اکوایران: بلومبرگ در گزارشی به بررسی چگونگی افزایش درآمد نفتی روسیه با وجود تحریم کشورهای غربی پرداخته است.
به گزارش اکوایران، تحریم‌های نفتی علیه روسیه با هدف کاهش درآمد این کشور انجام شد تا مسکو توان مالی کمتری برای پیش بردن جنگ اوکراین داشته باشد.
به نوشته بلومبرگ، این تحریم‌ها که از یک سال قبل اعمال شده، یک سقف قیمت ۶۰ دلاری بر هر بشکه از صادرات دریایی نفت روسیه اعمال کرد که ۲۴ دلار کمتر از متوسط قیمت بازار در طول ۱۲ ماه گذشته بوده است.
با این حال، این تحریم‌ها باعث ایجاد یک کسبوکار سودآور برای «ناوگان سایه» شده است؛ اصطلاحی که به تاجران و شرکت‌های کشتیرانی اطلاق می‌شود که ضمن ناشناخته بودن، ردیابی آن‌ها نیز بسیار دشوار است. اطلاعات جمع‌آوری شده توسط بلومبرگ نشان می‌دهد از زمانی که نفت از روسیه خارج می‌شود و به دست خریداران می‌رسد، دست‌کم ۱۱ میلیارد دلار (دلار نفتی) به طور سالانه ناپدید می‌شود.
هدف از ایجاد سقف قیمت، جلوگیری از ارائه خدماتی مانند کشتیرانی و بیمه برای روسیه توسط شرکت‌های مربوط به گروه هفت بود؛ آن هم در زمانی که نفت روسیه بیش از ۶۰ دلار فروخته می‌شد. در همین زمان، اتحادیه اروپا تقریبا تمام خرید نفت خود از مسکو را متوقف کرد، در حالیکه مسکو اصلی‌ترین تأمین‌کننده نفت اروپا به حساب میآمد. این اتفاق مسکو را به آغوش خریداران دیگر سوق داد؛ چین و هند.
تحریم‌ها علیه روسیه به عنوان راه حلی برای محدود کردن درآمد نفتی روسیه بدون افزایش قیمت حامل‌های انرژی در سراسر جهان معرفی شد؛ اما این تحریم‌ها به طور ناخواسته باعث ایجاد تغییرات چشمگیری در ساختار مالی تجارت نفت و تجارت دریایی شده است. برخی متخصصان باور دارند زمانی که جنگ اوکراین به پایان برسد یا اینکه تحریم‌ها علیه روسیه لغو شد، از میان بردن این تغییرات به اتفاقی چالش‌انگیز تبدیل خواهد شد. این موضوع باعث افزایش نگرانی‌ها نسبت به بازگشت این سرمایه‌های نفتی – که قابل رهگیری نیستند و به اصطلاح توسط «ناوگان سایه» فراهم می‌شوند – به ماشین جنگ کرملین شده است.
ادی فیشمن، محقق ارشد در مرکز سیاست جهانی انرژی دانشگاه کلمبیا – به بلومبرگ اعلام کرده: «ناوگان سایه و جایگزینی خدمات بیمه دریایی سازمان‌های دیگر با کشورهای غربی، یک اتفاق تازه نیست. ایران برای سال‌ها از این روش استفاده کرده است. اکنون یک تولیدکننده بزرگ مانند روسیه در حال استفاده از این روش‌ها است و این به اتفاقی قابل توجه تبدیل شده است. عدم وجود اقدام هماهنگ برای پرهزینه‌تر کردن استفاده از این جایگزین‌های غیراستاندارد برای خدمات کشورهای غربی، باعث رشد آن‌ها می‌شود و ناوگان سایه را به یکی از ویژگی‌های ساختاری تجارت جهانی نفت تبدیل خواهد کرد».
با وجود اینکه غرب در تلاش است این سیستم را که روسیه به آن روی آورده از کار بیندازد، یونان اعلام کرده در جلوگیری از فعالیت‌های کشتیرانی مخفی که در نزدیک سواحل این کشور و آب‌های بین‌المللی رخ می‌دهد، ناتوان است.
