کرج که روزگاری شهری کوچک و کم‌جمعیت بود، در دهه‌های اخیر به یکی از مهاجرپذیرترین شهرهای ایران تبدیل شده که موج‌های پیاپی مهاجرت، چهره این شهر را دگرگون کرده است.
– اخبار استانها – به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرج، کرج که روزگاری شهری کوچک در فاصله‌ای نه‌چندان دور از تهران بود، طی دهه‌های اخیر به یکی از مهمترین مراکز شهری ایران تبدیل شده و مهاجرت‌های گسترده از دهه ۱۳۳۰ تا به امروز، این شهر را به یکی از مهاجرپذیرترین مناطق کشور بدل کرده است. رشد جمعیت این شهر طی این سال‌ها، تنوع فرهنگی و اقتصادی قابل‌توجهی به‌همراه داشته و همین تحولات، به شکل‌گیری چالش‌های فرهنگی و اجتماعی متعددی نیز در این شهر دامن زده است.در دهه ۱۳۳۰، کرج به واسطه نزدیکی به تهران و موقعیت جغرافیایی ممتاز، به مقصدی جذاب برای مهاجران تبدیل شد زیرا این شهر از مسیرهای اصلی ارتباطی بهره می‌برد و کارخانجات صنعتی و زیرساخت‌های اولیه در حال شکل‌گیری بودند. توسعه جاده‌ها و کارگاه‌های صنعتی، نیازمند نیروی کار و به همین دلیل مهاجرانی از روستاها و شهرهای کوچک به این منطقه روانه شدند تا جایی که جمعیت کرج در این دهه به حدود صد هزار نفر رسید. رشد جمعیت و مهاجرت به این شهر، عمدتاً از مناطق روستایی و با هدف اشتغال و بهبود شرایط زندگی صورت گرفت.این در حالی بود که نبود امکانات کافی برای خدمات بهداشتی، آموزشی و شهری مانند آموزش، درمان و مسکن، مشکلاتی را برای مهاجرین و ساکنان بومی ایجاد کرد و منجر به تضاد فرهنگی میان اقوام شد. ورود مهاجرانی با سنت‌ها و باورهای گوناگون، به دشواری در برقراری ارتباط میان اقوام بومی و تازه‌واردان انجامید و همین موضوع سبب شد تا اقوام و هم زبانان، تقریبا در محلاتی نزدیک به هم ساکن و مناطق مختلف شهری به نام اقوام مختلف شناخته شوند. محله یزدی ها، اصفهانی ها، ترک آباد و…. نمونه هایی از این دست هستند.دهه ۱۳۴۰، دوره‌ای کلیدی در تاریخ کرج به شمار می‌رود زیرا در آن زمان، رشد صنایع و اصلاحات اراضی نقش مهمی در افزایش مهاجرت‌ها به این شهر داشت و باعث سرازیر شدن بخش زیادی از جمعیت روستاها به سمت شهرها شد تا جایی که ایجاد کارخانه‌های جدید، کرج را به مرکز جذب نیروی کار تبدیل کرد. جمعیت کرج در این دهه به حدود ۲۰۰ هزار نفر رسید که نسبت به دهه قبل ۱۰۰ درصد رشد را نشان می‌داد.بدین ترتیب شکل گیری حاشیه نشینی به عنوان چالش اصلی دهه ۴۰ با افزایش مهاجرت ها و تشکیل سکونت گاه‌های غیررسمی صورت گرفت. با توجه به کمبود مسکن در مرکز شهر، مهاجران تازه‌وارد در مناطق حاشیه‌ای و سکونتگاههای غیررسمی مستقر و بعدها این مناطق به کانون آسیب‌های اجتماعی تبدیل شدند. در این دهه هم، همانند دهه ۳۰، تنش های فرهنگی و اجتماعی، مهمترین چالش شهر بود.حضور مهاجرانی از نواحی مختلف ایران همراه با زبان‌ها و فرهنگ‌های متفاوت، با اقوام بومی دچار تعارضات فرهنگی شده و مشکلات جدی را برای شهر به‌وجود آوردند. دهه ۱۳۵۰ دوره‌ای از رشد سریع صنعتی همراه با افزایش بی‌روی جمعیت در کرج بود. ایجاد مجتمع های صنعتی به تأسیس کارخانه‌های بیشتری در اطراف شهر انجامید و پروژه‌های بزرگ توسعه شهری اجرا شدند.