پیام امام خامنه‌ای منشور دوم حوزه‌های علمیه است - افق اقتصادی

– اخبار استانها – به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، پیام راهبردی رهبر معظم انقلاب اسلامی به همایش بین‌المللی یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با عنوان “حوزه پیشرو و سرآمد” نه‌تنها تجلیل از گذشته پربرکت این نهاد اثرگذار دینی و علمی، بلکه ترسیم افق آینده‌ای پیشرو، بالنده و تمدن‌ساز برای آن بود. بیانیه‌ای که در آن، هم ضرورت بازخوانی هویت انقلابی و رسالت تاریخی حوزه مورد تأکید قرار گرفت و هم لزوم پاسخ‌گویی فعالانه به نیازهای نوپدید فکری، فرهنگی و اجتماعی جامعه اسلامی.در این پیام، مقام معظم رهبری، حوزه علمیه را به «بلاغ مبین» فراخوانده‌اند؛ رسالتی که امروز بیش از هر زمان دیگر، نیازمند بصیرت راهبردی، نوآوری در اجتهاد، و ایفای نقش در طراحی نظامات اداره جامعه است.برای واکاوی محورهای کلیدی این پیام حکیمانه و بررسی وظایف و الزامات حوزه علمیه در آستانه سده دوم فعالیت خود، با حجت‌الاسلام والمسلمین حمید ملکی، قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه، به گفت‌وگویی تفصیلی نشستیم. آن‌چه در ادامه می‌خوانید حاصل این گفت‌وگوست.تسنیم: مقام معظم رهبری در همایش بین‌المللی یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم پیامی صادر کردند که بسیاری از علما و مدیر حوزه‌های علمیه از این پیام به عنوان “منشور دوم روحانیت و حوزه” یاد کردند. اهمیت این پیام از منظر حوزه و روحانیت چیست و به چه نکاتی اشاره می‌کند؟ملکی: پیام صادر شده را باید یکی از منشورهای بسیار مهم رهبری دانست. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، با صرف زمان و کاهش برخی فعالیت‌های معمول خود طی حدود سه هفته، نگارش این پیام وزین را شخصاً به عهده گرفتند. در این پیام به تمامی ابعاد و ویژگی‌هایی که یک عالم دینی باید دارا باشد، به‌طور مبسوط اشاره شده است. قطعاً در آینده باید به‌صورت دقیق و گسترده به بررسی ابعاد این پیام پرداخته شود.خوانش این پیام حدود یک ساعت به طول انجامید و با استقبال گسترده حضار روبرو شد. همان‌طور که ملاحظه فرمودید، سالن مدرسه امام کاظم (علیه‌السلام) با ظرفیت حدود هزار نفر، مملو از جمعیت بود و تعدادی از افراد در بیرون سالن ایستاده بودند. حضور مراجع عظام تقلید در این مراسم، و تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر قرائت پیام توسط مدیر حوزه‌های علمیه از جمله ویژگی‌های خاص و کم‌نظیر این همایش بود.چنین همایشی، کمتر اتفاق می‌افتد که همه مراجع پای کار بیایند. حدود دو هفته پیش همراه آیت‌الله اعرافی خدمت حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی رسیدیم و گزارشی درباره فعالیت‌های انجام‌شده در این دو سال ارائه شد. البته چند ماه قبل نیز خدمت ایشان رسیدیم. ایشان در هر دو دیدار تأکید و تشویق فراوانی کردند که این کار، بسیار مهم و ارزشمند است. اکنون زمان آن رسیده است که تاریخ صدساله حوزه مرور شود تا نسل جدید بداند چه شخصیت‌هایی با چه مجاهدت‌ها و زحماتی، این میراث و ارزش‌های عظیم را به دست آنان رسانده‌اند.ایشان با اشاره به وضعیت جسمانی خود، فرمودند که توفیق حضور در جلسه را ندارند، اما پیام مهمی خواهند نوشت که توسط فرزندشان قرائت شود. بنابراین در روز همایش این پیام، پس از پیام مقام معظم رهبری، قرائت شد.همچنین، در دیدار با حضرت آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی، ایشان به خاطر اهمیت این همایش، سفر عتبات خود را به تأخیر انداختند و فرمودند که در مراسم شرکت کرده و سخنرانی نیز فرمودند.