همه چیز از یک اصلاح شروع شد؛ اصلاح کارمزد تراکنش‌های خرید کارتی. درست زمانی که اصناف درگیر چالش‌های مالیاتی بودند، طرحی دیگر سدی جدید در برابر آنها ساخت.
این واقعیت بر کسی پوشیده نیست که دریافت هر گونه خدمتی در اقتصاد مستلزم پرداخت هزینه است. از سوی دیگر مردم و شبکه بانکی از شبکه ایجاد‌شده سود می‌برند، اما تصمیم اخیر در پی تقاضای شبکه بانکی اخذ شده است؛ درخواستی مبنی بر اینکه بیشتر درآمد آنها ناشی از ارائه خدمات باشد تا ناشی از سود. البته اصلاح نظام کارمزد مدت‌هاست که یکی از دغدغه‌های اصلی کارشناسان و متخصصان در صنعت بانکداری و پرداخت است. حال سوال مطرح این است که این افزایش کارمزد بابت ارائه چه خدماتی است؟ چه چیزی تغییر پیدا کرده است؟ صمت در این گزارش تاثیرات تغییر کارمزد خدمات بانکی را از نگاه کارشناسان بررسی کرد.
جزئیات کارمزد خدمات بانکی
مدیر اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی درباره کارمزد خدمات و تراکنش‌های مالی گفت: براساس مصوبات شورای پول و اعتبار، بانک مرکزی نرخ خدمات حضوری و الکترونیکی شبکه بانکی را که آخرین بروزرسانی آن در سال ۹۹ انجام شد، بروزرسانی کرد. نرخ خدمات حضوری و الکترونیکی شبکه بانکی در سال ۱۴۰۰ هیچ تغییری نکرد و در سال ۱۴۰۱ تغییراتی انجام شد و آنچه که الان ابلاغ شده، مربوط به تغییر نرخ خدمات کارمزد بانکی در سال ۱۴۰۱ است که در ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ ازسوی بانک مرکزی ابلاغ شد.
محمدرضا مانی یکتا افزود: بعد از ابلاغ بانک مرکزی، نرخ خدمات حضوری بانک‌ها از ۱۷ اردیبهشت امسال اجرا شد، اما یک مجموعه از خدمات بانکداری الکترونیک و بین شبکه بانکی نیاز به فراهم شدن زیرساخت‌هایی داشت که اجرا و ابلاغ آن از ۴ تیر ۱۴۰۲ عملیاتی شد.
به‌گفته وی میانگین نرخ خدمات بانکداری الکترونیک در شبکه بانکی نسبت به سال ۱۳۹۹، ۲۰ درصد افزایش یافت. مدیر اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی درباره نرخ انتقال وجه کارت به کارت اظهار کرد: قبلا کف این نرخ ۶۰۰ تومان بود که با ۲۰ درصد افزایش به ۷۲۰ تومان افزایش یافته و سقف آن هم بستگی به میزان مبلغ جابه‌جایی دارد. مانی یکتا همچنین درباره کارمزد تراکنش‌های خرید مربوط به پایانه‌های اینترنتی فروش یا فروش حضوری با استفاده از دستگاه کارتخوان (پوز) بیان کرد: در تراکنش خرید کارتی هیچ مبلغی به‌عنوان کارمزد از مشتری کم نمی‌شود، بلکه از دارنده دستگاه پوز کسر می‌شود که آن هم مبلغ ناچیزی است. به‌گفته این مقام بانک مرکزی به‌طور میانگین ۴۰ درصد افراد دارنده دستگاه پوز روزانه فقط هزار تومان و ۶۰ درصد دارندگان دستگاه پوز روزانه کمتر از ۲ هزار تومان کارمزد می‌پردازند. کسانی که به‌طور میانگین روزانه ۱۰ تراکنش داشته باشند با ضرب این رقم در ۱۲۰ تومان، ۱۲۰۰ تومان و کسانی که ۲۰ تراکنش داشته باشند، ۲۴۰۰ تومان کارمزد تراکنش پوز می‌دهند که ۶۰ درصد فروشندگان دارای پوز را شامل می‌شود.؛ بنابراین این کارمزد اثر نگران‌کننده‌ای بر تراکنش‌ها نخواهد داشت. مدیر اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی درباره اینکه برخی از مخاطبان می‌گویند برای انتقال پول از حسابی به حساب دیگر که مربوط به بانکی واحد ملی یا سپه باشد، مبالغی گرفته می‌شود، گفت: درباره انتقال وجه بین‌بانکی یا سامانه کارتی به مبلغ کف کارمزد ۲۰ درصد اضافه شده؛ یعنی از ۶۰۰ تومان به ۷۲۰ تومان افزایش یافته و برای بقیه مبالغ به‌صورت پلکانی اعمال می‌شود. مانی یکتا اضافه کرد: بانک‌ها مجاز هستند درباره