رویکرد تاثیرگذار رمزارز‌ها بر اقتصاد جهانی و ایران - افق اقتصادی

ارز‌های دیجیتال، رمزارزها، ارز رمزنگاری شده یا کریپتوکارنسی‌ها چند سالی است که بر سر زبان‌ها افتاده و جو خرید در بین مردم در سراسر دنیا ایجاد شده است. ارز‌های دیجیتال با شعار آزادی مالی برای همه مردم در سراسر دنیا بدون نیاز به نهاد مرکزی روی کار آمدند، اما اینکه کشور‌های مختلف در زمینه ارز‌های دیجیتال چه رویه و رویکرد‌هایی اتخاذ کرده اند.

رمزارز‌ها می‌تواند به عنوان ابزار حمایتی برای کشور‌های در حال توسعه به کار گرفته شوند. کشور‌های درحال توسعه با مشکلات مالی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند و این ارز‌ها می‌توانند بسیاری از این مشکلات را حل کنند. برخی از کشور‌های درحال توسعه مانند کشور خودمان، که توسط اقتصاد‌های برتر تحریم است، حتی در موضوعی مانند افتتاح حساب بانکی در خارج مرز‌ها با دشواری مواجه هستند. در چنین شرایطی نقل و انتقال سرمایه کار پیچیده‌ای شده و راه حل چنین مشکلاتی استفاده از صرافی‌های ارز‌های دیجیتال و رمزارزهاست. چرا که می‌توانند از طریق سیستم مورد استفاده ارز‌های دیجیتال، بدون هیچ محدودیتی به بازاری بزرگ و جهانی متصل شوند که امکان تحریم آن توسط کشوری وجود ندارد در نتیجه تبعیض در دنیا از بین می‌رود.

تجارت رمزارز‌ها (Cryptocurrency) به دلایل مختلفی از جمله سرمایه‌گذاری و کسب سود، انتقال وجه غیرقابل شناسایی، پولشویی و تبادلات غیرقانونی، سرعت و سهولت در انتقال وجه، امنیت بالا و مواردی از این قبیل در جامعه رایج شده است.

رمز ارز‌ها از پروتکل‌های رمز گرافیکی و و یا کد‌های بسیار پیچیده برای رمز‌گذاری دیتا‌های حساس و انتقال آن‌ها استفاده می‌کنند تا معاملات امنی را فراهم کنند. توسعه‌دهندگان رمز ارز‌ها این پروتکل‌ها را بر پایه اصول پیچیده ریاضیات و مهندسی کامپیوتر بنا کرده‌اند که آن‌ها را غیرقابل نفوذ می‌کند.

نوآوری در عرصه فناوری‌هایی، چون رباتیک، هوش مصنوعی، رایانش ابری، اقتصاد سیار و به ویژه فناوری بلاک‌چین در سال‌های اخیر با سرعت بالایی از طریق رمزارز‌ها فراگیرشده و به عنصری کلیدی در اقتصاد تجاری و اجتماعی مبدل شده است.

رمزارز‌ها یا ارز‌های دیجیتال، اکنون به بیش از ۱۰ رمزارز شامل بیت‌کوین، اتریوم، بایننس‌کوین، تتر، سولانا، کاردانو، ریپل، پولکا دوت، یو اس دی کوین و دوج‌کوین رسیده و بیت‌کوین پُرطرفدارترین آنهاست، بیت‌کوین که از سال ۲۰۰۹ میلادی به عنوان نخستین رمزارز رواج یافت، به سرعت به عنوان یک پول محبوب و پایدار خود را تثبیت کرد.

اکنون بیت‌کوین با عنوان طلای ارز‌های دیجیتال، رهبری، قدرت و سیطره خود را در بازار‌های مالی جهان تثبیت کرده است تا جایی که در سه ماهه آخر سال ۲۰۲۰ به طور متوسط روزانه ۲۸۷ هزار تراکنش تایید شده داشته است.