مرجع عالی‌قدر، حضرت آیت‌الله‌العظمی سبحانی، نیز با بیان اینکه شخصاً در همایش حضور خواهند یافت، سخنرانی افتتاحیه روز نخست را ایراد فرمودند.حضرت آیت‌الله‌العظمی نوری همدانی نیز اگرچه به‌دلیل کسالت جسمی و پس از ترخیص از بیمارستان امکان حضور در جلسه را نداشتند، اما پیامی بسیار مهم ارسال نمودند که توسط یکی از اعضای بیت ایشان در همایش قرائت شد.علاوه بر این بزرگواران، اعضای محترم جامعه مدرسین نیز حضوری پررنگ در این همایش داشتند. در رأس ایشان، حضرت آیت‌الله بوشهری سخنرانی کردند. همچنین جمعی از اعضای شورای عالی حوزه و مجلس خبرگان رهبری نیز حضور داشتند. حضور قریب به شصت نفر از میهمانان خارجی از کشورهای مختلف نیز به وزن علمی و بین‌المللی همایش افزود و سطح آن را ارتقا داد.ما نیز طی روزهای منتهی به همایش تلاش فراوانی کردیم تا این همایش به‌خوبی برگزار شود و بحمدالله با عنایت الهی، این برنامه ارزشمند به نتیجه مطلوب رسید. جای تقدیر و تشکر از همه دست‌اندرکاران دارد.تسنیم: باتوجه به اهمیت پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی پس از منشور معروف امام خمینی (ره)، این پیام راهبردی، چه اهمیت ویژه‌ای دارد و حاوی چه تبیین چه مواضعی است؟قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه: فرمایشات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این زمینه، که در پیام اخیر ایشان آمده است، بیانی جدید نیست. ایشان در سخنرانی‌ها و مطالب مختلف خود در طول زمان‌های مختلف، بارها بر این نکات تأکید کرده‌اند و از حوزه‌ها خواسته‌اند که به این موارد توجه داشته باشند. بخش قابل توجهی از خواسته‌های حضرت آقا تاکنون تحقق پیدا کرده است. به عنوان نمونه، در قم، مرکز پاسخگویی به شبهات راه‌اندازی شده است که به راحتی می‌توان هر نوع سوالی را به آن ارسال کرد و پاسخ آن را دریافت کرد. این مرکز با استفاده از شخصیت‌های برجسته، چه در قم و چه در خارج از آن، به سرعت به سوالات پاسخ می‌دهد و این پاسخ‌ها را منتشر و تکثیر می‌کند.تسنیم: در سال‌های اخیر رشته‌ها و گرایش‌های علمی در حوزه‌های علمیه چه تعداد افزایش یافته است؟ملکی: در سال‌های اخیر شاهد تصویب چهارصد رشته و گرایش علمی در حوزه‌های علمیه بوده‌ایم که نزدیک به صد رشته از آن‌ها به مرحله اجرا رسیده است. این رشته‌ها در سطوح مختلف، از جمله سطح چهار، فعال هستند و طلاب و دانشجویانی در این زمینه‌ها تربیت می‌شوند. این نشان‌دهنده تلاش‌های حوزه برای پاسخگویی به نیازهای علمی و فقهی جامعه است.این موضوع، در حقیقت، بخشی از برنامه‌های بلندمدت حوزه است. در واقع، خواسته‌های حضرت آقا برای تقویت حوزه، از مدت‌ها پیش در حال تحقق است و این اقدامات به تدریج در حال پیشرفت است.فرایند تأسیس رشته‌های جدید در حوزه، فرایندی پیچیده است که شامل تثبیت عناوین کلی، تدوین سرفصل‌ها، تعیین منابع آموزشی و جذب اساتید متخصص می‌شود. با توجه به این که این فرآیند زمان‌بر است، شروع به کار این رشته‌ها از سال‌ها پیش بوده و همچنان هر سال به تعداد رشته‌ها افزوده می‌شود. در حال حاضر، حوزه علمیه بیش از صد رشته و گرایش را فعال کرده است که این روند همچنان ادامه دارد.تسنیم: برنامه حوزه برای ورود سریع به مسائل روز جامعه چیست؟ملکی: در کنار تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد، حوزه باید با مسائل روز جامعه به طور مؤثر و سریع‌تر مواجه شود. این نیازها باید به طور مستمر و با سرعت بیشتری پاسخ داده شوند. زیرساخت‌های لازم برای تحقق این اهداف آماده شده و اقدامات اولیه انجام گرفته است. وضعیت کنونی به هیچ‌وجه نقطه صفر نیست. در حال حاضر بیش از پنج هزار عضو انجمن علمی در رشته‌های مختلف داریم که در سطوح متنوع مشغول به تربیت نیروهای علمی هستند. آیا این کافی است؟ قطعاً نه. چرا؟ زیرا زمانی که ما به کشورهای اسلامی سفر می‌کنیم و با علمای آن‌ها گفتگو می‌کنیم، در آنجا متوجه می‌شویم که حوزه‌های علمیه ما در رشته‌های مختلفی مانند اقتصاد مقاومتی، روان‌شناسی، و رشته‌های تفسیری، کلامی و فلسفی به صورت تخصصی فعالیت دارند. این تنوع و عمق کارهای علمی حوزه علمیه قم در مقایسه با بسیاری از کشورهای اسلامی قابل توجه است. اما این بدان معنا نیست که کار ما به پایان رسیده است.رهبر معظم انقلاب در فرمایشات اخیر خود تأکید کردند که حوزه علمیه باید به عنوان یک نهاد پیشرو، به سرعت و به طور مؤثر به نیازهای جامعه پاسخ دهد. از این رو، در روز یکشنبه جلساتی با آیت‌الله اعرافی خواهیم داشت که اولین جلسه آن به بررسی این فرمایشات اختصاص خواهد یافت. هدف این است که با تشکیل کارگروه‌های تخصصی، این مطالب را تجزیه و تحلیل کرده و راهکارهای عملیاتی برای آن‌ها ارائه دهیم. پس از هر سه ماه، گزارشی از این اقدامات به مقام معظم رهبری ارائه خواهد شد.به‌طور خاص، فقه‌های مضاف سال‌هاست که در حوزه‌های علمیه شکل گرفته و در موضوعاتی چون رمز ارزها، اقتصاد و… کتاب‌های متعددی(بیش از ۱۰۰ جلد) منتشر شده است. اما ما هنوز در آغاز راه قرار داریم. این فقه‌ها باید به‌طور کامل در جامعه علمی و دینی نهادینه شود و تأثیرات خود را نشان دهد. اگرچه تا کنون پیشرفت‌هایی حاصل شده است، اما راه زیادی باقی است. در این راستا، حوزه‌های علمیه باید با همکاری با دانشگاه‌ها و تلفیق این دو حوزه، به یک عرصه جدید در زمینه موضوع‌شناسی و اجتهاد دست یابند.حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز تأکید دارند که حوزه‌های علمیه نباید به وضعیت کنونی خود قانع باشند، بلکه باید به‌طور مستمر گسترش یابند و عمق بیشتری پیدا کنند. چرا که در دنیای امروز، انسان‌ها از مادی‌گرایی و پوچ‌گرایی خسته شده‌اند و گرایش به معنویت و دین در سراسر جهان افزایش یافته است. اگر حوزه‌های علمیه به نیازهای امروز جهان پاسخ دهند، بدون شک مردم به سمت اسلام و دین روی خواهند آورد.تسنیم: مقام معظم رهبری در پیام جدید صادر شده، حوزه‌ها را مرکز تولید و تبیین اندیشه اسلام تعریف کردند که باید با توجه به نیازهای دینی و اجتماعی، خط مشی‌های لازم را برای ساماندهی نظامات اجتماعی تعیین کنند. در این راستا، حوزه‌ها در ایجاد نظامات اجتماعی و تربیت نیروهای توانمند، مستلزم آن است که چه برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات مؤثری را اتخاذ کند؟ملکی: پیام صادره در خصوص وظایف و افق‌های پیش‌روی روحانیت و حوزه‌های علمیه است. بررسی دقیق‌تر این محورها، مسیر تحول و تعالی حوزه را روشن‌تر خواهد کرد. به هر حال، می‌توان تفاوتی میان “منشور روحانیت” صادره از سوی امام خمینی (ره) و این منشور جدید مقام معظم رهبری قائل شد. منشور امام خمینی خطاب به “روحانیت” بود، در حالی‌که منشور اخیر، مخاطب خود را “حوزه‌های علمیه” قرار داده است. این تفاوت، نشان‌دهنده نگاه کلان‌تر و ساختاری‌تر در پیام اخیر است. البته، این دو منشور دارای وجوه اشتراک نیز هستند.ابعادی که رهبر معظم انقلاب در این پیام به آن‌ها اشاره کرده‌اند، بسیار اساسی و راهبردی است؛ به‌گونه‌ای که افق‌های جدیدی را پیش روی مسئولان و بزرگان حوزه می‌گشاید و آنان را به ورود در مباحث نوین فرا می‌خواند.