وقتی نام اقتباس از آثار ادبی به میان می‌آید ناخودآگاه ذهنمان به سمت فیلم‌های سینمایی می‌رود.شاید به جرات بتوانیم بگوییم مهمترین اقتباس موفق سریالی تا پیش از این به ساخت سریال «دایی‌جان ناپلئون» براساس رمان درخشان ایرج پزشک‌زاد و «قصه‌های مجید» کیومرث پوراحمد براساس داستان‌های جذاب هوشنگ مرادی کرمانی برمی‌گشت.گرچه سریال‌های اقتباسی دیگری مثل «کوچک جنگلی» و «وارش» بعضا موفقیت‌هایی به دست آوردند اما سایر اقتباس‌ها شکست‌خورده‌اند. حالا در فصلی جدید از اقتباس‌های سریالی قرار گرفته‌ایم. سریال «سوران» به هفتگی روی آنتن شبکه یک می‌رود اثری اقتباسی است و از طرفی به‌زودی شاهد دو سریال اقتباسی از روی «سووشون» و «بامداد خمار» خواهیم بود. مروری داریم بر سریال‌هایی که چند وقت اخیر با اقتباس از روی اثری ادبی ساخته شده‌اند.
حکایت های کمال | منبع : کتاب حکایت‌های کمال | کارگردان : قدرت الله صلح میرزایی | محصول شبکه دو ۱۳۹۸
درباره منبع اقتباس: کتاب «حکایت های کمال» اثر محمد میرکیانی مجموعه ای پنج جلدی است که نویسنده در آن ها به شرح داستان هایی کوتاه در باب سبک زندگی مردم، نوع آداب و رسوم و فرهنگ پذیرفته شده در جامعه دهه چهل و مسائل سیاسی و اجتماعی رایج در این عصر می پردازد.
درباره سازندگان: یک گروه از نویسندگان شامل سید حسین امیرجهانی،نسیم عرب امیری، آزاده محسنی و کریم خودسیانی بخشی از داستان های کتاب «حکایت های کمال» را تبدیل به فیلمنامه کردند و قدرت‌الله صلح میرزایی آن را ساخت. محمود پاک نیت، شهره لرستانی، حمید ابراهیمی، نگارعابدی، شهرام عبدلی، فلور نظری و … در این سریال اپیزودیک حضور داشتند.
سرانجام سریال: داستان های کتاب «حکایت های کمال» برای طیفی از مخاطبان کودک و نوجوان جذابیت دارد. در برگردان سریالی هم برخی با آن همراه شدند اما این اثر در مجموع نتوانست رضایت جمعی مخاطبان را به همراه داشته باشد. فارغ از ضعف ها که بخشی از آن به اصل منبع اقتباس برمی گردد، همین که تلویزیون تصمیم به اقتباس گرفت ارزشمند بود که خب این اتفاق دنباله دار نشده است. کما این که پس از پایان پخش قرار بود فصل بعدی سریال ساخته شود اما سال پیش تهیه‌کننده مجموعه «حکایت های کمال» در گفت و گو با خبرگزاری مهر بیان کرد :« با توجه به تغییر سن بازیگران نوجوان این سریال دیگر امکان ساخت فصل دوم فراهم نیست.»
وارش| منبع: رمان مهاجران| کارگردان: احمد کاوری| سال تولید: ۱۳۹۸
درباره منبع اقتباس: «وارش» براساس فیلمنامه‌ی جابر قاسمعلی با اقتباس از رمان «مهاجران» نوشته‌ی هاوارد فاست، نویسنده‌ی آمریکایی ساخته شد. رمان «مهاجران» سال ۱۷۹۹ منتشر شد و ترجمه‌ی آن در ایران هم مورد توجه قرار گرفت. سال ۱۳۹۷ این رمان با ترجمه‌ی فریدون مجلسی منتشر شد و بار دیگر سر زبان‌ها افتاد. همان سال بود که سریال براساس فیلمنامه جابر قاسمعلی تولید شد. هاوارد فاست در ایران به خاطر رمان‌های مشهوری همچون «اسپارتاکوس»، «شکست‌ناپذیر»، «نسل دوم»، «شهروند تام پین» و «آخرین‌مرز» بار‌ها مورد توجه مترجمان ایرانی قرار گرفته و آثارش در نشر‌های متعدد به چاپ رسیده است. «مهاجران» درباره زندگی و مشکلات یک خانواده فقیر ایتالیایی است که اواخر قرن نوزدهم به آمریکا مهاجرت می‌کنند. «مهاجران» در شمار پرفروشترین کتاب‌های آمریکا قرار دارد. سال ۱۹۷۷به انتخاب نیویورک تایمز در ردیف کتاب‌های پرفروش قرار گرفته و در ایران هم اهمیت زیادی پیدا دارد.