دو رویکرد تاثیر رمزارز‌ها بر اقتصاد جهانی و ایران

درباره تاثیر رمزارز‌ها بر اقتصاد جهانی دو رویکرد مطرح است، برخی از جذابیت‌ها و اثربخشی آن در شکوفایی و رونق اقتصاد جهانی سخن می‌گویند از جمله کاهش خطر تقلب و فساد به علت قابلیت کنترل و ردیابی، حذف پول سنتی که محدود به زمان و مکان خاصی است، کاهش خسارت‌های زیست‌محیطیِ ناشی از کاهش مصرف انرژی و هزینه‌های سرسام‌آور نشر اسکناس و توزیع پول، کارمزد پایین و پردازشِ سریع در تراکنش، ایجاد منابع سرمایه‌گذاری جدید برای خرید انواع کالا و خدمات و مستغلات در فضای مجازی، ظهور یک نیروی مالی دموکراتیک و مردمی که قدرت خلق و کنترل پول را از بانک‌های مرکزی و وال استریت سلب کرد، بی‌نیازی از بروکراسی و محدودیت‌های نظام بانکی، استفاده آسان از کیف پول مجازی که برای اعتبارسنجی تراکنش‌ها و ردگیری آن دیگر نیازی به بانک نیست، تعدیل نوسانات شدید بازار‌های سهام، ایجاد شبکه‌ای مالی- تجاری برای دستیابی سریع کارآفرینان به بازار‌های بین‌المللی حتی در دورافتاده‌ترین مناطق جهان و غیره.

بر اساس این رویکرد، بازار‌های نوظهور رمزارز، این روز‌ها فرصت تازه‌ای را در اختیار سرمایه‌گذاران قرارداده، به ویژه در شرایط همه‌گیری ویروس کرونا که بازار‌های سنتی با رکود مزمن مواجه شده بود، حتی بسیاری از کارشناسان، فراگیری ارز‌های دیجیتال را موجب کاهش وابستگی به دلار تلقی می‌کنند و انتظار دارند رفته‌رفته تجارت نفت به جای دلار با بیت‌کوین مبادله شود.

در ایران نیز با وجود محدودیت‌ها و ابهاماتی که در دسترسی به بازار‌های بین‌المللی ارز‌های دیجیتال و تنظیم نظام مالیاتی آن وجود دارد، انتظار می‌رود رمزارز‌ها رفته‌رفته رونق بیشتری کسب کند. عدم اتصال شبکه بانکی کشور به بانک‌های جهانی و مشکلات پرداخت در بازار‌های بین‌المللی سبب شده تا مردم تمایل چندانی به عضویت در بازار رمزارز نداشته باشند.

همه‌گیری ویروس کرونا موجب شد تا بسیاری از مردم دنیا با شکل جدیدی از سرمایه و دارایی روبرو شوند. بیماری کرونا در بسیاری از عرصه‌ها سبک زندگی مردم را تغییر داده و جهان با شتاب زیادی به سمت اینترنت و دیجیتالیزه‌شدن تغییر مسیر داده است، کرونا سبب شد مردم به پول و اسکناس هم به صورت دیجیتالی نگاه کنند و در نتیجه عادت آن‌ها برای سرمایه‌گذاری تغییر کرد.

برخی نیز رمزارز را نه تنها فرصت نمی‌دانند بلکه تهدیدی برای اقتصاد جهانی قلمداد می‌کنند. از این منظر، بیت‌کوین با هدف نابودی بانک‌های مرکزی و ایجاد یک واحد پول جهانی ابداع شده است. این خود می‌تواند خطر بزرگی برای دولت‌ها باشد تا از رواج رمزارز‌ها جلوگیری کنند و مانع گسترش نظام‌های پایه پولی- مالی مبتنی بر رمزارز شوند. برخی هم بر کنترل استفاده از رمزارز‌ها تاکید و آنرا به نفع کسب و کار نمی‌دانند. طی سال‌های اخیر تحت تاثیر عوامل سیاسی و اقتصادی و تحولات بازار‌های قدرتمند مالی به ویژه ایالات متحده و جریان‌سازی نهنگ‌های دولتی ناشناس یا حقیقی‌های مشهور مانند ایلان ماسک، از اعتبار سرمایه‌گذاری این پول دیجیتال تا حد زیادی کاسته و موجب خروج سرمایه و نوسانات شدید قیمت رمزارز شده است.

