اکوایران: سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر تغییرات قابل‌توجهی داشته است که هم منعکس‌کننده مسائل داخلی و هم تغییر فاکتورهای ژئوپلیتیکی است. جمهوری اسلامی ایران که سابقه‌ای طولانی در انقلابی‌گری و غرب ستیزی دارد، به طور ادامه‌داری در حال بازنگری در اهداف سیاست خارجی خود، در تلاش برای همگامی با تغییر شرایط محلی و جهانی است.
به گزارش اکوایران، سیاست خارجی ایران در سال‌های اخیر تغییرات قابل‌توجهی داشته است که هم منعکس‌کننده مسائل داخلی و هم تغییر فاکتورهای ژئوپلیتیکی است. جمهوری اسلامی ایران که سابقه‌ای طولانی در انقلابی‌گری و غرب ستیزی دارد، به طور ادامه‌داری در حال بازنگری در اهداف سیاست خارجی خود، در تلاش برای همگامی با تغییر شرایط محلی و جهانی است. ایران در تلاش برای ایجاد شراکت‌های جدید با چین، روسیه و سایر کشورها تماس برقرار کرده است.
بر اساس گزارش پایگاه مدرن‌دیپلماسی، ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در ژوئن ۲۰۲۱ تاثیراتی بر چشم انداز سیاسی و استراتژیک منطقه داشت. سیاست خارجی او بیشتر بر افزایش روابط با همسایگان و توسعه روابط با قدرت‌های آسیایی (چین و روسیه) متمرکز است.
انتخاب حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امور خارجه توسط رئیسی نشان دهنده اهداف وی بود. این دیپلمات به زبان عربی نیز صحبت می‌کند و تجربه قابل توجهی در کشورهایی با اکثریت عرب دارد. در سال ۱۳۷۶، امیرعبداللهیان ابتدا به سفارت ایران در بغداد اعزام شد. وی بعداً به عنوان مدیر بخش ویژه عراق در وزارت خارجه مشغول به کار شد. امیرعبداللهیان از سال ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۰ سفیر بحرین بود. وی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۶ معاون وزیر امور خارجه در امور عربی و آفریقا بود.
چرخش به سوی آسیا
چرخش رئیسی به سمت آسیا یکی از عناصر کلیدی برنامه سیاست خارجی دولت او بود. هدف این چرخش که بر کشورهای آسیایی، به ویژه چین، هند و روسیه متمرکز بود، گسترش روابط خارجی ایران و تقویت روابط اقتصادی و کسب حمایت دیپلماتیک در مواجهه با موانع ژئوپلیتیکی و تحریم‌های بین‌المللی بود.
چین-ایران
توافقنامه راهبردی جامع ۲۵ ساله بین ایران و چین که در مارس ۲۰۲۱ امضا شد، یکی از برجسته‌ترین عناصر چرخش ایران به سمت آسیا بود. این توافق، شامل مجموعه‌ای از ابتکارات همکاری، از جمله موارد مربوط به مسائل اقتصادی، سیاسی و امنیتی بود. افزایش سرمایه‌گذاری چین در بخش‌های تولید، انرژی و زیرساخت‌های ایران [در ازای تخفیفات عمده در خرید نفت و امتیازات گسترده دیگر] و همچنین همکاری‌های دفاعی و اطلاعاتی از عناصر مهم توافق بود. ایران این اتحاد را راهبردی برای کاهش اثرات تحریم‌های بین‌المللی به‌ویژه تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده پس از خروج از توافق هسته‌ای ایران در سال ۲۰۱۸ می‌داند. ایران تلاش کرد تا با ایجاد روابط نزدیک‌تر با چین، به بازار قابل توجهی برای نفت و سایر کالاهای خود دسترسی بیشتری پیدا کند.
روسیه-ایران
روابط دوجانبه ایران و روسیه پیچیده و چند وجهی است. دو کشور سابقه همکاری و مشارکت در موضوعات متعدد منطقه‌ای و بین المللی را دارند. پیوند آنها در سال‌های اخیر قوی‌تر شده است، به ویژه در رابطه با همکاری در بخش‌های سیاسی، نظامی و انرژی. علاوه بر این، دو کشور در زمینه مسائل منطقه‌ای مانند جنگ داخلی سوریه که در آن از دولت سوریه حمایت کردند، همکاری نزدیکی داشته‌اند. در حالی که منافع متقابل به عنوان پایه و اساس روابط آنها عمل می‌کند، عوامل ژئوپلیتیکی و پویایی‌های محلی نیز در آن نقش دارند. به طور کلی، روابط دوجانبه ایران و روسیه همچنان با ترکیبی از همکاری، منافع مشترک و اختلافات پراکنده مشخص می‌شود.
