*مرضیه شاوردی برای ایجاد شبکه‌ای مؤثر از خدمات فنی و تخصصی و افزایش اثربخشی آن‌ها، راهکارهای اجرایی متعددی پیشنهاد شده است. یکی از این راهکارها، ایجاد مراکز خدمات مشترک است؛ بدین معنا که پارک‌های فناوری آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌های نمونه‌سازی و مراکز طراحی پیشرفته را به صورت مشترک راه‌اندازی کنند تا شرکت‌های نوپا و فناور بتوانند بدون […]
*مرضیه شاوردی
برای ایجاد شبکه‌ای مؤثر از خدمات فنی و تخصصی و افزایش اثربخشی آن‌ها، راهکارهای اجرایی متعددی پیشنهاد شده است. یکی از این راهکارها، ایجاد مراکز خدمات مشترک است؛ بدین معنا که پارک‌های فناوری آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌های نمونه‌سازی و مراکز طراحی پیشرفته را به صورت مشترک راه‌اندازی کنند تا شرکت‌های نوپا و فناور بتوانند بدون صرف هزینه‌های سنگین، از این امکانات بهره‌مند شوند. این مراکز می‌توانند شامل آزمایشگاه‌های مشترک، مراکز طراحی و نمونه‌سازی و همچنین سکوهای اشتراک‌گذاری تجهیزات و دانش فنی میان شرکت‌های مستقر در پارک‌های مختلف باشند.
از سوی دیگر، توسعه خدمات مشاوره‌ای نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است. شبکه‌سازی بین پارک‌ها این امکان را فراهم می‌کند که شرکت‌ها به منابع گسترده‌تر و متنوع‌تری از دانش و تجربه مشاوران در حوزه‌هایی مانند مالکیت فکری، استانداردسازی، بازاریابی و جذب سرمایه دسترسی پیدا کنند و با راهنمایی این مشاوران، محصولات خود را سریع‌تر و بهتر به بازار عرضه کنند.
همچنین، ارتباط با صنایع بزرگ به عنوان مشتریان پارک‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. پارک‌ها می‌توانند با جذب شرکت‌های بزرگ صنعتی، به عنوان مثال با استقرار واحدهای تحقیق و توسعه این صنایع در پارک، خدمات متناسب با نیازهای واقعی صنایع کشور نظیر خدمات مهندسی معکوس، کنترل کیفیت و مشاوره فناوری را به صنایع مادر مانند پتروشیمی، خودروسازی و الکترونیک ارائه کنند. این ارتباط، علاوه بر ارائه خدمات تخصصی، زمینه شبکه‌سازی بین صنایع بزرگ و شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآفرین مستقر در پارک‌ها را فراهم کرده و موجب توسعه بازار و افزایش اثرگذاری این شرکت‌ها بر اقتصاد ملی می‌شود.
تسهیل صادرات فناوری نیز از طریق همکاری میان پارک‌های علم و فناوری و راه‌اندازی دفاتر بین‌المللی مشترک، می‌تواند مسیر ورود شرکت‌ها به بازارهای جهانی را هموارتر کند. به این ترتیب، با به‌اشتراک‌گذاری منابع و ظرفیت‌ها، صادرات محصولات و خدمات فناورانه افزایش یافته و ارزآوری از این طریق تقویت می‌شود.
نتایج و آثار این اقدامات در ابعاد مختلف قابل مشاهده است؛ از جمله کاهش وابستگی به فناوری خارجی به واسطه توسعه توان داخلی که منجر به کاهش خروج ارز می‌شود، افزایش سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید ناخالص داخلی، رشد صادرات محصولات و خدمات فناورانه با ارزش افزوده بالا و در نهایت ایجاد اشتغال تخصصی برای دانش‌آموختگان دانشگاهی.
در زمینه خدمات فنی و تخصصی که بیشترین تأثیر را بر بهره‌وری شرکت‌های مستقر در پارک‌های فناوری وزارت علوم دارند، می‌توان گفت که پارک‌های علم و فناوری زمانی موفق‌تر خواهند بود که خدمات ملکی و زیرساختی را به خدمات پشتیبانی حرفه‌ای، شبکه‌سازی و تجاری‌سازی توسعه دهند. به عبارت دیگر، حرکت از نسل اول و دوم پارک‌ها به سمت نسل‌های سوم و چهارم، خدمات ارائه شده را تأثیرگذارتر کرده و نقش شرکت‌ها را در اقتصاد و جامعه افزایش می‌دهد. به ویژه خدمات آموزشی و مهارت‌افزایی، مشاوره‌های فنی و تخصصی، خدمات آزمایشگاهی و تحلیلی و نیز خدمات طراحی و نمونه‌سازی سریع مانند چاپگرهای سه‌بعدی و نرم‌افزارهای شبیه‌سازی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. این خدمات ضمن صرفه‌جویی در زمان و هزینه برای شرکت‌ها، باعث افزایش کیفیت محصولات، بهره‌وری و کاهش مخاطرات شکست شرکت‌های نوآفرین و دانش‌بنیان می‌شوند.