درباره سازندگان: رمان «وارش»، اقتباس عین به عین از رمان «مهاجران» نیست و صرفا در بخش‌هایی به آن وفادار مانده است. درواقع جابر قاسمعلی روح این رمان را محور اصلی نگارش فیلمنامه «وارش» قرار داده اثری ایرانی برمبنای آن نوشته است و در تمام جزئیات به آن پایبند نمانده است. شخصیت یارمحمد در «وارش» برای گریختن از گرسنگی و خشکسالی به همراه همسر باردارش به شمال ایران می‌رود تا حرفه ماهیگیری را پیشه کند. این شخصیت از دان لاوت «مهاجران» گرفته شده است؛ ماهیگیر ساده‌ای که به خاطر زلزله سانفرانسیسکو مهاجرت می‌کند و …
سرانجام سریال: «وارش» سریال متوسط و استانداردی بود و اما جزو سریال‌های درجه یک تلویزیون نبود.
بوم و بانو | منبع : رمان چشمهایش | کارگردان : سعید سلطانی | محصول : شبکه دو ۱۳۹۹
درباره منبع اقتباس: همین ابتدا یادآور شویم که سریال «بوم و بانو» اشاره ای به کتاب «چشمهایش» اثر معروف بزرگ علوی نداشت و به مرور مشخص شد سازندگان نگاهی خاص به آن برای روایت داستان خود داشته اند. ماجراهای کتاب در دوره رضاشاه اتفاق می‌افتد و زندگی یک استاد بزرگ نقاشی را روایت می‌کند.
درباره سازندگان: شعله شریعتی فیلمنامه «بوم و بانو» را نوشت؛ سعید سلطانی کارگردانی اش کرد و مسعود رایگان ، دیبا زاهدی،ساغر قناعت، مهدی احمدی و … بازیگرانش بودند.
سرانجام سریال: «بوم و بانو» برغم ویژگی های مثبت نتوانست جایگاهی ویژه پیش مخاطب بدست آورد. یاسر نوروزی همکارمان در این باره نوشته است: « بعضی منتقدان ابتدا ردپای «شهرزاد» را در آن پیدا کردند و بعد مشخص شد اصل قصه به شدت به ر«چشمهایش» شباهت دارد. هرچند هیچ اشاره‌ای به این اقتباس نشده بود و انصاف هم این بود که دست‌کم ادای دینی به بزرگ علوی که جزو نسل اول داستان‌نویسان ایرانی است، صورت گیرد. عوامل سریال به این برداشت از رمان اشاره‌ای نکردند و در مجموع سریال هم بین مردم اقبالی نداشت. واقعیت هم این بود که چطور می‌شد بعضی صحنه‌های عاشقانه در «چشمهایش» را در چنین فیلمنامه‌ای جا داد؟ سریالی که قرار است در صداوسیما پخش شود و چندان هم علاقه‌ای به مطرح شدن نام بزرگ علوی ندارد؛ گویا نمی‌داند که بزرگ علوی جایگاهی با ثبات در ادبیات داستانی ایران یافته است.»
زخم کاری | منبع : رمان بیست زخم کاری | کارگردان : محمد حسین مهدویان | محصول فیلیمو ۱۴۰۰
درباره منبع اقتباس: فیلمنامه سریال «زخم کاری» بر اساس کتاب «بیست زخم کاری» نوشته محمود حسینی زاد آماده شد. حسینی زاد در این کتاب داستان چند مرد ثروتمند، مقتدر و بانفوذ را روایت کرده که در شرکت‌های مختلف سودده مانند شرکت‌های نفتی فعالیت‌های گسترده دارند و با کشورهای خارجی معامله می‌کنند.
درباره سازندگان: محمد حسین مهدویان به اقتضای شرایط سریال و تفاوت آن با اثر مکتوب، فضای روایت و ویژگی های برخی شخصیت ها را تغییر داد که حاصلش شد «زخم کاری». او در این سریال از بازیگرانی چون جواد عزتی،رعنا آزادی ور، هانیه توسلی و … استفاده کرد.