هند-ایران
از لحاظ تاریخی، فرهنگی و اقتصادی، ایران و هند پیوند دوجانبه دیرینه و پیچیده‌ای دارند. علیرغم مشکلات ناشی از تحریم‌های بین المللی علیه ایران، هر دو کشور هماهنگی خود را در تعدادی از زمینه‌ها حفظ کرده‌اند. با توجه به اینکه هند یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت ایران است، انرژی بخش مهمی از روابط آنها بوده است. ساخت و ساز بندر استراتژیک چابهار ایران نیز یک اقدام مهم برای هند بوده است، زیرا مسیر دریایی حیاتی را به افغانستان و آسیای مرکزی، بدون نیاز به پاکستان برای هند فراهم می‌کند. ایران و هند علاوه بر منافع مشترک اقتصادی خود در مورد مسائل مربوط به امنیت منطقه‌ای نیز همکاری داشته اند. روابط دوجانبه ایران و هند همچنان بخش مهمی از استراتژی خارجی هر دو کشور است و باعث افزایش ارتباط و همکاری منطقه‌ای در آسیای جنوبی و مرکزی می‌شود.
پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای
ایران در ۴ ژوئیه ۲۰۲۳ رسماً به سازمان همکاری شانگهای (SCO) پیوست. سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین دولتی منطقه‌ای است که همکاری بین اعضای را در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی تشویق می‌کند. ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای (SCO) حرکتی قابل توجه است، زیرا ایران را قادر می‌سازد تا فعال‌تر در امور منطقه‌ای مشارکت کند و از فرصت‌های این سازمان برای همکاری‌های اقتصادی و امنیتی استفاده کند.
چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، و ازبکستان سازمان همکاری شانگهای را در سال ۲۰۰۱ ایجاد کردند. از آن زمان، این گروه پاکستان و هند را هم در بر گرفته است و آن را به بزرگترین اتحاد امنیتی منطقه‌ای در جهان (از نظر جمعیت) تبدیل کرده است. اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای تقویت همکاری اقتصادی، مبارزه با تروریسم و ارتقای امنیت و ثبات در کشورهای عضو آن است. شرکت کنندگان در سازمان همکاری شانگهای از پذیرش ایران تمجید کرده‌اند. عضویت ایران به ویژه از سوی چین و روسیه مورد حمایت قوی قرار گرفته است که آن را فرصتی برای تقویت روابط خود با ایران و مقابله با سلطه آمریکا در منطقه می‌دانند.
عادی عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه
عادی عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقهیکی از دستاوردهای مهم دیپلماتیک برای ایران، عادی سازی روابط با عربستان سعودی بود. در سال ۲۰۱۶، پس از اعدام روحانی شیعه، نمر باقر النمر توسط عربستان و حمله عده‌ای به سفارت عربستان در ایران، روابط دیپلماتیک بین تهران و ریاض قطع شد. این تحول اخیر به عنوان حرکتی در جهت درست به سمت کاهش تنش‌های طولانی مدت و پیشرفتی به سوی حل و فصل صلح آمیز مناقشات در خاورمیانه تلقی می‌شود. آشتی عربستان و ایران دلایل زیادی دارد. اول، هر دو کشور با مسائلی مانند ظهور مجدد داعش و ناآرامی در یمن سروکار دارند. دوم، آنها هر دو نگران ایالات متحده، دشمن اصلی ایران، و نفوذ آن هستند. سوم، برای تمرکز بر توسعه اقتصادی، هر دوی آنها ضرورت کاهش تنش‌ها در منطقه را تشخیص می‌دهند. به گفته معاون وزیر نفت ایران، دو کشور همچنین در حال انجام اقدامات اولیه برای همکاری‌های نفتی هستند. هر دو کشور متعهد به توافق هستند، ایران سفارت خود را در ریاض باز کرده است و به زودی عربستان سعودی نیز سفارت خود را در تهران افتتاح خواهد کرد.
ایرانی‌ها برای کمک به چشم اندازهای اقتصادی خود و کاهش تنش‌های منطقه‌ای از کشورهای همسایه بازدید می‌کنند و چنین تلاش‌هایی پس از آشتی عربستان و ایران افزایش یافته است.. مقامات ایرانی در ماه‌های اخیر از اندونزی، ازبکستان، امارات، کویت، عمان، قطر و کشورهای آمریکای لاتین بازدید کردند و زمینه‌های مختلف همکاری را بررسی کرده‌اند.
سیاست خارجی ایران در طول سال‌ها تغییر کرده است و تمرکز بر آسیا یک عنصر کلیدی این تغییر است. ایران قصد دارد با گسترش تعاملات دیپلماتیک و اقتصادی، تقویت روابط منطقه‌ای و رسیدگی به مشکلات ناشی از تحریم‌های بین‌المللی، موقعیتی راهبردی در صحنه بین‌المللی در حال تحول برای خود ایجاد کند. پیش‌بینی می‌شود که سیاست خارجی ایران با تغییر نیروهای ژئوپلیتیکی، به تطبیق و تغییر در جهت پیشبرد اهداف داخلی و منطقه‌ای ادامه دهد.