آسیبی که استخراج رمزارز به چرخه صنعت کشور‌ها وارد می‌کند را نیز نباید از نظر دور داشت. در سال‌های اخیر بسیاری از صاحبان مزارع استخراج رمزارز با ارز صادرات کالا، ماینر وارد کردند و به تولید کشور خسارت زدند. برقی که صرف استخراج رمزارز می‌شود، باید در خدمت تولید و رونق اقتصادی کشور باشد. متاسفانه کمبود برق در سال‌های اخیر، توقف چرخ تولید، افزایش قیمت کالا و بیکاری کارگران را به دنبال داشته است.

برخی آن را تهدیدی برای سیستم‌های پولی و ابزاری برای قاچاق مواد مخدر، پول‌شویی و تروریسم می‌دانند و تعداد زیادی نیز به طور کامل هر نوع استفاده و معامله با ارز‌های دیجیتال را ممنوع کردند. برخی مانند بحرین، بوروندی، کامرون، جمهوری آفریقای مرکزی، گابن، گرجستان، گویان، کویت، لسوتو، لیبی، ماکائو، مالدیو، ویتنام، زیمبابوه و هند، ممنوعیت‌های نسبی و ضمنی اعمال و برخی دیگر مانند الجزایر، بنگلادش، چین، مصر، عراق، مراکش، نپال، قطر و تونس به طور مطلق فعالیت ارز‌های دیجیتال را ممنوع اعلام کردند.

در ایران، مرکز توسعه تجارت وزارت صمت اخیراً اعلام کرده است طبق آیین‌نامه استفاده از رمزارز‌ها و قرارداد‌های هوشمند در صادرات و واردات، به‌کارگیری رمزارز‌ها در چند گام و به صورت آزمایشی به زودی به اجرا در خواهد آمد.

ویژگی‌های بیت کوین و به طور کلی ارز‌های دیجیتال باعث شده تا این سیستم مقابل سیستم مترکز بانکی قرار گیرد و از این رو تا مدت‌ها دولت‌های مختلف استفاده از رمزارز‌ها را به رسمیت نمی‌شناختند، اما تقریبا از اواخر سال ۲۰۱۸ دولت‌های مختلف استفاده و استخراج رمزارز‌ها را قانونی اعلام کرده و حتی برخی کشور‌ها مانند ژاپن درصدد تولید رمزارز‌های بومی و ملی برآمدند.

به مرور زمان و با گسترش محبوبیت رمزارز‌ها در جهان، استفاده از دستگاه‌های استخراج بیت کوین نیز افزایش یافت و از آنجا که فعالیت این دستگاه‌ها مستلزم مصرف برق قابل توجهی است، افزایش تعداد آن‌ها سال به سال بخش بیشتری از انرژی برق را به خود اختصاص می‌دهد.

در ایران به دلیل قیمت پایین انرژی در بخش‌های مختلف صنعتی، کشاورزی و خانگی نسبت به کشور‌های همسایه و حتی کشور‌هایی مانند چین، تمایل ماینر‌ها (استخراج کنندگان رمزارزها) به استخراج ارز‌های دیجیتال بسیار بیشتر از سایر نقاط دنیا است. همین مسئله علی رغم ممنوعیت استخراج بیت کوین با برق غیرصادراتی و نظارت مستمر شرکت توزیع برق، باز هم بخش قابل توجهی از انرژی برق کشور صرف استخراج غیرقانونی رمزارز‌ها شود.

نقطه پایان تجارت تهاتری با رمزارز‌ها؟

زمینه‌سازی برای تقویت توسعه استفاده از رمزارز‌ها در عرصه‌های اقتصادی، مسئله‌ای بود که به طور رسمی نیمه دوم سال ۱۴۰۰ از سوی برخی نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی مطرح شد.