همه نرخ‌های اعلام‌شده بانک مرکزی تا سقف ۳۰ درصد برای همه مشتریان، تا سقف ۴۰ درصد برای شرکت‌های دانش‌بنیان و تا ۱۰۰ درصد برای مستمری‌بگیران کمیته امداد امام خمینی(ره) تخفیف قائل شوند. وی درباره دریافت پول نقد از عابربانک‌ها گفت: برداشت وجه نقد از عابربانک‌ها تحت هیچ شرایطی کارمزد ندارد؛ یعنی فرق ندارد از عابربانک کارت همنام پول دریافت شود یا هر عابربانک دیگری. البته دریافت وجه نقد از شعبه به‌شرط اینکه کارت بانک دیگری باشد؛ به‌عنوان مثال اگر مشتری بخواهد با کارت بانک ملی از بانک سپه تا سقف ۱۵ میلیون تومان پول دریافت کند، این خدمات با دریافت کارمزد ارائه می‌شود. احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز درباره افزایش کارمزد تراکنش‌های کارت به کارت اظهار کرد: شرکت‌های دست‌اندرکار و شبکه بانکی از مدتی قبل متقاضی این بودند که بیشتر درآمدشان ناشی از خدمات باشد تا ناشی از سود. در همین راستا بانک مرکزی یکی از این محل‌ها را افزایش کارمزد کارت به کارت تعیین کرد. وی با بیان این جمله که میزان این کارمزدها مدتی است تغییر پیدا نکرده، عنوان کرد: این تغییر ناشی از ابلاغ مصوبه بانک مرکزی در حوزه کارمزدها برای تراکنش‌ها است. همچنین در مصوبه بانک مرکزی سقفی در نظر گرفته شده که اگر تراکنش از هر عددی بالاتر باشد، نباید میزان عوارض از سقف مصوبه بانک مرکزی افزایش پیدا کند.
تمایل به استفاده از پول نقد بیشتر می‌شود
مسعود دانشمند، فعال اقتصادی درباره اصلاح نظام کارمزد صورت‌گرفته به صمت گفت: کارمزد در مقابل ارائه خدمات دریافت می‌شود. سوال من این است که بانک چه می‌کند؟ چرا بانک باید از تراکنش‌ها کارمزد دریافت کند؟ بانک از محل پول‌های شهروندان که در آن سپرده‌گذاری شده، تسهیلات پرداخت و از این راه ۳۰ درصد سود دریافت می‌کند. در واقع پولی که مردم در قالب سپرده‌های جاری در بانک‌ها نگهداری می‌کنند، به شبکه بانکی این فرصت را می‌دهد که تسهیلات بیشتری بپردازند و از طریق آن کسب سود کنند، این در حالی است که وظیفه اصلی بانک‌ها دریافت سرمایه‌های مردمی و اعطای آن به صنعتگران، تجار و بازرگانان و سازندگان در قالب وام است. البته اگر سپرده‌های مردمی ثابت باشد، بخشی از سرمایه موجود در حساب باید به صاحب سپرده پرداخت شود؛ در غیر این صورت همه سرمایه‌های موجود در حساب در اختیار شبکه بانکی خواهد بود. وی با اشاره به تاثیرات اصلاح صورت‌گرفته و افزایش کارمزد خدمات بانکی اظهار کرد: دریافت کارمزد از تراکنش‌های بانکی فشار غیرمنطقی و مضاعفی به کسب‌وکارها وارد می‌کند. با این تصمیم بی‌شک به عقب بازمی‌گردیم و تمایل مردم به استفاده از پول نقد افزایش می‌یابد. اگر تمایل به استفاده از پول نقد بیشتر شود، تعداد مراجعه‌کنندگان به شبکه بانکی روز‌به‌روز بیشتر می‌شود و به‌تبع آن نیاز شبکه بانکی به نیروی انسانی برای پاسخگویی به مشتریان افزایش می‌یابد و قطعا باید مقابل هر بانک یک پلیس بایستد. همچنین ممکن است شبکه بانکی قادر نباشد به درخواست بالای مردم برای دریافت پول نقد پاسخ دهد که پیرو آن هزینه‌های بانک افزایش خواهد یافت. با این حال بانک باوجود اینکه انجام تراکنش‌های غیرحضوری باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های آنها شده، کارمزد نیز از مردم دریافت می‌کند. به‌نظر می‌رسد اصلاحیه اخیر آسیب‌های اجتماعی بسیاری نیز به همراه خواهد داشت و دوباره شاهد افزایش کیف‌قاپی‌ها خواهیم بود، این در حالی است که اکنون تعداد کارمندان بانکی کم و نوع عملیات بانکی نیز نسبت به گذشته آسان شده است.