اسپانیا در اوایل سال جاری میلادی فعالیت‌های کشتیرانی مشابه را با موفقیت حذف کرد. با این حال، یونان – بزرگترین مالک نفت‌کش‌ها در جهان – به عنوان یک استثنای قابل توجه باقی مانده است. کشتی‌های یونانی که به سقف قیمتی پایبند بودند، امسال بیش از کشتی‌های هر کشور دیگری، به جز خود روسیه، نفت مسکو را جابه‌جا کردند.
نفت‌کش‌های یونانی بدون شکستن قوانین اتحادیه اروپا، توانستند در بازار تجارت نفت روسیه باقی بمانند. کشتی‌های یونانی در سال جاری میلادی ۲۰ درصد از نفت روسیه را به نقاط دیگر انتقال دادند و یک‌سوم از صادرات نفت اورال روسیه توسط نفت‌کش‌های این کشور انجام شده است.
در حال حاضر اهمیت فزاینده ناوگان سایه به وضوح قابل مشاهده است چراکه این کشتی‌ها توانسته‌اند در سال ۲۰۲۳ میلادی ۴۵ درصد از نفت روسیه را انتقال دهند. مالکان کشتی و تاجرانی که جزئی از ناوگان سایه محسوب می‌شوند، به روسیه کمک کرده‌اند تا بتواند از بسته تحریمی غرب علیه مسکو که برای کاهش درآمد نفتی روسیه طراحی شده بود، عبور کند.
محاسبات بلومبرگ نشان می‌دهد، درآمد روسیه از مالیات‌های مربوط به دلارهای نفتی از آوریل تا اکتبر دو برابر شده است. درآمد خالص نفتی روسیه در اکتبر ۱۱/۳ میلیارد دلار بود که ۳۱ درصد از کل درآمد خالص بودجه روسیه برای این ماه بوده است. این بالاترین میزان درآمد نفتی کرملین از می ۲۰۲۲ محسوب می‌شود و حتی بالاتر از درآمد آن در تمام ماه‌های پیش از آغاز حمله به اوکراین است.
صاحبان روس و خارجی ناوگان سایه در مجموع بیش از ۷۰ درصد محموله‌های نفت روسیه را در ۹ ماه ابتدایی ۲۰۲۳ جابه‌جا کردند؛ اتفاقی که به مسکو اجازه داد کنترل بر صادرات خود را حفظ کند و به طور مستمر قیمت‌ها را بالا ببرد. آمارهای منتشرشده از سوی هند نیز نشان می‌دهد متوسط قیمتی که این کشور تا زمان رسیدن نفت مسکو به بنادرش پرداخت کرده، در سال جاری میلادی ۷۲ دلار به ازای هر بشکه بوده که ۱۲ دلار بالاتر از قیمت اعلام‌شده در مبدأ صادرات روسیه بوده است.
صادرات روزانه نفت روسیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۳/۵ میلیون بشکه بوده و می‌توان نتیجه گرفت که حدود ۱۱ میلیارد دلار برای آنچه که «تفاوت قیمت تحویل» نامیده می‌شود، صرف شده است. برخی از این هزینه‌ها نشان‌دهنده هزینه‌های حمل‌و‌نقل قانونی است، اما تقریبا تمام آن از طریق تاجران یا شرکت‌های حمل‌و‌نقل ناشناس انجام شده است.
پیش از حمله به اوکراین، بخش بزرگی از نفت روسیه توسط تعداد محدودی از بازرگانان بسیار ثروتمند که در نقاطی مانند لندن و ژنو مستقر بودند، انجام می‌شد. به عنوان مثال، این بازرگانان در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۰ درصد از نفت خام اورال روسیه را انتقال دادند. اکنون این بازرگانان متمول با ارتشی از سازمان‌های کوچکتر که رهگیری آن‌ها بسیار دشوار است، جایگزین شده‌اند؛ سازمان‌های ناشناسی که مقرهای آن‌ها از هنگ‌کنگ تا دبی پخش شده است.
