اگرچه تعداد بیمارستان‌هایی که مجاز به پذیرش بیماران خارجی هستند، در حال حاضر به ۲۴۷ نفر رسیده است، اما هنوز نبض گردشگری سلامت کشور به دست دلالان است.
تعداد بیمارستان‌هایی که دارای مجوز IPD (اخذ ویزای درمان ایران) هستند، به ۲۴۷ بیمارستان رسیده است و مقامات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام کرده‌اند که این تعداد بیمارستان‌ها تا سه ماه آینده افزایش خواهد یافت. با این حال، بخش قابل توجهی از این مراکز درمانی به بخش خصوصی تعلق دارد و سود اصلی به جیب دلالان و واسطه‌های این صنعت می‌رود، در حالی که بخش دولتی از درآمدهای این حوزه محروم می‌ماند. در حالی که گردشگری سلامت در سراسر جهان به عنوان یک صنعت سودآور شناخته شده و درآمدزایی قابل توجهی را برای تقویت نظام سلامت کشورها به همراه دارد، نظام سلامت ایران با وجود ظرفیت‌های فراوان در زمینه درمان، جراحی، داروها و زیرساخت‌های تشخیصی، درآمد مناسبی از این حوزه به دست نیاورده و علاوه بر آن با مشکلاتی نیز مواجه است.
طبق آمار رسمی، ایران میزبان گردشگرانی از ۱۶۴ کشور است و در زمینه جذب توریسم سلامت هم رتبه ۴۶ را در بین کشورهای دنیا را دارد. سالانه هزار ایرانی مقیم خارج از کشور یا افراد غیرایرانی برای دریافت خدمات درمانی و تشخیصی به ایران سفر می‌کنند و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی این آمار را یک میلیون و ۲۰۰ هزار گردشگر عنوان می‌کند. این در حالی است که با وجود ظرفیت‌های ویژه این حوزه، اما نظام سلامت کشور تاکنون از یک متولی واحد در این حوزه برخوردار نبوده و بخشی از گردشگری سلامت بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، بخش دیگر بر عهده وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و بخشی هم برعهده وزارت امور خارجه است، اما در نبود تعامل و هم‌افزایی این دستگاه‌ها، گردشگری سلامت مدت‌هاست میان دلالان و واسطه‌های این حوزه پاسکاری می‌شود؛ افرادی که فقط به فکر پرکردن جیب خود هستند و حتی اعتبار و کیفیت خدمات درمانی کشور را در ازای دریافت چند دلار بیشتر خدشه‌دار می‌کنند. از سوی دیگر در بازه‌های زمانی مختلف هم جلسه‌هایی با عنوان گردشگری سلامت برگزار و وعده‌هایی هم داده می‌شود که روی کاغذ باقی می‌ماند. حتی قرار بود «سند راهبردی گردشگری سلامت» در ایران هم تدوین و ابلاغ شود، اما هنوز خبری از آن نیست و بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند با وجود جذابیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در بخش بین‌المللی و ظرفیت‌های ویژه‌ای که ایران در مقایسه با کشورهای منطقه از آن برخوردار است، گردشگری سلامت ایران از قافله عقب مانده. آنها تاکید می‌کنند وضعیت گردشگری سلامت ایران در گذشته نسبت به شرایط فعلی وضعیت به مراتب بهتری داشت، اما حالا تعداد گردشگران سلامت به نسبت گذشته کمتر شده‌اند و یکی از دلایل آن هم این است که برخی پزشکان متخصص در کشور مهاجرت کرده‌اند و در کشورهای همسایه در حال ارائه همین خدمات به هستند.
افزایش مجوز تا ۳ ماه دیگر
«علیرضا زالی» با تاکید بر اینکه همکاری دانشگاه با آژانس‌های فعال در حوزه جذب توریسم سلامت فرصت بی‌بدیلی برای ارتقای هر دو حوزه را فراهم می‌کند، بیان می‌کند: «۲۴۷ مرکز درمانی در کشور مجوز دارند و بسیاری از بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی نیز دارای این مجوز هستند. ضمن اینکه تا ۳ماه آینده سایر بیمارستان‌های دانشگاه نیز این اعتبارنامه IPDرا دریافت خواهند کرد.»
او با تاکید بر اینکه اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در حوزه ملی و بین‌المللی در دستور کار دانشگاه است، بیان می‌کند: «ایران به دلیل ارائه خدمات درمانی باکیفیت و قیمت مناسب یا به عبارتی استثنایی می‌تواند به قطب گردشگری سلامت مبدل شود. هیچ خدمت درمانی هم وجود ندارد که مجموعه نظام سلامت کشور نتواند نسبت به آن پاسخگویی داشته باشد.»