سرانجام سریال: نتیجه «زخم کاری» شکست رکورد میزان تماشا در پلتفرم فیلیمو با میانگین ۲۰ میلیون دقیقه تماشا بود. این سریال در طول پخش بحث های مختلفی ایجاد کرد و در نهایت با کسب جایزه بهترین مجموعه تلویزیونی و جایزه بهترین بازیگر زن درام (رعنا آزادی‌ور) مهر تائیدی دیگر گرفت. موفقیت سریال «زخم کاری» شاهدی است بر این که اقتباس در صورت مهیا بودن شرایط، می تواند منجر به اتفاقات ویژه شود. دستاورد دیگر سریال، بالا رفتن فروش رمان در طول پخش این اثر بود. محمد حسین مهدویان این روزها مشغول ساخت فصل دوم سریال با نام «زخم کاری بازگشت» است که بزودی در فیلیمو منتشر خواهد شد. فیلمنامه فصل دوم به قلم گروهی از نویسندگان، شامل: میلاد نجفی، میلاد اکبرنژاد، اعظم بهروز، علی بحرینی به سرپرستی محمدحسین مهدویان به نگارش درآمده است.
سووشون | منبع : رمان سووشون | کارگردان : نرگس آبیار | محصول : نماوا ۱۴۰۱
درباره منبع اقتباس: «سووشون» نخستین رمان سیمین دانشور است که سال ۱۳۴۸ منتشر شد. داستان این رمان در شیراز و در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم رخ می‌دهد و فضای اجتماعی سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ را ترسیم می‌کند. این کتاب تاکنون به زبان‌های مختلف دنیا از جمله انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، ژاپنی و چینی نیز ترجمه شده است.
درباره سازندگان: نرگس آبیار از سال ۹۹ مقدمات ساخت سریال خانگی «سووشون» را به تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی فراهم کرد و آن را سال گذشته کلید زد. بهنوش طباطبایی، میلاد کی‌مرام، سام درخشانی و … از جمله بازیگران این سریال هستند. گفته می شود قرار است ابتدا نسخه سینمایی «سووشون» روی پرده سینماها برود و پس از آن نسخه سریالی اش توسط یکی از پلتفرم ها عرضه شود. این خبر مربوط به چند ماه پیش است و چه بسا تصمیم سازندگان تغییر کند.
سرانجام سریال: پیشنیه نرگس آبیار در زمینه نویسندگی به اشراف او بر وادی ادبیات گواه می دهد. پس حتما خود خانم آبیار بیش از دیگران آگاه بوده که تبدیل یک کتاب خاص به اثری تصویری چه کاری سخت و حساسیت برانگیز است. وانگهی آثار سینمایی این کارگردان می تواند نقطه امیدوار کننده ای باشد که «سووشون» هم تبدیل به کاری قابل قبول شده باشد. آیا این اتفاق رخ داده است؟ امیدواریم ؛ چرا که موفقیت خانم آبیار می تواند راه را برای اقتباس دیگران از رمان های موفق معاصر باز کند.
یاغی | منبع : رمان سالتو | کارگردان : محمد کارت | محصول : فیلیمو ۱۴۰۱
درباره منبع اقتباس: سریال «یاغی» با نگاهی به رمان «سالتو» اثر مهدی افروزمنش ساخته شد. او که نخستین رمانش یعنی «تاول»، جایزه بهترین رمان سال جایزه هفت اقلیم را از آن خود کرد، در دومین رمان خود به سرنوشت قهرمانی پرداخته که از در حاشیه شهر مشغول کشتی است و مردی ثروتمند تصمیم می‌گیرد از او حمایت کند.
درباره سازندگان: محمد کارت جزو کارگردان های تازه نفس سینما و حوزه مستند است که برای اولین سریال خود تصمیم گرفت «یاغی» را با نگاهی به رمان «سالتو» بسازد. این که می‌گوییم «با نگاهی» به این خاطر است که در تیتراژ همین گونه قید شده و البته بعدها مشخص شد رمان و سریال تفاوت هایی در شیوه پیشبرد داستان و نیز وضعیت شخصیت ها دارند. کارت به همراه پدرام پورامیری و حسین دوماری فیلمنامه سریال را نوشتند و پارسا پیروزفر، طناز طباطبایی، علی شادمان و … بازیگران اصلی اش بودند.
