مبنی بر اینکه در استخدام نیروهای جدید با کمبود دو هزار نیروی مرد مواجه شدند. این نشان می‌دهد که مردها خیلی تمایل ندارند که به این شغل وارد شوند. نیروهای جدید الاستخدام با عنوان نیروهای ماده ۲۸ شناخته می‌شوند. حقوق نصف حقوق و دستمزد نیروهای رسمی است و احتمالاً وعده‌هایی نیز به این افراد داده باشند که مشخص نیست اجرایی شود یا خیر. با توجه به سیاست‌های صرفه جویانه اقتصادی این مشکل ایجاد شده است. بنابراین معضلی با عنوان به کارگیری نیروهای بازنشسته روبرو شدیم. اخیرا مشاهده شده که برای یک بازنشسته ۷۰ساله پیامک برگشت به تدریس ارسال شده است. خیلی از معلمان بازنشسته امروزه در صورت توان کافی به سراغ شغلی دیگر می‌روند مثل خود بنده ولی عده‌ای نیز هستند که ناتوان هستند و فشار اقتصادی نیز روی این افراد زیاد است. بنابراین چاره ای جز برگشت به شغل وجود ندارد. همانطور که در جامعه مشاهده می‌کنیم به دلیل
نبودن حمایت‌های معیشتی و منزلتی بازنشستگان اعتراض‌های خود را با تجمع‌های مختلف در جلوی درب وزراتخانه‌ها مطرح می‌کنند. بنابراین چاره‌ای نیست جز آن که به کار برگردند. در نتیجه آسیب های جدی به آموزش وارد میشود با این روند دغدغه ما کیفیت آموزش نیست بحث خالی نبودن کلاسها از معلم است. برای اینکه یک کلاس درسی بصورت واقعی کلاس خوانده شود باید چند رکن اساسی وجود داشته باشد. معلم، دانش آموز و فضای کلاس بنابراین در صورت نبودن هر کدام از این ۳ رکن نام آن فضا کلاس درس نخواهد بود.
به تازگی شاهد به کارگیری ناظمان و مدیران به جای معلمان هستیم این روند موثر است؟
بکارگیری ناظمان و مدیران در برگزاری کلاسها نه تنها موثر نیست بلکه میتواند آسیب زننده هم داشته باشد. عملا در آن ساعت‌ها حضور مدیر و معاون برای کلاس نه تنها کمک کننده نیست بلکه معضل نیز خواهد شد. فرد مدیر باید مدیریت مجموعه و کلاس‌های دیگر را نیز به عهده داشته باشد و این مصداق معلم سوری است که منجر به کاهش کیفیت آموزش خواهد شد. همچنین مشاهده میشود که نیروهایی از حوزه علمیه برای تدریس آورده میشود. این افراد برای یک اهدف دیگر پرورش یافته‌اند و مشخص نیست که مسئولان به چه استدلالی برای تدریس و معلمی استخدام می‌کنند. در برنامه استخدامی جدید از کارشناس تاریخ برای تدریس ادبیات همکاری بعمل آمده است.
راه حل های کارشناسانه برای حل این معضل چیست؟
راه حلی برای این اتفاق وجود ندارد و این پیامد تصمیمات اشتباه نهادهای اجرایی و دست اندرکاران و نهادهای فرا دستی است که راضی شدند با توجه به اینکه سالانه ۵۰ تا ۶۰ هزار معلم بازنشسته شود در مقابل دانشگاه فرهنگیان ۱۷ تا ۱۸ هزار نفر جذب کند. این بحران امروز در گذشته با یک حساب کتاب ساده قابل پیش بینی بود. در سال‌های گذشته هم که سر و صدا بالا نیامده بدلیل جذب نیروهای غیر مرتبط بوده که به کیفیت آموزش بشدت آسیب زده‌اند. در دراز مدت و میان مدت چاره ای نیست و همین راهکارهای استفاده از دانشجویان و غیره برای برگزاری کلاسها تنها راه حل است.
آیا توصیه به فرزندتان توصیه می کنید معلم شود؟
اصطلاح رایج شغلی بنام ترک کار وجود دارد که شخصی به دلایل عدم رضایت خود شغل اش را رها می‌کند. در کشورهای دیگر با توجه به توانایی‌ها فردی وارد یک شغل دیگر میشود. در ایران ترک کار و آن هم ترک غیر فیزیکی کار است. چون شغل معلمی درآمد کافی ندارد ضمن اینکه در اولویت زندگی شغلی وجود ندارد و شغل دومی و سومی او در خارج از معلمی درآمد و استرس کمتری دارد. راه حل این است که شغل معلمی چه به لحاظ معیشتی و چه به لحاظ منزلت را به یک متوسط حقوقی برسانیم. بنده خودم به شخصه ۲ پسر دارم که به هیچ عنوان حاضر نمیشوم معلم شوند. چرا که یک عمر زجر کشیدیم بامعلمی با بی پولی و با وجود معلمی مجبور به اضافه کار شدم تا زندگیم بچرخد. معلمی در معنای واقعی درایران چیزی جز آزار دیدن ندارد.
وضعیت معیشت معلمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من نگاه و دیدگاه درستی از مسئولین نمی‌بینم، صرفا نگاه اقتصادی دارند. درحالی که آموزش و پرورش نهادی است که مبنای اخلاقی و فرهنگی است که نسبت به آن اقتصادی برخورد میشود و همین موضوع منجر به افتضاح امروز شده است. نگاه مسئولین به آموزش از این نوع است که رئیس جمهور بیان می‌کند شیر را به دانش آموزان هدیه می‌کنیم درحالی که در تمامی دنیا بدون پرداختی از سوی والدین به دنبال عرضه یک وعده غذایی گرم هستند. در حالی که مسئولان با منت از جیب خود مردم خرج می‌کنند و اسمش را هدیه بیان می‌کنند. مسئولی دیگر بیان می‌کند که اگر میخواهی اتومبیل لوکس سوار شوی باید بیشتر پول بدهید . این رفتار واقعا زننده است و آموزش به اتومبیل تشبیهی ندارد.
