همزمان با تشدید گرمای جهانی کشور ما نیز تحت تأثیر گرمای بی‌سابقه در سال ۲۰۲۳ قرار گرفته و تحت تأثیر تابش خورشید، تبخیر آب‌های سطحی شدت گرفته است. افزایش تبخیر باعث شرایط نابه‌سامان دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور شده و اکثر آنها حال و روز خوبی ندارند.
دریاچه ارومیه مثل کسی است که سال‌ها در حال مبارزه با یک بیماری وخیم است. گاهی خبرهایی می‌آید که حالش بهتر شده و ما خوشحال می‌شویم، گاهی دوباره می‌شنویم که حالش بد شده است. هرچه باشد، دریاچه ارومیه بخشی از هویت ایران است؛ دریاچه شوری که سال‌هاست پرچم‌دار عناوینی مثل بزرگ‌ترین دریاچه ایران، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور خاورمیانه و ششمین دریاچه آب شور بزرگ دنیاست.
از نظر تقسیمات جغرافیایی، این دریاچه در شمال‌غربی ایران و در مرز دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی قرار دارد. به‌صورت میانگین فاصله مرکز شهر ارومیه تا دریاچه ارومیه، ۵۳ کیلومتر و فاصله مرکز تبریز تا دریاچه ارومیه ۹۳ کیلومتر است. دریاچه ارومیه آب بسیار شوری دارد و مهم‌ترین رودخانه‌هایی که آن را تغذیه می‌کنند، زرینه‌رود، تلخه‌رود، سیمینه‌رود، زولا، باراندوز، گادر، شهر چای و نازلو هستند. مساحت دریاچه در سال ۱۳۷۷، حدود ۶ هزار کیلومترمربع بود و همین موضوع باعث شد، ردیف بیست و پنجم بزرگ‌ترین دریاچه‌های دنیا از نظر مساحت را از آن خود کند. بیشترین عمق دریاچه ۱۶ متر و بیشترین طول و عرض آن به ترتیب ۱۴۰ و ۵۵ کیلومتر است.
دریاچه ارومیه جزیره‌های مختلف و زیادی دارد که جزیره کبودان، اسپیر، اشک داغی و آزو مهم‌ترین آنها هستند. در ۲۰ سال گذشته، به دلایل مختلفی از جمله سدسازی، ساختن بزرگراه روی دریاچه، کاهش بارش برف و باران و … ارتفاع دریاچه به‌صورت میانگین هرسال ۴۰ سانتی‌متر کم می‌شد تا جایی که حدود ۹۵ درصد آن خشک شد. خوشبختانه در آذر ۱۴۰۱ خبرهایی از بهبود حال دریاچه و پر شدن مجدد بخش‌هایی از آن رسید که همه ایرانی‌ها را خوشحال کرد.
این دریاچه زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است. با اینکه به خاطر آب شور دریاچه هیچ ماهی‌ای در آن زندگی نمی‌کند، ولی این دریاچه با داشتن چندین جزیره کوچک صخره‌ای، میزبان پرندگان مهاجری مانند فلامینگو، نوک خنجری، چوب‌پا و … است. همچنین ۳۱۱ گونه گیاه، ۲۰ نوع جلبک، ۲۷ گونه خزنده و … در این دریاچه ساکن هستند.
با این تفاسیر جای تعجب نیست که دریاچه زیبا ارومیه در فهرست مناطق تحت حفاظت یونسکو باشد. در سال ۱۳۵۲ هم دریاچه به فهرست پارک‌های ملی ایران اضافه شد. این دریاچه با توجه به سطح فعالیت موجودات میکروسکوپی ساکنش و غلظت نمک، گاهی رنگ عوض می‌کند و نارنجی و حتی سرخ می‌شود.
در یکسال گذشته ۶۰ درصد کاهش بارش برف در حوضه آبریز دریاچه ارومیه داشتیم، کاهش ۱۰ درصدی سطح برف و ۵۵ درصدی ارتفاع آن از جمله علل وضعیت حاد دریاچه ارومیه بشمار می‌رود. درواقع تغییرات اقلیمی، افزایش دما، کاهش بارش بویژه برف، مصرف بی رویه آب در بخش کشاورزی و چاه‌های غیرمجاز عوامل اصلی وضعیت فعلی دریاچه ارومیه است.
معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: دریاچه ارومیه هنوز حدود ۹۶۰ میلیون مترمکعب آب داشته و این مقدار آب در ۴۰۸ کیلومتر از مساحت دریاچه وجود دارد لذا این امید را داریم که دریاچه به شرایط خوبی بازگردد. تبخیر در این تابستان بسیار شدید است و ممکن است شرایط دریاچه تا پاییز از این هم بدتر شود اما از اواسط پاییز بارندگی‌ها مجدداً آغاز شده، تبخیر کاهش پیدا می‌کند و دریاچه مجدداً آبگیری می‌شود. در نتیجه دریاچه خشک نخواهد شد.
اما در کتابهای درسی امسال دریاچه ارومیه پر از آب شده و بعنوان یک موفقیت ملی از آن یاد شده است. کتاب زیست یک / انسان و محیط
امیدواریم که روزی این رویا محقق شود و دستاورد خیالی درج شده بعنوان برنامه اجرایی موفقیت آمیز رسانه ای گردد.