یکی از این طرح‌ها، بهره‌گیری از ظرفیت رمزارز‌ها برای رفع تعهدات ارزی و به‌کارگیری از این بستر در امر تجارت خارجی است. در این راستا قرار بود تا سامانه‌های مبتنی بر بلاکچین مورد تأیید وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی قرار گیرند تا از ابراز رمزارز‌ها در فضای بین‌المللی و مدیریت تجارت خارجی و در نهایت کمک به دورزدن تحریم‌ها بهره گرفته شود؛ اما تا امروز این طرح همچنان در حد وعده باقی مانده و زمان اجرای دقیق آن مشخص نیست.

فعالان صنعت رمزارز عقیده دارند دولت فاصله زیادی تا اجرای طرح‌های توسعه‌ای چنینی داشته و نبود بستر‌های قانونی الزام‌آور در بدنه دستگاه‌های دولتی و نظارتی دلیل اصلی آن است. آن‌ها بر این باورند بی‌توجهی به نقش رمزارز‌ها به عنوان نیروی محرکه اقتصادی، کشور را از فرصت‌های مهم توسعه‌ای محروم می‌کند.

مهم‌ترین چالشی که در حوزه سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، با رویکرد دارایی‌های دیجیتال مشاهده می‌شود، این است که «بخش بزرگی از اقتصاد ما امروز با این موضوع درگیر است و این سوال مطرح می‌شود که آیا باید به شکل قانونی از ظرفیت رمز ارز‌ها بهره برد یا مانند بسیاری از جریانات اقتصادی دیگر، باید با رویکرد پنهان و غیرقانونی به مسئله بپردازند.»

فاصله‌گرفتن از صادرات نفتی

افشین آشوری، کارشناس حوزه رمز ارز و بلاکچین، به ابعاد اقتصادی صنعت رمزارز در ایران اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۹۹، سندی از سوی فعالان صنعت استخراج رمز‌ارز ایران تهیه شد که به مزایا و پیامد‌های اقتصادی رونق این صنعت پرداخته شده بود. براساس این سند، در صورت رونق و تقویت صنعت رمزارز، درآمد‌های قابل قبولی عاید کشور می‌شود. میزان این درآمد‌ها تا حدود دو میلیارد دلار سالانه تخمین زده می‌شود که رقمی قابل توجه است. با وجود این اهمیت، طی سال‌های اخیر فعالیت‌های حوزه رمز ارز نتوانست به اقتصاد کلان کمک کند، چراکه از سوی دولت حمایت نشد.

کارشناس در حوزه رمز ارز و بلاکچین ادامه داد: زمانی‌که صنعتی در کشور راه می‌افتد، یکی از مولفه‌های کارآمد بودن آن فعال کردن سایر صنایع و واحد‌های تولیدی است. یکی از نتایج جدی گسترش صنعت ماینینگ، توسعه صنعت گاز کشور است. سالهاست گاز ایران به کشور‌های مختلف صادر می‌شود، اما بازگشت درآمد‌های آن با تاخیر و ابهام همراه است. اگر به جای توجه به صادرات نفتی، از این منابع جهت توسعه صنایع داخلی مانند ماینینگ بهره‌برداری می‌شد، با درآمد‌های بیشتر و بهره‌وری بالاتری مواجه بودیم. آنکه گاز مورد نیاز صنعت استخراج رمز ارز با قیمتی بسیار بالا به فعالان این حوزه فروخته می‌شود و در عوض رویکرد‌ها با سمت صادرات و فروش تهاتری گاز با سایر کشورهاست، نشان از نبود رویکرد صحیح از ظرفیت‌های رمزارزهاست.