ورشکستگی بانک‌ها
دانشمند با اشاره به آثار بد بازگشت مردم به معاملات نقدی برای بانک‌ها گفت: بی‌شک با اخذ کارمزد از تراکنش‌های خرید، تمایل مردم به استفاده از پول نقد افزایش پیدا می‌کند و در صورت کمبود با تجمع مردم مقابل بانک‌ها روبه‌رو خواهیم شد و در نهایت بانک‌ها به ورشکستگی می‌رسند. این طرح در حالی به اجرا در آمده که وقتی پول طی تراکنش بانکی جابه‌جا می‌شود، از نظام بانکی خارج نمی‌شود. همچنین استفاده زیاد از پول نقد باعث ایجاد هزینه مضاعف برای چاپ و نو کردن اسکناس‌های قدیمی می‌شود، این در حالی است که اکنون به‌دلیل تغییراتی که در نظام بانکی ایجاد شده، ضایعات پولی حدود ۸۰ درصد کمتر شده است.
وی ضمن انتقاد از روند فعالیت بانک‌ها بیان کرد: متاسفانه روش بانکداری ما بسیار قدیمی است و هیچ مشاوره مالی ازسوی بانک صورت نمی‌گیرد، چراکه سازکار مناسب آن را ندارد، این در حالی است که در بانکداری مدرن، بانک‌ها در تولید مشارکت می‌کنند. همچنین بانک‌ها در تمام دنیا تلاش می‌کنند پول در نظام بانکی باقی بماند و مردم تمایلی برای انجام فعالیت‌های روزانه با پول نقد نداشته باشند.
تشویق یا تنبیه!
این فعال اقتصادی با اشاره به اینکه بانک‌ها باید مردم را برای سپرده‌گذاری تشویق کنند، افزود: به‌زودی بانک‌ها به‌دلیل نارضایتی شهروندان از نوع خدمات‌دهی‌شان، به اعمال روش‌هایی به‌منظور تشویق آنها برای استفاده از خدمات بانکی روی می‌آورند. شبکه بانکی به‌جای فراری دادن سرمایه‌های مردم باید به‌گونه‌ای عمل کند که مردم اشتیاق بیشتری برای ذخیره کردن پول خود در بانک‌ها داشته باشند. قطعا کسانی که تراکنش مالی زیادی در روز انجام می‌دهند، باید از شبکه بانکی جایزه بگیرند، نه اینکه بخشی از پول حاصل از فعالیت اقتصادی خود را به بانک بپردازند.
هزینه‌ای که از جیب مردم جبران می‌شود
مرتضی افقه، کارشناس اقتصاد درباره اصلاح نظام کارمزد صورت‌گرفته به صمت گفت: همان‌طور که انتظار داشتیم دولت نتوانست به وعده خود مبنی بر جدا کردن سفره مردم از تحریم‌ها تحقق بخشد، اما اکنون با اجرای این قبیل طرح‌ها تنها سفره خود را آن هم از جیب مردم از تحریم‌ها جدا می‌کند. در اصل دولت با افزایش مالیات، نرخ خدمات و… هزینه ناکارآمدی نظام انتخاب و انتصاب، بهره‌وری پایین و سوءمدیریت‌های خود را از مردم می‌گیرد. بر این اساس از گذشته هم انتظار می‌رفت که بانک‌ها نیز به این سمت حرکت کنند، چراکه سیستم انتصابات آنها نیز چنین است. وی با انتقاد از شیوه خدمات‌دهی دولت اظهار کرد: متاسفانه دولت ما در پرداخت هزینه ازسوی مردم به مقایسه شرایط با کشورهای دیگر می‌پردازد، اما در ارائه خدمات این کار را نمی‌کند. اگر بهبود خدمات‌دهی احساس می‌شد، بی‌شک می‌توانستیم نقاط مثبتی را در نظر بگیریم، اما هیچ تغییر رویه‌ای ایجاد نشده است؛ در نتیجه این برنامه‌ها نه‌تنها هیچ اثر مثبتی بر زندگی مردم نخواهد داشت، بلکه آثار منفی آن در آینده بیشتر نمایان خواهد شد.