باید اندک اندک حقوق معلمان را افزایش داد و طبق گفته مسئولان که خط فقر حقوق زیر ۲۲ میلیون است باید حقوق معلمان را به این مقطع برسانند. الان متوسط درآمد یک معلم ۱۴ تا ۱۵ میلیون تومان است. همچنین باید شرایط استخدام راحت‌تر شود. بنده خودم در دانشگاه دبیر فیزیک خوانده‌ام، در طول دوران تحصیل حقوق دریافت می‌کردم و حقوق آن زمان من از حقوق پدرم که شغل آزاد داشت، بسیار بیشتر بود. به همین خاطر انگیزه داشتم معلم شوم. علاوه بر اینکه پرستیژ داشت و در محیط فرهنگی داشت مورد احترام جامعه هم نیز است. در برنامه هفتم هم به مباحثی اشاره شده که اصلا عادلانه بنظر نمی‌آید در بخشی از مصوبات له استخدام معلمان از دانشگاه فرهنگیان اشاره شده که تعداد محدود و فقط به تعدادی از آنها دستمزد بدهند. یا دوره‌های آموزشی و کارورزی را به ۳ سال کم کرده‌اند. از همان سال اول نیز بسیاری از کلاسها توسط معلم دانشجوهای صفر کیلومتر اداره میشود، که نه تنها دانش لازم را ندارند بلکه مهارت اداره کردن کلاس را نیز ندارند.
سخن پایانی
نهم آبان ماه وزیر آموزش و پرورش از والدین خواست که کلاس‌های درس بدون معلم را اطلاع دهید. والدین و دانش‌آموزان، کلاس‌های درس بدون معلم را با ذکر نام استان، شهر یا روستا، مدرسه، مقطع و پایه تحصیلی به آی‌دی ravabetomomi1402@ در پیام‌رسان شاد اطلاع دهند. روابط عمومی وزارتخانه بیان کرد هیچ کلاسی بدون معملم نداریم. صحبت‌های وزیر که بالاترین مقام است کاملا مستند و حق است. هرکس اعتراض دارد اطلاع دهد تا پیگیری کنیم.
پیگیری خبرنگار گسترش نیوز در خصوص صحبت آقای وزیر در خصوص خبر منتشر شده روابط عمومی این وزارتخانه هیچ‌گونه ارتباطی با مسئولین مربوطه در خصوص شفاف‌سازی مشکلات والدین و دانش آموزان ارائه نمی‌کند و برای حل این موضوع از طریق لینک پیام‌رسان شاد برای حل مشکلات استفاده می‌کند. در خصوص این نوع رسیدگی روابط عمومی بیان کرد در کمتر از ۱۰ دقیقه مسائل رسیدگی و پیگیری می‌گردد و همچنین در مقابل خبرنگار ما که بیان کرد مشکلاتی وجود دارد بیان کرد اولویت ما خبرنگاران نیست و ما اولویت رسیدگی به مشکلات والدین است؛ شما هم مشکل خود را از طریق پیام رسان شاد مطرح کنید! به دنبال همین پاسخ، یکی از همکاران ما که کودک دبستانی داشت، پیام به سامانه ارشاد ارسال کرد. بعد از گذشت ۶ ساعت هیچ پاسخی از سوی مرکز اطلاع رسانی آموزش و پرورش دریافت نشد.
متأسفانه وزارتخانه آموزش‌وپرورش در مقابل پاسخگویی به رسانه‌های مستقل مقاومت شدیدی دارد. رسانه ازنظر آموزش‌وپرورش به بعضی خبرگزاری‌های اصولگرا و دولتی موکول شده تا فقط نقش اطلاع‌رسانی داشته باشند و هیچ‌گونه مسئولیت پاسخگویی در مقابل مطالبات خبرنگاران در خود نمی‌دانند. این سؤال مطرح میشود که آیا رسانه‌هایی که حقیقت را آن‌طور که وجود دارد منتقل می‌کند با رسانه‌هایی که فقط صحبت‌ها های بدون حقیقت مسئولین را منتشر می‌کنند نباید میدان داده شود؟
این‌گونه فعالیت کردن در سایه‌ای از ابهام و خفا جز نداشتن شفافیت کاری و افزودن مشکلات چهره خوشایندی در جامعه ندارد. لذا همین جا از رسانه‌های دولتی که اجازه صحبت با مسئولین وزارتخانه آموزش و پرورش دارند تقاضا مندیم که با دید بازتر و بدون داشتن جهت گیری و به‌صورت مستقل در بیان حقایق و پیگیری مطالبات والدین و دانش آموزان دلسوزانه مطالبه واقعیت باشند. کلام آخر اینکه ۴سال پیش، سخنگوی آموزش و پرورش تهران، هشدار کمبودِ معلم داده بود، اما مثل همیشه، گوشِ کسی بدهکار نبود تا کار به امروز بکشد و والدین، نوبتی بروند و به بچه‌ها درس بدهند!
مسعود ثقفی در یکی از برنامه‌های صداوسیما سال ۹۸ گفته بود؛ در ۵ سال آینده، «سونامی کمبود معلم» خواهیم داشت! الان فقط از مسکّن‌های کوتاه‌مدت داریم استفاده می‌کنیم!