بخش عمده‌ای از تأکیدات معظم‌له بر مسئله فقه بود، اگرچه در کنار آن، به مباحث کلام، فلسفه و تفسیر نیز توجه شده است. با این حال، محوریت پیام، نگاه نو به فقه و کارکردهای آن بود. رهبر انقلاب، مانند همیشه، صراحتاً تصریح کردند که فقه باید پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی باشد، و حتی توان تبیین و هدایت نظامات مختلف از جمله نظام خانواده، نظام حکمرانی و سایر حوزه‌های اجتماعی را نیز داشته باشد.فقهی که پیش از انقلاب صرفاً به موضوعات فردی چون نماز، روزه، حج و احکام عبادی محدود می‌شد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تشکیل حکومت اسلامی، وارد مرحله‌ای نوین شد. این حکومت برخاسته از فقه و مبتنی بر ولایت فقیه بود و طبیعتاً ضرورت تحول در عرصه‌های فقهی را ایجاب می‌کرد.تسنیم: آیا در سال‌های اخیر حوزه در این زمینه اقدامات خاص و تحولاتی داشته است؟ملکی: متأسفانه، هنوز بسیاری از مردم و حتی برخی نخبگان از تحول عمیق حوزه‌های علمیه در این سال‌ها اطلاع چندانی ندارند. برای نمونه، امروز در حوزه‌های علمیه بیش از ۵ هزار عضو انجمن‌های علمی حوزوی داریم؛ افرادی که در رشته‌ها و گرایش‌های متنوع، دارای تخصص در سطح دکتری هستند. عضویت در این انجمن‌ها مستلزم طی موفقیت‌آمیز سطح چهار (معادل دکتری)، تدوین پایان‌نامه تخصصی و نگارش مقالات علمی مورد تأیید است. این در حالی است که در گذشته، حوزه تنها به فقه و اصول اختصاص داشت و فعالیت در زمینه‌هایی چون تفسیر و کلام، به صورت محدود و فردی انجام می‌گرفت.در حال حاضر، نزدیک به صد رشته و گرایش علمی در حوزه علمیه قم و سایر حوزه‌های کشور فعال است. طلاب و محققان، بر اساس استعداد و علاقه خود، در این رشته‌ها در سطوح عالی از جمله سطح دکتری مشغول به تحصیل هستند.تسنیم: در مسله فقه که مقام معظم رهبری تأکید فراوانی داشتند تاکنون چه اقدامات ویژه‌ای انجام شده است؟ملکی:  مسله فقه دچار تحول و تنوع قابل توجهی شده است. در گذشته، مباحث رایج در درس خارج فقه، عمدتاً حول موضوعاتی مانند طهارت، صلاه، صوم، خمس و زکات می‌چرخید. اما امروزه، به‌ویژه در ده تا پانزده سال اخیر، حوزه وارد فاز جدیدی تحت عنوان «فقه نظام» شده است.در قالب فقه نظام، موضوعاتی چون بانکداری، اقتصاد، رمزارزها و سایر مسائل مستحدثه که جامعه امروز با آن‌ها روبه‌روست، در سطح درس خارج مورد بحث و بررسی اجتهادی قرار می‌گیرند. این مباحث نه صرفاً در سطوح پایین آموزشی، بلکه در بالاترین سطح علمی یعنی درس خارج، به‌صورت تحقیقی و تخصصی ارائه می‌شوند. به‌عنوان مثال، در موضوع بانکداری، کارشناسانی که در این حوزه تخصص دارند، چه در بانکداری اسلامی و چه در اصول و ساختار بانکداری مدرن در کنار فقها قرار می‌گیرند تا موضوع را با تمام جزئیات تخصصی آن تبیین کنند. پس از آن، فقیه با تکیه بر مبانی اجتهادی و اصول فقهی برگرفته از قرآن و سنت، نسبت به استنباط حکم الهی اقدام می‌نماید.از این منظر، باید این پرسش اساسی را مطرح کرد که “انتظار ما از دین چیست؟” و به تبع آن، “انتظار ما از قرآن چیست؟” قرآن کریم کتاب هدایت بشر است، نه صرفاً کتابی برای مسلمانان. در آیات متعدد، تعبیرهایی همچون “هُدیً لِلنّاس”، “بَیانٌ لِلنّاس” و “نَذیرًا لِلعالَمین” آمده است. این بدان معناست که قرآن آمده است تا برای همه انسان‌ها، بدون تمایز دینی یا قومی، حقیقت را تبیین و راه هدایت را روشن کند.در نتیجه، حوزه‌های علمیه وظیفه‌ای خطیر دارند تا با نگاهی نوین و مبتنی بر نیازهای زمانه، پاسخ‌های دینی و فقهی دقیق، کاربردی و روزآمد ارائه دهند.