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی همچنین معتقد است انتخاب ایران به عنوان مقصد درمانی از سایر کشورها می‌تواند چالش‌های ارزی را رفع کند و در این باره توضیح می‌دهد: «باید ظرفیت‌های بیشتری برای این حوزه فراهم شود. به طور مثال هندوستان از نظر قیمت تمام شده، خدمات ارزان‌تری را در مقایسه با بسیاری از کشورها به گردشگران سلامت می‌دهد در حالی که ایران با توانمندی بالاتر قیمت تمام شده پایین‌تری دارد. بنابراین می‌توانیم در این زمینه رقیب جدی بسیاری از کشورها حتی کشورهای ارزان قیمت باشیم.»
او همچنین با بیان اینکه از ورود فعالان حوزه گردشگری به این حوزه استقبال می‌کنیم، ادامه می‌دهد: «بی‌تردید در جلسه‌های آینده مدل‌های پیشنهادی نمایندگان شرکت‌ها را برای ارتقای این حوزه به اشتراک خواهیم گذاشت. اگر بخواهیم روند درمان گردشگران سلامت را ارزیابی و ساماندهی کنیم، باید ورودهای داخلی و درمانی به دقت کنترل شود، این موضوع به معنای نفی یا حذف گروه خاصی نیست بلکه فقط برای تسهیل در روند درمان و ارائه خدمات باکیفیت انجام خواهد شد. بخش خصوصی در زمینه جذب گردشگران حوزه سلامت حرف اول را می‌زند و بخش‌های دولتی و دانشگاهی هم می‌توانند با ارائه خدمات باکیفیت و اقتصادی این چرخه را تکمیل کنند.»
با نقطه مطلوب فاصله داریم
در همین نشست، «محمدحسین نیکنام»، مدیرکل همکاری‌های بین‌الملل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به اینکه ایران یکی از سرآمدترین کشورهای منطقه در حوزه سلامت است، بیان می‌کند: «همین حالا هم ۷ هزار دانشجوی بین‌المللی پزشکی در کشور مشغول تحصیل هستند و این درخواست‌ها حتی از کشورهای اروپایی بیشتر شده است. این موضوع مهر تاییدی بر توانمندی کشور در حوزه پزشکی است.»
این مسئول البته از فاصله سهم ایران در بازار سلامت با نقطه مطلوب هم خبر می‌دهد، اما می‌گوید: «توجه بیش از پیش به جذب گردشگران سلامت از مبادی قانونی یکی از نقاط کانونی و در دستور کار دستگاه‌های دیپلماسی است. امیدواریم با تعامل بیشتر بخش دولتی و خصوصی شاهد ارتقای روزافزون این حوزه باشیم.»
کلاه دلالان بر سر گردشگری سلامت
رونق گردشگری سلامت در بخش خصوصی تاییدکننده توانمندی علم پزشکی ایران است، اما مشکل اصلی اینجاست که سود حاصل از این مساله به جیب نظام سلامت نمی‌رود و در نبود متولی واحد و نظام مسنجم در مدیریت ورود و خروج این بیماران، فقط دلالان هستند که بیشترین سود را به جیب می‌زنند. این در حالی است که دلالان گردشگری سلامت، کیفیت خدمات درمانی را هم مدنظر قرار نمی‌دهند و فقط سود بیشتر از این حوزه برای آنها مهم است.
این نکته را رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی هم تایید می‌کند و در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «برخی جراحی‌ها در کشورهای اروپایی و آمریکایی هزینه‌ای بیش از ۱۰ هزار دلار دارد و رقم اصلی آن در کشور ما از سوی پزشکان با تجربه با هزینه کمتر از ۵ هزار دلار انجام می‌شود، اما دلالان گردشگری سلامت، این قیمت‌ها را می‌شکنند و گاهی این خدمات با هزینه‌ای کمتر از هزار دلار هم ارائه می‌شود در حالی که اگر مشکلی پیش بیاید، پاسخگوی بیماران نیستند و این مساله می‌تواند اعتبار جامعه پزشکی ایران را خدشه‌دار کند.»
او ادامه می‌دهد: «این دلالان هم سر بیماران کلاه می‌گذارند و هم سر مراکز و پزشکان که مساله آسیب‌زایی است و باید از آن جلوگیری شود، اما مشکل دیگری هم وجود دارد اینکه بیشترین فعالیت گردشگری سلامت کشور در بخش خصوصی در حال انجام است و این مساله موجب شده که هیچ نظارتی هم بر تعرفه‌هایی که در این باره به بیماران خارجی ارائه می‌شود، وجود نداشته باشد. گاهی برخی مراکز قیمت‌های نامتعارفی را از بیماران دریافت می‌کنند که هم منجر به نارضایتی گردشگران سلامت است و هم می‌تواند به بازار رقابتی کشورمان در برابر سایر کشورهای همسایه آسیب وارد کند.»
