نظام دوری در مدارس به نظامی گفته می‌شود که دانش آموزان در ۳ دوره اول ابتدایی سال تحصیلی را با یک معلم واحد در یک مدرسه می‌گذارند. این دوره از مهر ماه امسال در ۶۴۰ کلاس درس اجرایی شده است.
حدود ۱۵ درصد از مدارس ابتدایی امسال نظام دوری را اجرایی کرده‌اند اما نکته‌ای که والدین را نگران کرده است، ابهامات در اجرای این طرح نو است. هنوز نسبت به این طرح نو اطلاعات کاملی وجود ندارد و ما برای دریافت اطلاعات از این طرح به گفته‌های قبلی مسئولین پرداختیم. در توضیحات بیان شده است که در نظام دوری دانش‌آموزان در ۳ دوره اول ابتدایی سال تحصیلی را با یک معلم واحد در یک مدرسه می‌گذارند. این دوره از مهرماه امسال در ۶۴۰ کلاس درس اجرایی شده است.
معصومه نجفی پازوکی معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش پرورش صحبت از حق انتخاب توسط والدین برای اجرای این طرح کرد و اعلام کرد: برای اجرای این طرح در سال جاری به خانواده‌ها و معلمین حق انتخاب داده شده است. «امسال هیچ الزامی برای حضور معلمان و دانش‌آموزان در نظام دوری وجود ندارد اما با برنامه‌ریزی انجام‌شده قطعاً از سال۱۴۰۳ نظام دوری جای خود را میان معلمان و خانواده‌ها پیدا خواهد کرد و خانواده‌ها از آن استقبال خواهند کرد، زیرا شرایط تربیتی برای دوره اول ابتدایی به‌صورت ویژه برنامه‌ریزی‌شده است. »
نظام دوری پیش از این به‌عنوان طرح پایلوت در بعضی از مدارس کشور اجرا شده است و نتیجه اجرای این طرح امسال به صورت گسترده‌تر در سال تحصیلی۱۴۰۲ مبنا و مورد استفاده قرارگرفته است، اگر چه طبق بیان معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌وپرورش، نتایجی که امسال به دست می‌آید در چگونگی اجرای آن در سال‌های بعد تأثیرگذار خواهد بود؛ پازوکی می‌گوید: «امسال پس از اجرای آزمایشی نظام دوری، نتایج موردبررسی قرار می‌گیرد و درباره آن تصمیمات جدیدی گرفته می‌شود. »
هدف از این نظام برقراری ارتباط عاطفی و شناخت کافی معلم نسبت به دانش‌آموزان است. کارشناسان در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که در دوره اول ابتدایی معلمان بیشتر وقت در حال شناخت روحیات و رفتارهای دانش‌آموزان هستند و در این دوره با شناخت خوبی که معلم از دانش‌آموز پیدا می‌کند فرایند یادگیری آسان‌تر خواهد شد.
اما نکته حائز اهمیت این است که آیا معلم صلاحیت لازم را دارا خواهد بود. اگر از نحوه تدریس و رفتار معلم رضایت حاصل نشد چه اتفاقی خواهد افتاد؟ قطعاً در مدت ۳ سال بزرگ‌ترین آسیب‌های روحی و روانی به دانش‌آموزان وارد خواهد شد. پس تربیت و توانمندسازی معلمان برای حضور در این طرح مهم‌تر از اجرای آن است و صرفاً اجرا کردن نظام دوری مهم نیست. معصومه نجفی پازوکی در پاسخ به اینکه یکی از مؤلفه‌های مهم در استقرار نظام دوری، شخص معلم است و اگر دست بر قضا معلم کلاس اول ابتدایی که نظام دوری در آن مستقر شده است، از نحوه تدریس گرفته تا دیگر مسائل «بد» از آب درآید و کارآمد نباشد، آیا دانش‌آموزان مجبور هستند تا سه سال این معلم را تحمل کنند؟، اظهار کرد: این نکته بسیار مهم است و ما نیز به این امر توجه کردیم. من مطمئن هستم اگر والدین متوجه شوند نظام دوری دقیقاً چه چیزی است، همه خواهان این امر می‌شوند که فرزندشان در نظام دوری قرار گیرد. اما همچنان این نگرانی وجود خواهد داشت که آیا این روند آسیبی خواهد رساند یا کارآمد خواهد بود.
مدیرکل دفتر آموزش پیش‌دبستانی و دبستان وزارت آموزش‌وپرورش گفت معلمانی می‌توانند در نظام دوری فعالیت کنند که حدنصاب نمره ارزشیابی گروه ارزیاب را کسب کرده باشند، حتی اگر معلمی نمره قابل‌قبول را به دست نیاورد، کلاسهای اضافه را پیش‌بینی کرده‌ایم تا دانش‌آموزان به آن کلاس منتقل شوند و معلم نیز از چرخه نظام دوری خارج شود.