فقه ما از قرآن و سنت گرفته شده است و به همین دلیل، قرآن و روایات، که منبع اصلی فقه هستند، باید قادر باشند به نیازهای بشر پاسخ دهند. قرآن به عنوان معجزه جاوید، پاسخگوی تمامی نیازهای بشری است و فقه که از قرآن و سنت استنباط می‌شود، نیز باید بتواند به نیازهای بشر در ابعاد مختلف پاسخ دهد.تسنیم: انتظار از حوزه‌های علمیه این است که علاوه بر اینکه باید حوزه‌ای تمدنی باشد، باید به یک حوزه پیشرو و پویا تبدیل شود. برای رسیدن به این هدف، لازم است که برخی کارکردها و ظرفیت‌ها در درون حوزه شکل بگیرد یا اگر وجود دارند، تقویت شوند. در این زمینه چه برنامه‌هایی دارید؟قائم‌مقام مدیر حوزه‌های علمیه: حوزه‌ها و بزرگان شیعه تجربه حکومت‌داری را نداشتند. حوزه براساس منشور امام خمینی(ره) بین روحانی اصیل و اسلام نابی از روحانی غیر اصیل و اسلام آمریکایی تفکیک نموده است. این مسئله همیشه در تاریخ بوده و تنها به روحانیت شیعه ختم نمی‌شود؛ کمااینکه مسیحی و زرتشتی هم وجود دارد و به صورت گروه گروه هستند.در تاریخ اسلام، صحابه همیشه به یک شکل و یک تفکر نبوده‌اند. به عنوان مثال، در کنار افرادی چون سلمان فارسی و عمار یاسر، صحابه‌ای مانند معاویه نیز وجود داشتند. این نکته را به این دلیل مطرح می‌کنم که برخی از جوانان ممکن است از دیدن یک روحانی و رفتار غیرواقعی او، تصوری اشتباه از روحانیت پیدا کنند و این تصور را به دیگر روحانیون تعمیم دهند. در نتیجه، باید در نظر داشت که همه روحانیون یکسان نیستند. به عنوان نمونه، در تاریخ معاصر، شخصیت‌های بزرگی مانند آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله صدر و دیگر بزرگان، تلاش‌های بسیاری انجام دادند تا دین اسلام در جامعه باقی بماند. این افراد با زحمات زیاد خود، نقش بسیار مهمی در حفظ دین ایفا کردند.همچنین باید توجه داشت که روحانیت تنها به یک فرد محدود نمی‌شود. برای مثال، در کنار شخصیت‌هایی مانند شیخ انصاری، هزاران نفر از شاگردان و پیروان او وجود داشتند که در عرصه‌های مختلف علمی و دینی تأثیرگذار بودند، اما کمتر شناخته شدند. در همین راستا، اگرچه برخی از افراد در لباس روحانیت ممکن است نتوانند معیارهای لازم را رعایت کنند، این امر نمی‌تواند به معنای ضعف و نقص کلی روحانیت باشد و کمااینکه برخی از آن‌ها روحانی‌نما هستند. نمونه‌های زیادی از روحانیون واقعی همچون شهید مدنی، شهید قدوسی و دیگر شهدای محراب وجود دارد که با تقوا، خلوص نیت و تلاش‌های بی‌وقفه خود، در راه دین و مردم تلاش کردند.همچنین، باید به جوانان توضیح دهیم که کارکرد اصلی روحانیت، حفظ دین و پاسخگویی به نیازهای معنوی و دینی جامعه است. به عنوان نمونه، خود من زمانی که با دانشجویان به سفر عمره رفتم، شاهد بودم که وقتی وارد مدینه می‌شدیم، وهابیت به راحتی شبهات خود را مطرح می‌کرد. در آن شرایط، روحانیون ما بلافاصله وارد عمل شده و به این شبهات پاسخ می‌دادند. در چنین شرایطی، پاسخگویی سریع و درست به شبهات از سوی روحانیون، برای جوانان بسیار مفید و تاثیرگذار بود. یکی از دانشجویان به من گفت که اگر روحانیون همراه ما نبودند، احتمالاً به دام این شبهات می‌افتادیم و حتی از دین اسلام دور می‌شدیم.در نهایت، برای اینکه جوانان درک صحیحی از نقش روحانیت داشته باشند، باید بیشتر در کنار آن‌ها حضور پیدا کنیم و به سوالات و مشکلاتشان پاسخ دهیم. یکی از فلسفه‌های وجودی روحانیت در هر دینی، نه فقط دین اسلام، در هر دین دیگری نیز، قوام و دوام آن دین به روحانیانی است که در آن زمینه تخصص پیدا کرده‌اند و تعهد دارند که از دین دفاع کنند و در صورت ورود شبهه‌ای، پاسخ دهند. علما در واقع مرزداران دین هستند؛ مرزدارانی که از ارزش‌های انسان‌محور دفاع می‌کنند.انتهای پیام/