این دوران شاهد موج عظیمی از مهاجرت‌های اقتصادی به کرج بود و جمعیت این شهر در این دهه به حدود ۵۰۰ هزار نفر رسید که نشان‌دهنده رشد ۱۵۰ درصدی نسبت به دهه قبل بود. این رشد به یکباره در یک دهه، مشکلات بسیار جدی در حوزه فرهنگی و اجتماعی را به وجود آورد، عدم توجه نظام شاهنشاهی به موضوعات فرهنگی اجتماعی نیز مزید بر علت شد.در دهه ۵۰، کرج به شهری چندفرهنگی تبدیل شد که مهاجرانی از فرهنگ‌ها و زبان‌های متفاوت بیشتر در آن ساکن بودند، اما فقدان حس تعلق میان مردم، چالشی بزرگ به شمار می‌رفت. مشکلات اقتصادی و اجتماعی، مهاجرت بی‌برنامه و رشد ناهماهنگ زیرساخت‌ها، موجب بیکاری در بین مهاجران کم‌مهارت شد و زمینه‌های افزایش ناهنجاری‌هایی نظیر جرم و اعتیاد در کرج افزایش یافت.آغاز جنگ ایران و عراق، موج جدیدی از مهاجرت به کرج را رقم زد. مناطق جنگ‌زده جنوب و غرب ایران، صدها هزار نفر از جمعیت خود را به شهرهای امن مانند کرج منتقل کردند. این مهاجرت ها سبب شکل گیری جوامع جدید و محلی کوچکی در کرج شد، در این دهه، جمعیت کرج به حدود ۷۰۰ هزار نفر رسید و رشد نسبی ۴۰ درصدی را رقم زد. ورود مهاجران جنگ تحمیلی که بیشتر از استان های غربی و شمال غربی کشور مانند کردستان، ایلام، همدان، آذربایجان غربی و شرقی و … بودند بر پیچیدگی فضای فرهنگی اجتماعی شهر کرج افزود.زیرساخت‌های کرج در این دهه دیگر توان پذیرش این حجم از جمعیت را نداشت و مهاجران در شرایط نامناسبی زندگی می‌کردند. تجمع جمعیت در مناطق حاشیه نشین کرج که شکل گسترده ای به خود گرفته بود، سبب افزایش مشکلات اجتماعی فرهنگی شد، ضعف زیرساخت‌ها نیز بر این مشکلات افزوده بود. مهاجرت‌های گسترده به کرج از دهه ۱۳۳۰ تاکنون، چهره این شهر را به کلی تغییر داده و از یک شهر کوچک با جمعیت بومی و سنتی، اکنون به کلانشهری چندفرهنگی و پویا تبدیل شده است.اگرچه این مهاجرت‌ها فرصت‌های زیادی نیز برای رشد اقتصادی ایجاد کرده، اما نبود برنامه‌ریزی طولانی‌مدت و مدیریت منسجم، مشکلات فرهنگی و اجتماعی عمیقی به‌جا گذاشته است. برای آینده‌ای بهتر، ضروری است که برنامه‌ریزی دقیقی برای مدیریت جمعیت، تامین زیرساخت‌های اساسی و تقویت انسجام اجتماعی در این کلانشهر انجام شود. در دهه ۱۳۷۰ برنامه‌های توسعه مسکن در کرج گسترش یافت و نیاز روزافزون به مسکن و سیاست‌های دولت منجر به احداث شهرک‌هایی در اطراف کرج شد.با این حال، کیفیت پایین خدمات در این مناطق مشکلات تازه‌ای را به وجود آورد. در این دهه، جمعیت کرج به حدود یک میلیون نفر رسید و رشد ۴۳ درصدی نسبت به دهه قبل داشت. عدم برنامه ریزی صحیح در توسعه شهری کرج و افزایش سوداگری های مسکن سبب شد تا کرج به شهری بی قاعده و قواره تبدیل شود و علاوه بر مشکلات به جا مانده از رشد جمعیتی ۲۵۰ درصدی پیش از انقلاب، مشکلات جدیدی را در حوزه فرهنگی اجتماعی تجربه کند.افزایش مناطق فقیرنشین، گسترش مناطق کم‌برخوردار و مسکن ارزان، به مشکلات اجتماعی مانند حاشیه‌نشینی و فقر دامن زد، اختلافات طبقاتی شکل گرفت و فاصله میان اقشار مختلف جامعه آشکارتر و در این میان، درک متقابل میان گروه‌های اجتماعی دشوارتر شد. در این دهه، کرج به تیترهای اول صفحه حوادث کشور تبدیل و برون دادی که از این شهر ارائه شد، برون دادی جنایت آمیز بود که هنوز از اذهان مردم کشور پاک نشده و بر چهره این شهر خودنمایی می کند.