ترازنامه بانک‌ها شامل چه اقلامی است؟ - افق اقتصادی

ترازنامه بانک مرکزی یک ابزار برای بررسی نقش بانک مرکزی در عرضه پول و کنترل پول است. ترازنامه بانک مرکزی در واقع یک صورت مالی حساب می‌شود. یک صورت مالی که دارایی و بدهی بانک مرکزی را نشان می‌دهد.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران یک بانک است که در کنار امور بانکداری، وظیفه نظارت بر خدمات مالی و بانکداری کشور ایران را بر عهده دارد. بانک مرکزی در تاریخ ۱۸ مرداد ماه سال ۱۳۳۹ با سرمایه ۶.۳ میلیارد ریال تاسیس شد.

بر اساس ماده ۱۰ قانون پولی و بانکی کشور ایران، بانک مرکزی مسئول تنظیم و اجرای سیاست اعتباری و پولی بر اساس سیاست کلی اقتصاد کشور است. حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی، انتشار اسکناس و ضرب سکه فلزی، تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و ریالی، نظارت بر ورود و خروج ارز‌های خارجی و واحد پول کشور، نظارت بر بانک‌ها و موسسات اعتباری برخی از وظایف بانک مرکزی به حساب می‌آید.

برای درک بهتر ترازنامه بانک مرکزی باید از کمی دورتر نگاه کنیم. ترازنامه بانک مرکزی نشان دهنده ثروت ملی است که مجموع دارایی‌های غیر مالی و خالص مطالبات را هم شامل می‌شود.

برای شناخت اینکه بانک‌ها چگونه عمل می‌کنند، ابتدا باید ترازنامه آن‌ها را بررسی کرد و برای این کار باید اقلام ترازنامه را بشناسیم.

ترازنامه گزارشی است که وضعیت مالی یک موسسه را در یک تاریخ معین نشان می‌دهد. در کنار ترازنامه دو نوع دیگر از صورت‌های مالی برای هر موسسه وجود دارد که از آن‌ها برای تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی استفاده می‌شود. این اسناد را با نام صورت حساب سود و زیان و صورت حساب گردش (جریان) می‌شناسند.

ترازنامه بانک‌ها شامل فهرست دارایی‌ها (مصارف وجوه بانک)، بدهی‌ها (منابع وجوه بانک) و حقوق صاحبان سرمایه است و همانطور که از نام ترازنامه متوجه می‌شویم این فهرست‌ها باید تراز باشند.

در واقع مجموع بدهی‌های یک بانک بعلاوه سرمایه آن باید برابر کل دارایی یک بانک باشد. هنگامی که یک طرف ترازنامه یک بانک با طرف دیگر آن اختلاف داشته باشد، بانک ناتراز خواهد شد.

صورت سود و زیان نیز شامل درآمد‌ها و هزینه‌ها و صورت وجوه نقد شامل جریان ورود و خروج وجوه نقد است.

بانک‌ها از طریق استقراض و انتشار انواع دیگر بدهی‌ها مانند سپرده‌ها، وجوه مورد نیاز خود را به دست می‌آورند. آن‌ها این وجوه را برای ایجاد دارایی‌هایی مانند اوراق بهادار و وام مورد استفاده قرار می‌دهند. در کشور‌هایی که در نظام بانکداری آن‌ها به ربا توجه نمی‌شود، بانک‌ها از اختلاف بهره دریافتی بابت وام‌های پرداختی و دارایی‌هایی که به شکل اوراق بهادار نگهداری می‌کنند و بهره و سایر مخارج پرداختی بابت بدهی‌ها، سود کسب می‌کنند.

در کشور‌هایی که نظام بانکداری آن‌ها مبتنی بر شریعت عمل می‌کند. محدودیت‌ها و حدود شرعی نیز در نظر گرفته می‌شود و کسب سود بانک‌ها از طریق عقود اسلامی انجام می‌شود.

مهمترین عقود اسلامی قرض‌الحسنه، مضاربه، مشارکت مدنی، مشارکت حقوقی، فروش اقساطی، معاملات سلف، اجاره به شرط تملیک، جعاله، مزارعه، مساقات و خرید دین است که از هر کدام از آن‌ها متناسب با نیاز و شرایط، استفاده می‌شود.

ترازنامه بانک‌ها به طور کلی این خاصیت را دارد که: کل دارایی‌ها = کل بدهی‌ها + سرمایه است.

در تصویر زیر نمونه ترازنامه یک بانک و جزئیات اقلام آن را مشاهده می‌کنید.