از طرفی، توجه ویژه‌ای باید به زیرساخت‌ها و منابع انسانی مورد نیاز برای ایجاد یک شبکه مؤثر خدمات فنی در پارک‌ها داشت. این زیرساخت‌ها و منابع را می‌توان در سه دسته‌بندی کلی خلاصه کرد: زیرساخت‌های فیزیکی شامل آزمایشگاه‌های مجهز مانند آزمایشگاه‌های نانو، زیست‌فناوری و الکترونیک، کارگاه‌های نمونه‌سازی سریع مانند چاپگر سه‌بعدی، تجهیزات اندازه‌گیری دقیق و دستگاه‌های CNC و فضاهای کار اشتراکی و اختصاصی همراه با سامانه برخط مدیریت خدمات؛ منابع انسانی که شامل متخصصان فنی مانند مهندسان، تکنسین‌های آزمایشگاه، طراحان و اپراتورهای دستگاه‌های پیشرفته، مشاوران حرفه‌ای در حوزه‌های مالی، حقوقی، مدیریتی و بازاریابی و مدیران شبکه خدمات با تجربه در بوم‌سازگان نوآوری و ارتباط با صنعت می‌شود؛ و منابع مالی که از طریق بودجه دولتی (تأمین از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان) و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی از طریق جلب مشارکت شرکت‌های بزرگ صنعتی تأمین می‌گردد.
هم‌افزایی و هماهنگی میان پارک‌های مختلف تحت نظر وزارت علوم و ایجاد شبکه‌ای یکپارچه از خدمات تخصصی، از دیگر الزامات مهم در مسیر رشد اقتصاد دانش‌بنیان است. برای تحقق این هدف، چند راهکار کلیدی پیشنهاد می‌شود. نخست، تقویت انجمن علمی پارک‌های فناوری و سازمان‌های نوآوری ایران به عنوان نهاد مرکزی و هماهنگ‌کننده پارک‌ها که می‌تواند در راستای استانداردسازی خدمات ایفای نقش کند و با کاهش موازی‌کاری، کارایی منابع را افزایش دهد. دوم، استانداردسازی خدمات از طریق تعیین دستورالعمل‌های مشترک برای کیفیت خدمات در تمام پارک‌ها که دسترسی شرکت‌های مستقر در سراسر کشور به خدمات باکیفیت و اثربخش را تسهیل می‌کند. سوم، ایجاد سامانه یکپارچه خدمات فناوری شامل پایگاه داده برخط امکانات و خدمات پارک‌ها و توسعه سکویی دیجیتال برای درخواست خدمات که بهره‌برداری مشترک از زیرساخت‌ها و تجهیزات را ممکن می‌سازد و رشد سریع‌تر شرکت‌های مستقر در پارک‌ها را تسهیل می‌کند. چهارم، خرید گروهی تجهیزات از طریق همکاری پارک‌ها برای تهیه دستگاه‌ها و تجهیزات گران‌قیمت لبه فناوری به صورت اشتراکی که موجب کاهش هزینه‌ها و افزایش دسترسی شرکت‌ها به این تجهیزات می‌شود. و پنجم، برگزاری رویدادهای مشترک مانند تبادل فناوری، نمایشگاه‌های فناوری و دوره‌های آموزشی مشترک که موجب هم‌افزایی، افزایش اثربخشی برنامه‌ها و در نتیجه جذب سرمایه‌گذاران خارجی می‌گردد.
بدین ترتیب، توسعه شبکه خدمات فنی و تخصصی در پارک‌های فناوری و ایجاد همکاری‌های میان پارک‌ها نه تنها زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری و کیفیت محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان است، بلکه به عنوان موتور محرکه‌ای قوی در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و ارتقای جایگاه فناوری ملی عمل خواهد کرد.
*عضو هیئت‌علمی مؤسسه تحقیقات سیاست علمی کشور