در دهه ۱۳۸۰، کرج با گسترش بی‌رویه شهر و افزایش حاشیه‌نشینی روبه‌رو شد. این مسئله ناشی از عدم توانایی مهاجران در تأمین مسکن مناسب در مناطق مرکزی شهر بود. به گونه ای که شهرهای اقماری کرج که در آن دوره، روستاهای کوچک و چندصد نفری بودند ناگهان به شهرهای چند ده هزار نفری تبدیل شدند. جمعیت کرج در این دهه به حدود یک و نیم میلیون نفر رسید که رشد ۵۰ درصدی را نشان می‌داد.همچون دهه ۷۰ گسترش حاشیه‌نشینی مهمترین چالش اصلی فرهنگی اجتماعی این شهر بود، سکونتگاههای غیررسمی که از دهه ۵۰ در حاشیه شهر شکل گرفته بودند، به ناگاه طی دو دهه افزایش صعودی یافتند، درحالی‌که این مناطق با کمبود امکانات و خدمات فرهنگی اجتماعی جدی مواجه بودند. تغییر بافت جمعیتی به سبب ورود مهاجران جدید، سبب شد تا مسائل فرهنگی و اجتماعی جدیدی در کرج شکل گیرد به گونه‌ای که این شهر، مرکز اصلی فرقه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و حتی مذهبی شد.افزایش آسیب‌های اجتماعی و نیز گسترش حوادثی همچون نزاع های دسته جمعی، سرفت های به عنف در مناطق حاشیه‌نشین آسیب های جدی به شهر وارد کرد. در دهه ۱۳۹۰، مهمترین چالش کرج علاوه بر مسائل اجتماعی و فرهنگی، مشکلات زیست‌محیطی نیز جدی و کمبود آب و آلودگی هوا به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های این شهر تبدیل شد. هر چند این شهر در این دهه رشد مهاجرت کمتری را در طول دهه های بعد از ۱۳۳۰ به خود دیده بود، اما دیگر کرج، کرج دهه های قبل نبود.حضور و استقرار جمعیت متراکم در شهر، کرج را با چالش های بسیاری مواجه کرد، از آن پس به جای شهر با نام کلانشهر کرج یاد می شد و جمعیت کرج در این دهه به دو میلیون نفر رسید و شاهد رشد ۳۳ درصدی بودیم. کمبود منابع آب، به یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این شهر تبدیل شد و تأثیرات منفی بر زندگی مردم داشت. افزایش آلودگی هوا، به بیماری‌های تنفسی و کاهش کیفیت زندگی در شهر منجر شد و افزایش جمعیت و تعداد خودروها، ترافیک سنگینی را در سطح شهر ایجاد کرد.این در حالی بود که مدیریت شهری کرج که در این دهه پنجمین دوره خود را طی می کرد، برنامه ریزی جدی و مناسبی برای کاهش مشکلات فرهنگی و اجتماعی شهر نکرده بود. آنچه که کرج در بیش از هشت دهه گذشته دیده بود، اکنون دیگر به اوج خود رسیده است و در سال‌های اخیر، با مشکلات فرهنگی و اجتماعی جدی روبه‌رو شده است. شهری با ترکیب جمعیتی جوان که اکنون نیازمند و مستعد رفع نیازهای فرهنگی و اجتماعی است، با کمبود زیرساخت های جدی مواجه شد.نرخ بیکاری در کرج افزایش یافته و بسیاری از جوانان با مشکل اشتغال مواجه هستند. افزایش قیمت‌ها، قدرت خرید مردم را کاهش داده و باعث افزایش فقر و مشکلات اقتصادی و اجتماعی، باعث افزایش نارضایتی‌ها در بین مردم شده است. به دلیل گرانی و مشکلات اقتصادی، بخشی از مردم کرج به شهرهای کوچک‌تر مهاجرت کردند و اکنون شهرهای اقماری در حال رشد و توسعه هستند که اگر توجه جدی به موضوعات فرهنگی اجتماعی آن‌ها نشود، آن شهرها نیز دچار چنین مشکلاتی در حوزه فرهنگی اجتماعی خواهند شد.گزارش: آرمین رامبرزینی، فعال حوزه تحول اجتماعی و مدیریت شهریانتهای پیام/
