امسال هم مانند سال‌های قبل، نوبل با حواشی خیلی زیادی همراه بود، از نوبل صلح که به نرگس محمدی اهدا شد تا استادی در دانشگاه هاروارد که توانست نوبل اقتصاد را دریافت کند، به همین بهانه ما به بیان تاریخچه این جایزه و حواشی آن در چند سال گذشته پرداخته‌ایم.
جایزه نوبل از سال ۱۸۹۵ طبق وصیت‌نامه نوبل پایه‌گذاری شد، در این گزارش به تاریخچه این جایزه، حواشی، انتقادها و موارد دیگر اشاره کوتاهی کردیم.
این جایزه با شعار “بزرگ‌ترین فایده برای بشریت” اهدا می‌شود و هر جایزه شامل یک مدال، یک دیپلم افتخار و یک جایزه نقدی است.
داستان جایزه نوبل چیست؟
این جایزه در سال ۱۸۹۵ طبق وصیت‌نامه کارخانه‌دار و شیمی‌دان سوئدی، یعنی آلفرد نوبل پایه‌گذاری شد.
اکثریت افراد جهان به‌خصوص در سوئد، نوبل را به‌عنوان مخترع دینامیت می‌شناسند، در سال‌های خیلی قبل وقتی نوبل دینامیت را اختراع کرده بود در روزنامه‌ها شایعه مرگ او مطرح شد، تمامی مطبوعات از او به‌عنوان «تاجر مرگ» یادکردند، همین موضوع باعث شد که تلنگری به نوبل بخورد، چرا یک آدم باهوش و یک مخترع بزرگ باید بعد از مرگش با صفات منفی یاد شود؟ بعد از این اتفاق او تصمیم گرفت تا در وصیت‌نامه خود تمام درآمدش را صرف پایه‌گذاری و تأسیس جایزه‌ای به اسم خودش کند.
چند جایزه نوبل در سال وجود دارد؟
آلفرد نوبل در وصیت‌نامه خود فقط پنج جایزه در پنج دسته را در نظر گرفته بود. جایزه اقتصاد بعداً به یاد او اضافه شد. درمجموع هرسال شش جایزه به‌عنوان جوایز نوبل اعطا می‌شود.
در مراسم نوبل پنج جایزه به‌طور سالانه در رشته‌های فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات، اقتصاد و صلح را به افرادی می‌دهند که بیشترین خدمت را به مردم کرده باشند و بیشترین نفع را به بشر برساندند.
اما خب این جایزه نیز مانند جوایز دیگر کمی با حاشیه‌های گوناگون همراه بوده است و همیشه افراد به آن چیزی که استحقاقش را دارند نمی‌رسند.
اگر بخواهیم به یک مورد به‌عنوان‌مثال اشاره‌ای کنیم، می‌توانیم نوبل صلح ۲۰۲۳ را مطرح کنیم که به نرگس محمدی اهدا شد.
خبر اعطای این جایزه در روز جمعه ۶ اکتبر توسط کمیته نوبل نروژ اعلام شد و با واکنش‌های گسترده شخصیت‌ها و نهادهای مختلف ایرانی و خارجی همراه شد. تبریک گفتن چهره‌های سیاسی مطرح ازجمله آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا و امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه، به ما این پیام را می‌رساند که در سال‌های اخیر تا چه حد این جایزه سیاسی بوده است. البته گرفتن صلح نوبل توسط نرگس محمدی فقط با واکنش‌های مثبت همراه نبود و از جانب فعالان فضای مجازی نیز موردانتقاد قرار گرفت، در کنار این فعالان، ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز اهدای این جایزه به محمدی را محکوم کرد.
یک جایزه و حکایت چندین انتقاد
در طی سال‌های اخیر ، عده‌ای به روند تصمیم‌گیری‌ها در خصوص اهدای جایزه نوبل اعتراضاتی داشته‌اند و جوایز نوبل را موردانتقاد قرار داده‌اند، در این گزارش به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
جنگ ویتنام: در خلال جنگ ویتنام، یعنی در سال ۱۹۷۳، هنری کیسینجر و له دوک تو به علت برقراری صلح در این کشور به‌طور مشترک جایزه صلح نوبل را دریافت کردند، اما این در حالی بود که هنوز صلح در ویتنام برقرار نبود و جنگ ادامه داشت، به همین علت این دو نفر نیز از دریافت جایزه خودداری کردند.
ماهاتما گاندی: گاندی ۵۴ بار نامزد دریافت جایزه نوبل شد ولی هیچ‌وقت آن را دریافت نکرد، کمیته نوبل قصد داشت که این جایزه را به او اهدا کند، ولی دقیقا سالی این تصمیم را گرفت که وی ترور شد.
در همان سال همه افراد معتقد بودند که حتی اگر گاندی زنده نیست، باز هم باید این جایزه به او تعلق بگیرد، ولی به دلیلی که هنوز هم مشخص نیست کمیته لحظه آخری این تصمیم را رد کرد و در آن سال صلح نوبل به هیچ‌کس اهدا نشد!
عدم ارائه جوایز به اشخاص درگذشته: بعد از تعلق نگرفتن جایزه نوبل به گاندی انتقادها به کمیته نوبل اوج گرفت، افراد معتقد بودن که اگر فردی اکنون حضور فیزیکی ندارد دلیل بر این نمی‌شود که جایزه نیز نگیرد!
افراد خاص نوبل چه کسانی هستند؟
اولین نفر ماری کوری است، او به‌عنوان نخستین کسی که دو بار برنده جایزه نوبل شد شناخته شد، ویلهلم رونتگن نیز نخستین دریافت‌کننده جایزه نوبل فیزیک به دلیل کشف پرتو ایکس شناخته شد، از این دو نفر می‌توان به‌عنوان افراد خاص نوبل نام برد.
در سال ۲۰۲۳ چه کسانی جایزه نوبل را دریافت کردند؟
نوبل فیزیک: پیر آگوستینی، فرنتس کراوس، آن لوییلیه
نوبل شیمی: منجی الباوندی، لوئیس ئی. بروس،الکسی اکیموف
نوبل پزشکی: کاتالین کاریکو، درو وایسمن
نوبل ادبیات: یون فوسه
نوبل صلح: نرگس محمدی
نوبل اقتصاد: کلودیا گلدن
سخن پایانی
نوبل با شعار خود مسئولیت سنگینی را بر دوش داوران می‌گذارند، بیشترین نفع برای بشریت بسیار بزرگ‌تر از آن است ارزش آن‌که صرفاً با یک جایزه مشخص شود.