مردم به سمت پول نقد می‌روند
افقه ضمن تاکید بر اینکه با این روش قطعا مردم به سمت معامله با پول نقد می‌روند، افزود: در گذشته و پیش از راه‌اندازی شبکه الکترونیک بانکی، مردم پول نقد خود را به بانک می‌سپردند و در زمان نیاز برای دریافت آن به بانک مراجعه می‌کردند، به همین دلیل در گذشته تعداد کارمندان بانک و گیشه‌های بانکی بسیار زیاد بود تا عملیات دریافت و پرداخت پول نقد به‌راحتی پیش برود. حال تراکنش‌های بانکی جایگزین پول نقد شده و مردم برای انجام امور روزانه خود کمتر از پول نقد استفاده می‌کنند. حرف خنده‌دار نزنید! این کارشناس اقتصاد با اشاره به درآمد بالای حاصل از تراکنش‌های بانکی بیان کرد: اینکه ادعا می‌کنند رقم کارمزد این تراکنش‌ها چشمگیر نیست، بسیار خنده‌دار است، چراکه میزان تراکنش‌ها بسیار زیاد است.
بانک باید درآمدزایی داشته باشد
نظرات مخالف با افزایش کارمزد تراکنش‌های بانکی در حالی بیان شد که کامران ندری، کارشناس اقتصاد درباره اخذ کارمزد بانکی از تراکنش خرید کارتی به صمت گفت: این طرح تنها موجب می‌شود بانک‌ها درآمدزایی داشته باشند و تاثیر دیگری نخواهد داشت. به‌هرحال نظام بانکی به مشتریان خود خدماتی ارائه می‌دهد و دریافت کارمزد به این دلیل توجیه منطقی دارد؛ به‌معنای دیگر کارمزدی که بانک از مشتریان دریافت می‌کند ناشی از دریافت وام یا خریداری اوراق قرضه است که جزو درآمدهای بهره‌ای به‌شمار می‌رود اما بخشی از درآمد بانک‌ها کارمزدهایی است که عمدتا در این اشکال اخذ می‌شود. وی درباره جزئیات این طرح اظهار کرد: جزئیات چندانی از این طرح اعلام نشده، اما اخذ کارمزد به استراتژی بانک‌ها بستگی دارد. بانک‌ها در رقابت با یکدیگر امتیازاتی به مشتریان خود می‌دهند؛ گاهی اوقات می‌گویند کارمزد کمتری دریافت می‌کنیم یا کارمزد بیشتری. این موضوع بستگی به برنامه کاری بانک موردنظر دارد که چگونه برای خود درآمدزایی می‌کند. ندری ضمن بیان این مطلب افزود: به‌نظر می‌رسد بانک این رویکرد را در پیش گرفته که مردم هر روز تراکنشی دارند؛ پس از فروشنده کارمزد دریافت کند، زیرا بسیاری برای مدت طولانی نزد بانک سپرده‌گذاری نمی‌کنند و بر همین اساس بانک مبلغی را به‌عنوان کارمزد به خاطر نقل‌وانتقالاتی که انجام می‌دهد دریافت می‌کند تا درآمد داشته باشد.
سخن پایانی
جان کلام اینکه در حال حاضر هیچ چیز در خدمات بانکی تغییر پیدا نکرده است؛ جز پولی که قرار است از جیب مردم برود. همان مبلغی که به‌زعم برخی‌ها ناچیز می‌آید، می‌تواند آثار منفی بسیاری به همراه داشته باشد؛ در نتیجه بهتر است تا زمان زیای از این طرح نگذشته کمی به اصلاح آن بیندیشید! / روزنامه صمت