سرانجام سریال: «یاغی» از همان قسمت نخست مورد توجه مخاطبان واقع شد و عنوان یکی از موفق ترین سریال های سال را بدست آورد. طبق آمار رسمی، پس از موفقیت «یاغی» رمان «سالتو» هم در لیست پرفروشترین کتاب‌های فیدیبو قرار گرفت و نسخه فیزیکی آن از چاپ ششم بود به چاپ دوازدهم رسید. نویسنده کتاب بعدا در مصاحبه ای از تفاوت اساسی داستان رمان با آن چه در قالب «یاغی» به تصویر در آمد گفت که خب بخشی از آن حاصل تفاوت دو مدیوم است.
مستوران | منبع : کتاب مستوران | کارگردان : کار گروهی | محصول : اوج ۱۴۰۱
درباره منبع اقتباس: محمد حنیف کتابی دارد به نام «مستوران» که دربرگیرنده حکایت های کهن ایرانی است. حنیف برای اهالی ادبیات نامی آشنا دارد و تاکنون آثارش برگزیده جوایزی چون کتاب سال جمهوری اسلامی ایران،جایزه جلال آل‌احمد، جایزه ادبی حبیب غنی پور و … شده اند.
درباره سازندگان: بخش هایی از کتاب «مستوران» مورد توجه فائزه یارمحمدی و یزدان کاظمی قرار گرفت و تبدیل به فیلمنامه این سریال شد. بعدها خبر رسید که زاویه نگاه نویسندگان جوان «مستوران» سهمی پررنگ در محصول نهایی داشته است و اتکای آن ها صرفا بر کتاب نبوده. مسعود آب‌پرور و سید جمال سیدحاتمی کارگردانی «مستوران» را برعهده داشتند و حمیدرضا آذرنگ، رویا میرعلمی، نازنین فراهانی، بیژن بنفشه خواه و رابعه اسکویی از جمله بازیگرانش بودند.
سرانجام سریال: سریال با پیروی از الگوی «یکی بود یکی نبود» قصه خود را تعریف می کرد و توانسته گرد فراموشی از عادت دیرین و شیرین ایرانی ها بزداید. «مستوران» در کنار یک داستان سرراست، افسانه هایی مثل لوح سفید، سیمرغ،دوال پا و … را هم در خود داشت. بعد از پایان این سریال، سازمان اوج فصل دوم «مستوران» را به کارگردانی علی هاشمی وارد فاز تولید کرد و حالا با حضور داریوش فرهنگ، علیرام نورایی، کاوه خداشناس، محیا دهقانی و … آماده پخش است. این بار خود محمد حنیف فیلمنامه سریال را نوشته و احتمالا سری دوم «مستوران» بیش از فصل اول وفادار به عنصر اقتباس مانده باشد.
کاتب اعظم | منبع : کتاب اعترافات کاتب کشته شده | کارگردان : مهدی غفوری | محصول : حوزه هنری ۱۴۰۱
درباره منبع اقتباس: تله تئاتر «کاتب اعظم» اقتباسی از کتاب «اعترافات کاتب کشته شده» نوشته ساسان ناطق است. در معرفی کتاب این طور عنوان شده که :«در هفت فصل نوشته شده است و وقایع نیمروز عاشورا را از زبان دو شخصیت روایت می‌کند. شخص اول، چوپانی جوان است که در داستان با هویت واقعی‌اش آشنا می‌شویم و دیگری کاتبی که در سپاه عمربن‌سعد است و وقایع را می‌نگارد. این دو علاوه بر اینکه حادثه عاشورا و وقایع پیشین را براساس دیده‌ها و خوانده‌ها و دانسته‌هایشان روایت می‌کنند، می‌خواهند به حقیقت و راز آن پی ببرند.»
درباره سازندگان: تله تئاتر«کاتب اعظم» به نویسندگی و کارگردانی هنری مهدی غفوری و کارگردانی تلویزیونی علی عبادی اولین بار سال پیش روی آنتن رفت و امسال باز پخش آن در کنداکتور شبکه چهار قرار گرفت. امین زندگانی، سیامک صفری، نادر فلاح، نازنین فراهانی، فاطمه گودرزی، حدیث میرامینی و خسرو شهراز از جمله بازیگران «کاتب اعظم» هستند.
سرانجام سریال: بازار تله تئاتر در یک دوره داغ بود اما مدت زیادی است به آن توجه نمی شود. همین که «کاتب اعظم» سراغ آن رفت اتفاقی خوب محسوب می شود. ضمن آن که این اثر در مجموع نمره قبولی می گیرد؛ خاصه آن که در اقتباس از کتاب هم موفق عمل کرده. کارگردان «کاتب اعظم» گفته: «سعی کردیم میزانسن، همان میزانسن‌های عادی و مرسوم تئاتر باشد؛ اما در دکوپاژ و فیلمبرداری، قالب را کمی شکستیم تا برای تماشاگر جذاب تر باشد.»
