به گزارش اکوایران، هر فرد عادی در زندگی خود وقتی برای اولین بار صاحب شغل می‌شود، به این فکر می‌کند که اندوخته‌ای جهت گذران زندگی زمانی که دیگر توانایی کار ندارد تدارک ببیند. دورانی که با نام بازنشستگی شناخته می‌شود. با این‌حال در نظام‌های رفاهی برخی افراد هستند که زودتر به مرحله بازنشستگی می‌رسند. افرادی […]
به گزارش اکوایران، هر فرد عادی در زندگی خود وقتی برای اولین بار صاحب شغل می‌شود، به این فکر می‌کند که اندوخته‌ای جهت گذران زندگی زمانی که دیگر توانایی کار ندارد تدارک ببیند. دورانی که با نام بازنشستگی شناخته می‌شود.
با این‌حال در نظام‌های رفاهی برخی افراد هستند که زودتر به مرحله بازنشستگی می‌رسند. افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور فعالیت داشته‌اند ، استحقاق بازنشستگی زودهنگام را دارند چرا که دشواری‌هایی تحمل کرده‌اند که در سایر مشاغل وجود ندارد. در این میان در نظام رفاهی کشور ، برخی شغل‌ها که آنچنان نمی‌توان آن‌ها را در دسته سخت و زیان‌آور در نظر گرفت به دلایلی از مواهب بازنشستگی پیش از موعد برخوردار شده‌اند. امری که منجر به وارد آمدن فشار مالی قابل توجهی به صندوق‌های بازنشستگی که خودشان با ناترازی مواجه هستند شده است.
از همین‌رو، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در یک مطالعه به بررسی این موضوع پرداخته و راهکارهایی را نیز برای حل این مشکل ارائه کرده است.
چالش‌های مربوط به بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور
بررسی‌های وزارت کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد درصد بازنشستگان سخت و زیان‌آور در بازه سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۱ افزایش یافته و از تقریبا ۱۹ درصد به ۲۱ درصد رسیده است. در آماری دیگر در سال ۹۹ بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر پیش از موعد بازنشست شده‌اند. با توجه به اینکه کل بازنشستگان تحت پوشش در این سال ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر است بنابراین نیمی از بازنشستگان کشور بدون طی کردن روند عادی بازنشست شده‌اند. این‌ها درحالی است که ۱۰ قبل از سال ۹۹ این نسبت کمتر از ۲۵ درصد بوده است. این داده‌ها بیانگر تفاوت معنادار نظام بازنشستگی ایران با دیگر کشورها و همچنین گسترش نگران کننده روند بازنشستگی زودهنگام است که اکنون به نیمی از جمعیت بازنشستگان نیز رسیده است.
پرسش منطقی در اینجا این است که چرا روند بازنشستگی پیش از موعد در کشور تا این حد افزایشی بوده است؟
برای پاسخ می‌توان به قانون بازنشستگی پیش از موعد در سال ۸۰ اشاره کرد. در این سال شرط سنی برای افراد با ۲۰ سابقه متوالی یا ۲۵ سال سابقه متناوب که در مشاغل سخت و زیان‌آور کار کرده‌اند حذف شد. همچنین سابقه پرداخت بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور معادل ۱.۵ اعلام شد. در واقع هر یک سال سابقه کار معادل ۱.۵ سال سابقه محسوب می‌شد. از طرف دیگر پرداخت ۴ درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور به ازای سنوات پرداخت حق بیمه بازنشسته از سوی کارفرما به صندوق مربوطه نیز از جمله مواردی است که بار مالی زیادی بر دوش نظام رفاهی کشور وارد آورده است.
برخی توصیه‌های سیاستی جهت اصلاح قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور
یکی از مهم‌ترین مشکلات بازنشستگی زودهنگام (پیش از ۵۰ سال) و بازگشت مجدد این افراد به بازار کار است. برای رفع این مشکل، پیشنهاد شده تا شرط سنی حداقلی برای بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور تعیین شود.