مزایا و معایب نظام دوری چیست؟
طبق گفته کارشناسان در یک نظام آموزشی سرعت یادگیری دانش‌آموزان با یکدیگر فرق می‌کند و معلم در طول سال تحصیلی با پس‌زمینه و شرایط اقتصادی شرایط هوش و روابط اجتماعی و دانش‌آموز و ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان را ارزیابی می‌کند و طبق ان برنامه ریزی درست و شایسته ای را ترتیب خواهد داد. یادگیری در این نوع نظام منسجم خواهد شد. دانش‌آموز با نحوه تدریس یک معلم و روش او پیش خواهد رفت . بنابراین پیش رفتن با یک سبک و الگوی واحد خروجی بهتر خواهد بود یعنی دانش‌آموز بهتر می‌تواند موضوعات مختلفی را با زبان و سبک معلم خود درک کند و در نتیجه در انتهای دوره سبک و روش منسجم کارا تر خواهد بود. اولیا هم این‌گونه راحت تر خواهند بود و میدانند که با چه کسی طرف هستند . ضمن اینکه معلم با دقت و حوصله بیشتری برای مطالب وقت می‌گذارد و درنتیجه این انسجام منجر به یادگیری بهتر و نهادینه شدن دانش در دانش‌آموزان خواهد شد. از مزایای دیگر نظام دوری ثبات عاطفی و احســاس اضطراب کمتر نسبت به مدرســه گزارش‌شده است، رابطه مطمئن با جامعه و خانواده و زمان بیشتر برای ساخت و حفظ روابط به داشــتن احســاس رابطه بلندمدت با معلم و دانش به‌طورکلی بهبود نمرات پیشــرفت تحصیلی و نگرش تحصیلی آن‌هاست.
از معایب این روش به این مورد می‌توان اشاره کرد که وقتی‌که ارتباط به‌خوبی شکل نگیرد و دانش‌آموزان نتواند با معلم و یا برعکس ارتباط خوبی برقرار کند بنابراین نتیجه چه خواهد شد. شکل نگرفتن یک رابطه خوب خود می‌تواند منجر به تبعات جبران‌ناپذیری در روحیات دانش‌آموز و کیفیت آموزش او بگذارد.اما مسئله مهمی که بیشتر از همه نگران‌کننده به نظر میرسد نبودن وضعیت درست در انتخاب معلمان و گزینش و شایسته‌سالاری برای این مهم است. در حال حاضر باوجود کمبود ۲۰۰ هزار نیرو در نظام آموزشی آیا این روند که خود چالشی جدید برای دانش‌آموزان بدون معلم محسوب می‌شود تنشی ایجاد نخواهد کرد؟بناتر عقیده کارشناسان کیفیت معلمان ورودی برای مثال نسبت به ۱۰ سال قبل کم شده است. معلمی که با آزمون، استخدام شود، در دو یا سه سال اول تدریس برای مسائلی که آموزش ندیده است، تجربه‌اندوزی می‌کند.»
در این خصوص باید بدانید که طبق گفته معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌وپرورش صلاحیت‌های حرفه‌ای و تخصصی و نیز سابقه تدریس در پایه اول ابتدایی برای معلمی که برای نظام دوری انتخاب می‌شود، بررسی و گزینش خواهد شد. برای این نظام معلمی جذب نمی‌شود که سابقه او بیشتر از ۲۰ سال باشد. حتماً سابقه این معلم باید بین ۸ تا ۱۵ سال باشد. یک معلم پویا باشد و در عین حال جوان باشد که هم تجربه کافی دارد و هم پویایی لازم را دارد. از سوی دیگر این معلم را رها نمی‌کنیم بلکه حسابی او را آموزش می‌دهیم تا تقویت شود. همچنین در این فضا خانواده را نیز آموزش می‌دهیم و والدین را پای کار می آوریم.
سخن پایانی
به نظر میرسد نظام آموزشی ما همچنان درگیر آزمون خطا است. طراحی این نظام‌های آموزشی بدون هدف و برنامه درست نه‌تنها کمک‌کننده نیست بلکه بسیار آسیب‌رسان نیز خواهد بود. آموزش‌وپرورش در حال حاضر بسیار نیازمند یک استراتژی درست برای تعلیم و تربیت دانش‌آموزان است . گرفتن قربانی برای برنامه‌هایی که هیچ استراتژی برنامه‌ای ندارد هزینه‌های بسیار زیادی را خواهد داشت. چرا برنامه‌های سند تحول بنیادین ده سال پیش تاکنون به مرحله اجرا نرسیده ؟ اگر حین برگزاری نظام دوری مشکلی در خصوص حضور معلم در کلاس پیش آید، باید چه‌کار کرد؟ گفته‌شده گروه ارزیابی وجود دارد که در اردیبهشت سال بعد نتیجه فعالیت خوب یا بد بود این طرح و معلم یا اینکه اصلاً اولیا نسبت به این موضوع رضایت دارند یا نه را بررسی کرده و نتیجه را اعلام خواهد کرد. پس در اجرا و موفقیت این طرح‌ها باید صبوری کرد و تعدادی قربانی داد تا بدانیم این طرح‌ها مفید و مؤثر خواهند بود یا خیر؟!
در ادامه باید بدانید که در حال حاضر خبرهایی از اداره کردن کلاسهای درس توسط اولیای دانش اموزان به گوش می رسد . که طبق این خواسته مدیر یکی از مدارس در تهران به اولیا دانش اموزان گفته نوبتی به کلاس درس بروید. و یا اینکه از دانشجویان ورودی ۱۳۹۹ دانشگاه فرهنگیان خواسته شده تا در بعضی از مدارس تعیین شده رفته و کلاسها را اداره کنند. اینطور که بنظر میرسد آموزش و پرورش که ناتوان از تامین نیروی کافی بوده و حالا مدیران مدارس دست به دامان اولیا و دانشجویان جهت مبصری کردن کلاس هستند.در پایان اصلاح وضعیت کلاسهای بدون معلم بسیار حیاتی تر از اجرای تحول سند تحول بنیادین ده سال پیش بنظر میرسد.