سوران | منبع : کتاب عصرهای کریسکان | کارگردان : سروش محمد زاده | محصول : حوزه هنری ۱۴۰۲
درباره منبع اقتباس: سریال «سوران» از کتاب «عصرهای کریسکان» نوشته کیانوش گلزار راغب اقتباس شده است. این کتاب سرگذشت واقعی عجیب جوانی به نام سعید سردشتی را روایت می کند که بیش از شش سال در زندان‌های گروه کومله و دموکرات شکنجه شد. او از زندان مخوف کریسکان نجابت یافت اما بقیه هم‌بندی‌هایش اعدام شدند. «کریسکان» منطقه‌ای در کردستان عراق است که مقر اصلی حزب دموکرات ایران بود و نام کتاب از همین نقطه جغرافیایی گرفته شده.
درباره سازندگان: عباس ریاحی فیلمنامه «سوران» را نوشته و سروش محمدزاده کارگردانی آن را برعهده داشته است. محمدزاده در مصاحبه ای گفته:« وقتی کتاب «عصرهای کریسکان» را خواندم، علاقه‌مند بودم نعل به نعل کتاب را تبدیل به فیلم و سریال کنم. اما در گفتگو با نویسنده اثر به این نتیجه رسیدیم که جزئیات و ریزه‌کاری‌های داستانی مناسب رمان است .» نقش سوران به مهدی نصرتی رسیده که عملکردی درخشان داشته است.
سرانجام سریال: تاکنون ۱۶ قسمت از «سوران» به شکل هفتگی روی آنتن شبکه یک رفته و رضایت پیگیران را بدست آورده. پیش تر درباره اش نوشتیم که سریال توانسته شرایط کردستان در ابتدای انقلاب را به خوبی بازنمایی کند؛ روزهایی که احزاب مختلف مثل کومله، دموکرات و … در این منطقه جولان می دادند و نتیجه حضورشان جز سلب آرامش و البته جان مردم کرد نبود! «سوران» مدخل مناسبی است برای کسانی که دوست دارند درباره آن زمان بیشتر مطالعه کنند.
بامداد خمار | منبع : رمان بامداد خمار | کارگردان : امیر حسین عسگری | محصول : شبکه خانگی ۱۴۰۲
درباره منبع اقتباس: رمان «بامداد خمار» نوشته فتانه حاج سید جوادی سال ۱۳۷۴ منتشر و تبدیل به یکی از رمان های پرفروش عامه پسند شد. کتاب زندگی دخترکی نورسیده به نام سودابه در دوران قاجار را روایت می کند که متعلق به خانواده‌ای اعیان زاده است اما عشقش به رحیم، شاگرد نجاری فقیر سرنوشت او را تغییر می دهد.
درباره سازندگان: سال ۱۳۹۹ خبر رسید که ابراهیم ایرج‌زاد سریالی بر اساس رمان «بامداد خمار» به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی برای شبکه نمایش خانگی خواهد ساخت. حتی گفته شد ساعد سهیلی ،مهرداد صدیقیان و سارا رسول زاده با این پروژه قرارداد بسته اند. مدتی بعد ایرج زاد انصراف داد و محمد رحمانیان جایگزین او شد و بازیگران نیز اعلام انصراف کردند. بهمن ۱۴۰۱ گفته شد امیرحسین عسگری «بامداد خمار» را به تهیه کنندگی حسن مصطفوی کارگردانی خواهد کرد.
سرانجام سریال: «بامداد خمار» ویژگی های کافی (ولو کلیشه ای) برای همراه کردن طیفی از مخاطبان را دارد. ضمن آن که اگر کتاب را خوانده باشید با ما هم نظر هستید که اقتباس از آن کار چندان سختی نیست. حاشیه اصلی سریال خبری است که روزنامه سازندگی ۲۸ تیر امسال منتشر کرد و از سرمایه گذاری محمد امامی نوشت: «برخی شنیده‌ها از بازی علی شادمان و سینا مهراد در این مجموعه حکایت دارد. اینطور که معلوم است «بامداد خمار» اولین تولید امامی در شبکه نمایش خانگی بعد از محکومیتش است.»