او در پاسخ به این سوال که آیا افزایش صدور مجوز IPD برای مرکز درمانی دولتی می‌تواند راهکاری برای رونق گردشگری سلامت در این حوزه شود، عنوان می‌کند: «به نظرم همین حالا هم همه بخش‌های بیمارستان‌ها در حال انجام این بخش از خدمات هستند، اما مشکل اینجاست که آمار این خدمات روزبه‌روز درحال کاهش است. با وجودی که این فعالیت‌ها به صورت گسترده در بخش خصوصی ارائه می‌شود، اما بیمارستان‌های دولتی هم در حال ارائه خدمات گردشگری سلامت به بیماران خارجی هستند، اما بیشترین تمرکز آنها بیماران داخلی است.» خسرونیا ادامه می‌دهد: «ضرورت دارد یک بخش کاملا مجزا برای گردشگری سلامت در بیمارستان‌های دولتی تعریف و خدمات بر اساس نیاز این بیماران ارائه شود. حتی در این باره ضرورت وجود مترجم‌های مختلف برای گردشگران کشورهای مختلف هم وجود دارد که تعامل بین بیمار و پزشک و مرکز درمانی را به راحتی برقرار کند و منجر به نارضایتی نشود، اما به نظر نمی‌رسد با این وضعیت درآمدی بیمارستان‌های دولتی و بودجه‌ای که در اختیار دارد، این افزایش صدور مجوزها بتواند گردشگری سلامت در این بخش را توسعه دهد.»
البته به گفته رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی، نبود نظارت‌ها و یک متولی واحد در این حوزه مشکلات را تشدید کرده و یکی دیگر از ضرورت‌ها هم این است که دستورالعمل‌های خاصی به ویژه درباره تعرفه خدمات گردشگری سلامت تعریف و ابلاغ شود و همه مراکز ارائه‌کننده این خدمات ملزم به رعایت آن شوند. او ادامه می‌دهد: «در این دستورالعمل باید موارد لحاظ شود که باعث حذف دلال‌ها و واسطه باشد و خود بیمارستان‌ها با توجه به خدماتی که ارائه می‌کنند، متولیان اصلی این حوزه باشند.»
شکایت بیماران خارجی در فضای مجازی
در این باره چندی پیش عضو هیات مدیره انجمن راینولوژی هم از شکایت برخی بیماران خارجی به دلیل دریافت خدمات نامناسب درمانی در ایران خبر داده و به «ایرنا» گفته بود: «دخالت در درمان و دلال‌بازی در حوزه گردشگری سلامت منجر به وضعیتی شده که بیماران خارجی در مراکز جراحی و کلینیک‌هایی پذیرفته می‌شوند که کنترل مناسبی روی آنها نیست یا اینکه مرکز مربوطه هم با این افراد همکاری می‌کنند، زیرا منافع مالی مناسبی در این زمینه دارند. این مراکز و افراد، هیچ‌گونه پاسخگویی به گردشگر سلامت در صورت بروز عارضه ندارند. چند وقت قبل، یک بیمار از قطر برای جراحی بینی به کشورمان آمد که از سوی همین افراد غیرپزشک جراحی و پس از بازگشت به کشورش و بروز عوارض، در فضای مجازی و رسانه‌ها به وضعیت پزشکی ایران معترض شده بود. این موضوع باعث خدشه‌دار شدن چهره پزشکی کشور می‌شود و نباید به سادگی از آن گذشت.»
«ابراهیم رزم‌پا» تاکید می‌کند صنعت گردشگری سلامت نیازمند مدیریت صحیح است: «بسیاری از متخصصان خارجی، وضعیت جراحی ایران را تحسین می‌کنند. بنابراین باید این صنعت جدی گرفته و برای آن برنامه‌ریزی شود. اگر جایگاه خود را در صنعت گردشگری سلامت در منطقه تثبیت کنیم، بسیاری از کشورهای همسایه و به خصوص کشورهای حاشیه خلیج فارس، جای کشورمان را در این حوزه خواهند گرفت.»
گردشگری سلامت ارز‌آورترین نوع گردشگری است و هر گردشگر سلامت ۱۰ تا ۲۵ هزار دلار با خودش ارزآوری دارد که به تایید خود متولیان حوزه گردشگری سلامت، این میزان از درآمدزایی را در هیچ یک از حوزه‌های دیگر گردشگری نمی‌توان به دست آورد. اما مشکل اینجاست که در نبود متولی اصلی برای مدیریت و برنامه‌ریزی در این حوزه، ورود و خروج گردشگران سلامت به کشور فقز به دریافت خدمات درمانی، آن به واسطه فعالیت دلالان منتهی شود و البته مراکز درمانی که این واسطه‌ها آنها را انتخاب می‌کنند. در این باره چندی پیش «محمد حسین ایمانی خوشخو»، رئیس پیشین دانشگاه علم و فرهنگ گفته بود فعالان رسمی گردشگری سلامت در ایران، رانندگان تاکسی فرودگاه امام (ره) هستند که بیماران خارجی را به مرکز درمانی می‌برند و دوباره آنها را به فرودگاه‌ها برمی‌گردانند.