از زمان آغاز جنگ اوکراین، به غیر از شرکت‌های اصلی مربوط به روسیه، چین و هند، پنج خریدار اصلی نفت روسیه همگی جزء نهادهای ناشناخته هستند. بلومبرگ با بررسی مسیر حرکت «توربا» و «سیمبا» – دو نفت‌کش که جزئی از ناوگان سایه به حساب می‌آیند – دریافت که این دو کشتی با پرچم کامرون سفرهای خود را انجام می‌دهند که از نظر استاندارهای ایمنی، به عنوان کشتی‌هایی با «خطر بسیار بالا» دسته‌بندی شده‌اند. این دو نفت‌کش در میان دست‌کم ۹ کشتی دیگر قرار دارند که صاحبان آن‌ها ناشناخته هستند و توسط شرکتی موسوم به «کانتیننتال» در مواردی مانند نشت نفت بیمه شده‌اند. تمام این کشتی‌ها به غیر از یکی از آن‌ها، با پرچم کامرون فعالیت می‌کنند و در سال گذشته میلادی در بنادر روسیه حضور یافته‌اند. این کشتی‌ها در مجموع ظرفیت انتقال حدود ۱۰ میلیون بشکه نفت را دارند. بلومبرگ برای تحقیق درباره شرکت کانتیننتال با بسیاری از افرادی که در صنعت بیمه نفت‌کش‌ها فعالیت دارند، صحبت کرده اما آن‌ها تاکنون نام این شرکت را نیز نشنیده بودند.
بن کیهیل، کارشناس ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، اعلام کرده: «تحریم‌ها برای هدف درستی ایجاد شدند، اما حقیقت این است که تحریم‌ها باعث شده‌اند ناوگانی بزرگ از نفت‌کش‌های قدیمی در خارج از محدوده دید کشورهای غربی به فعالیت بپردازند».
اما این اتفاق بدون توجه باقی نمانده است. وزارت خزانه‌داری آمریکا از ۱۲ اکتبر، هشت نفت‌کش را به دلیل نقض قانون سقف قیمت نفت روسیه، مورد تحریم قرار داده است. مقامات ایالات متحده همچنین از اپراتورهای حدود ۱۰۰ کشتی، در مورد نقض احتمالی سقف قیمت‌ها اطلاعاتی درخواست کرده‌اند.
اتحادیه اروپا قصد دارد سیستمی را ایجاد کند که فروش یا صادرات نفت‌کش‌ها و کشتی‌های دست دوم را منوط به مجوز مقامات این اتحادیه می‌کند. این اتفاق می‌تواند فروش نفت‌کش به ناوگان سایه توسط کشورهای عضو این اتحادیه مانند یونان را با دشواری بیشتری همراه کند. بریتانیا همچنین یک تاجر نفت مستقر در دبی را به دلیل ساختار مالکیت غیرشفاف تحریم کرده است.
وزارت خزانه داری آمریکا گفته است که اکنون می‌خواهد هزینه‌هایی که روسیه برای تحویل نفت خود می‌پردازد، بیشتر کند. مشاور امنیت انرژی رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده: «ما با دقت بیشتری رعایت سقف قیمت را دنبال خواهیم کرد. “وزارت خزانه‌داری آمریکا و دیگران” در حال اتخاذ تدابیری برای اطمینان از کاهش سود مسکو از تجارت نفت به دنبال افزایش قیمت نفت خام روسیه است. ما هر زمان که نیاز به پایین آوردن قیمت به سطح سقف قیمت یا کمتر از آن را ببینیم، اقدام خواهیم کرد».
پرسش نهایی این است که آیا آمریکا و متحدانش واقعا می‌خواهند عرضه نفت روسیه را محدود کنند؟ اتفاقی که می‌تواند قیمت سوخت در سطح جهان را بالا ببرد، آن هم در زمانی که جو بایدن قصد دارد در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کند. اگر این هدف غرب نیست که بسیاری از کارشناسان و معاملهگران نفت نیز به آن معتقدند، مسکو می‌تواند از چند موقعیت بهره ببرد؛ از ناوگان سایه‌اش گرفته تا تشویق ارائه‌دهندگان خدمات غربی به نادیده گرفتن گواهی‌های نادرست تاجران درباره قیمتی که نفت را می‌خرند.
بن کیهیل، کارشناس ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، افزود: «سیاست‌گذاران همواره اهداف دوگانه‌ای را در این خصوص دنبال می‌کنند؛ “عرضه نفت به بازار را در سطوح بالا نگه دار و درآمد روسیه به ازای هر بشکه نفت را کاهش بده”. کاملا مشخص است که اولویت نخست حفظ توازن در بازار نفت است. اقدامات هدفمند غرب درباره تحریم‌های نفتی روسیه در شش هفته گذشته افزایش یافته است، اما مسکو توانسته به دور از چنگال تحریم‌ها، عمده نفت خود را صادر کند».