شناسایی مشاغل سخت و زیان‌آور باید براساس ارزیابی‌های علمی، فنی و پزشکی استاندارد انجام گیرد. طراحی پروتکل‌ها با شاخص‌های کمی و عددی (مانند تماس با مواد شیمیایی، صدا، شیفت شب و…) می‌تواند از مداخلات سلیقه‌ای و سیاسی جلوگیری کند. همچنین ساختار کمیته‌های تصمیم‌گیر باید بازنگری شده و نقش کارشناسان مستقل و نهادهای علمی در آن‌ها تقویت شود. شفافیت در فرایند تصمیم‌گیری نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
از طرف دیگر مشاغلی که با ایمن‌سازی محیط کار می‌توانند از فهرست مشاغل سخت و زیان‌آور خارج شوند، باید مشمول برنامه‌های حمایتی دولت، نظیر مشوق‌های مالیاتی برای کارفرمایان، قرار گیرند. همچنین مدیریت دقیق‌تر امتیازات ارفاقی (۱.۵ برابر شدن سابقه) با اعمال سقف و راستی‌آزمایی سوابق می‌تواند مانع از سوءاستفاده شود. استفاده از سامانه‌های دیجیتال و بازرسی‌های میدانی نیز در این بین حائز اهمیت است.
در نهایت، نیز افزایش نرخ حق بیمه سهم کارفرما برای مشاغل سخت و زیان‌آور و تاسیس صندوقی مستقل برای بازنشستگی‌های پیش از موعد می‌تواند منجر به کاهش فشار بر منابع عمومی شود. ثبت اطلاعات دقیق و بازنگری دوره‌ای وضعیت این مشاغل (مثلا هر ۵ سال یک‌بار) نیز از دائمی شدن امتیازات موقت این طرح جلوگیری خواهد کرد.
تاریخچه قوانین ناظر بر مشاغل سخت و زیان‌آور
قانون بازنشستگی پیش از موعد مشاغل سخت و زیان‌آور در ابتدا برای گروه‌هایی همچون معدن‌کاران در نظر گرفته شده بود. در این قانون کارفرما وظیفه داشت تا در مدت دو سال شرایط محیط کار را مطابق با استانداردهای ایمنی و بهداشتی بهینه کرده و شغل را از حالت زیان‌آور خارج کند. با این‌حال اجرای این قانون با فشارها و مداخلات اجتماعی و سیاسی دچار تحریف شد و گروه‌های شغلی متعددی بدون دلایلی موجه وارد دامنه مشاغل سخت و زیان‌آور شده و از مواهب آن بهره‌مند شوند.
به بیان دیگر اغلب شغل‌ها دارای دشواری‌های خاص خود هستند. اما وقتی شاغلان در یک گروه خاص خود را شایسته قرار گرفتن در دسته مشاغل سخت و زیان‌آور می‌دانند این سوال مطرح می‌شود که آیا این افراد سختی‌ها و مصائبی را تحمل می‌کنند که مشاغل دیگر با آن مواجه نیستند ؟ اگر پاسخ این سوال مثبت باشد در این صورت احتمالا نظام رفاهی وظیفه دارد که این مشاغل را در دسته خاصی از شغل‌های سخت و زیان‌آور قرار دهد.
چرا عنوان برخی مشاغل سخت و زیان‌آور است؟
دسته‌ای از شغل‌ها هستند که از لحاظ فیزیکی ، شیمیایی و روانی کارگران را در محیط کار در معرض آسیب‌هایی جدی قرار می‌دهند. به این مشاغل ، سخت و زیان‌آور گفته می‌شود. این عنوان برای اشاره به سختیهای معمول در کار استفاده نمی‌شود بلکه برای شغل‌هایی است که کارگران با شرایطی مشقت‌بار ، طاقت‌فرسا و پرفشار مواجه هستند. در این حالت کارگران مشغول در فعالیت‌های مورد اشاره در مدت زمان کوتاه‌تری به نقطه نیاز به استراحت روزانه و پیرو آن ، به وضعیت استحقاق برای ورود به دوران بازنشستگی می‌رسند.
براین اساس و با استناد به قانون کار ، کارگر در مشاغل سخت و زیان‌آور با عواملی چون شرایط سخت محیطی، آلودگی‌های زیستی، یا خطرات فیزیکی و روانی روبرو است، به‌طوری که سلامت او در بلندمدت در معرض خطر قرار می‌گیرد. در قانون مربوطه نیز آمده است که کار در محیط‌های دارای گردوغبار، مواد شیمیایی سمی، سروصدای شدید، فشارهای کاری مداوم یا خطرات جدی جانی، می‌تواند به عنوان کار سخت و زیان‌آور شناخته شود.
از همین‌رو نظام تامین اجتماعی کشور جهت حمایت از کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور اقدام به اتخاذ سیاست‌های حمایتی کرده است. البته برخی از این سیاست‌ها توسط کارشناسان اقتصادی و بازار کار با انتقادهایی مواجه شده است. چرا که از نگاه این افراد ، سیاست‌های حمایتی مذکور دارای نواقص و ناکارآمدی‌هایی هستند.