اهمیت دورزدن تحریم‌های بانکی

آشوری ادامه داد: یکی از مهم‌ترین فرصت‌های استفاده از ظرفیت رمزارزها، رفع تعهدات ارزی تجار است. در سال‌های گذشته دولت اعلام کرده که تصمیم دارد از ظرفیت رمزارز‌ها برای فعالیت‌های تجاری به‌ویژه واردات بهره گیرد. در صورت رونق و تقویت صنعت رمزارز، درآمد‌های قابل قبولی عاید کشور می‌شود که میزان این درآمد‌ها تا حدود دو میلیارد دلار سالانه تخمین زده می‌شود که رقمی قابل توجه است. با تشدید تحریم‌ها علیه ایران، سامانه‌های بانکی برای انتقال ارز کشور دچار مشکل شده و سایر گره‌ها در سیستم سوئیفت برای ایران به‌وجود آمده است؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین فرصت‌های استفاده از ظرفیت رمزارزها، رفع تعهدات ارزی تجار است؛ بنابراین رمزارز‌ها می‌توانند بازوان کمکی مهمی در جایگزینی تجارت تهاتری شوند.

این فعال حوزه رمزارز خاطرنشان کرد: تا پیش از این برخی اخبار مبنی بر آن بود که دولت تلاش دارد تا رمز ارز‌ها را در روابط تجاری خود با کشور‌هایی مانند روسیه، دخیل کند. اما هنوز هیچ یک از این برنامه‌ها به مرحله اجرا نرسیده‌اند. علیرغم تلاش‌های فعالان صنعت رمزارز برای ورود به مسائل تجاری و بهبود چرخه‌های اقتصادی، تا زمانیکه مصوبات اعلام شده و تصمیمات دولت مبنی بر استفاده از رمزارز‌ها در مباحث تجاری، در متن قانون نهاد‌هایی مانند بانک مرکزی، سازمان امور مالیاتی، قوه قضاییه و … درج نشود، شاهد پیشرفت و حل مشکلات صنعت ماینینگ نخواهیم بود.

به‌کارگیری بازوان کمکی اقتصادی

کارشناسان اقتصادی بر این باورند استفاده از ظرفیت رمزارز‌ها برای انتقال اعتبارات، می‌تواند اقدامی جدی در راستای بهبود اقتصاد کلان کشور باشد. یکی از نمونه‌های کاربرد رمزارز‌ها در اقتصاد، توانایی آن‌ها در تبادل اعتبار از واردکنندگان به صادرکننده و همین‌طور سایر فعالیت‌های تجاری، است. فعالان صنعت رمزارز معتقدند فرآیند مذکور امری ممکن و اقدامی مثبت در جهت توسعه تجارت خارجی است. به‌ویژه در شرایط فعلی که کشور با بحران کمبود ارز برای تامین مهم‌ترین کالا‌های وارداتی خود مواجه بوده، بکارگیری سازکار‌های جایگزین این چنین می‌تواند راه‌حلی مطلوب و به صرفه باشد.

زمینه‌سازی برای تقویت توسعه استفاده از رمزارز‌ها در عرصه‌های اقتصادی، مسئله‌ای بود که به طور رسمی نیمه دوم سال ۱۴۰۰ از سوی برخی نهاد‌ها و سازمان‌های دولتی مطرح شد. یکی از این طرح‌ها، بهره‌گیری از ظرفیت رمزارز‌ها برای رفع تعهدات ارزی و به‌کارگیری از این بستر در امر تجارت خارجی است. در این راستا قرار بود تا سامانه‌های مبتنی بر بلاکچین مورد تایید وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی قرار گیرند تا از ابراز رمزارز‌ها در فضای بین‌المللی و مدیریت تجارت خارجی و در نهایت کمک به دور زدن تحریم‌ها بهره گرفته شود.

اما تا امروز این طرح همچنان در حد وعده باقی مانده و زمان اجرای دقیق آن مشخص نیست. فعالان صنعت رمزارز عقیده دارند دولت فاصله زیادی تا اجرای طرح‌های توسعه‌ای این چنین داشته و نبود بستر‌های قانونی الزام‌آور در بدنه دستگاه‌های دولتی و نظارتی دلیل اصلی آن است. آن‌ها بر این باورند بی‌توجهی به نقش رمزارز‌ها به عنوان نیروی محرکه اقتصادی، کشور را از فرصت‌های مهم توسعه‌ای محروم می‌کند.