خرید نوشت‌افزار در آستانه شروع سال تحصیلی همواره یکی از دغدغه‌های خانواده‌هاست؛ چراکه انتخاب یک برند با کیفیت آن هم از میان تولیدات ایرانی که اغلب در زمره اجناس درجه ۲ و یا ۳ قرار می‌گیرند، کار آسانی نیست.
هنوز فناوری ساخت سری خودکار در کشور وجود ندارد
کیفیت نوشت‌افزار و ملزومات مدرسه‌ای ساخت داخلی نه تنها برای خریداران بلکه برای فروشندگان هم تبدیل به یک دغدغه اساسی شده است. این درحالی است که بسیاری معتقدند با توجه به قانون جهش دانش‌بنیان، می‌توان انتظار حل چنین چالش‌هایی را از سوی فعالان این حوزه داشت. یکی از اصلی‌ترین بندهای این قانون حمایت از تولیدات کالاهای با مصرف بالا توسط شرکت‌های دانش‌بنیان است. این درحالی است که به گفته دانش‌بنیان‌ها، تامین مواد اولیه ساخت ملزومات آموزشی یکی از چالش اصلی تولیدات این حوزه است. در واقع از زمان اعمال تحریم‌ها، منع واردات مواد اولیه از کشورهای توسعه‌یافته، مشکلات عدیده‌ای در تولید ملزومات دانش‌آموزی نظیر کیف و جامدادی و غیره برای تولیدکنندگان داخلی به‌وجود آورد. هرچند که ورود دانش‌بنیان‌ها به حوزه تولید این ملزومات، تا حدودب به‌لحاظ کمی مشکلات بازار را مرتفع کرده اما تولیدات به‌لحاظ کیفی نیازمند ارتقا و پیشرفت هستند.
صمت در این گزارش به نقش دانش‌بنیان‌ها در تولید ملزومات آموزشی با کیفیت ایرانی پرداخته است.
هویت جدید نوشت افزار ایرانی
بسیاری از سازندگان نوشت‌افزار معتقدند استقبال کشورهای همسایه از تولیدات ایرانی است، اما مسیر صادرات این کالاها هموار نیست. از ابتدای دهه ۹۰ حرکتی جدی با هدف توسعه تولید نوشت‌افزار شکل گرفت. در شرایطی که ۹۰ درصد نیاز بازار را اقلام وارداتی با طرح‌های غربی تامین می‌کرد، اجرای ایده تولید نوشت‌افزار ایرانی با طرح‌های داخلی کمی دور از ذهن به نظر می‌رسید. فعالیت در این حوزه با توجه به تاکید بر واردات و ناآشنایی خانواده‌ها با تولید اقلام ایرانی با طرح‌های بومی کار را سخت می‌کرد. تولید نوشت‌افزار ایرانی در حوزه دانش‌بنیان‌ها در حالی آغاز شد که حتی برخی از فعالان فرهنگی نیز نسبت به نتیجه مردد بودند. اما امروز با گذشت بیش از ۱۰ سال، نوشت‌افزار ایرانی تولید دانش‌بنیان‌ها قریب به نیمی از بازار را در دست دارند.
در واقع با ارتقای کیفیت محصولات، تنوع‌بخشی در طرح، ورود به عرصه‌هایی که هیچ‌گاه تولید در آنها صورت نگرفته بود و ارائه محصولات جدید، امروز بیش از ۱۰۰ تولیدکننده و برند در این حوزه فعالیت می‌کنند. در حقیقت نوشت‌افزار، صنعتی وارداتی بود که با توجه به نیاز مصرفی، تولیدات داخلی تنها جوابگوی حدود ۲۰ درصد نیاز داخل بودند.ایم میزان تولید نیز نگاهی به هویت ایرانی نداشت؛ یعنی یا گمنام بود یا با اسم و رسم خارجی تولید می‌شد.
با اینهمه تولیدات ایرانی نوشت‌افزار در دهه‌های گذشته و به ویژه با ورود دانش‌بنیان‌ها به این حوزه در ۱۰ سال گذشته با رشد قابل توجهی همراه شده و می‌توان گفت تولیدکنندگان به ویژه دانش‌بنیان‌ها کارنامه قابل قبولی از خود در این یک دهه بر جای گذاشتند.
چالش انتقال ار، دامن‌مان را گرفته است
مصطفی مرشد، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان در زمینه تولید لوازم‌التحریر، ممنوعیت واردات نوشت‌افزار را عاملی برای رشد تولید در عرصه ملزومات آموزشی دانست و به صمتگفت: ممنوعیت واردات نوشت‌افزار نظیر برخی مدادها، موجب شد زمینه تولید برای دانش‌بنیان‌هایی فراهم شود که توان و دانش فنی کافی در تولید این ملزومات را دارند. با اینهمه موانع متعددی در این عرصه وجود دارد.
مرشدی با اشاره به اینکه بخشی از مواد اولیه تولید نوشت‌افزار وارداتی هستند گفت: محدودیت‌های ناضی از تحریم، معضلات زیادی در حوزه جابه‌جایی پول و ارز برای دانش‌بنیان‌ها به وجود آورده است. در حقیقت مشکل انتقال ارز و پرداخت پول دامن ورود مواد اولیه را گرفته است.
مرشد گفت: علاوه بر معضلات مربوط به جابه‌جایی پول در خرید مواد اولیه، تولیدکننده‌های بزرگ نوشت‌افزار در دنیا هم حاضر به همکاری با شرکت‌های ایرانی نیستند و مجبور هستیم به‌واسطه یک شرکت خارجی و صرف زمان طولانی‌تر و هزینه بالاتر، از آنها خرید کنیم. بی‌شک این روند هزینه بیشتری را می‌طلبد و منجر به افزایش نرخ تمام شده کالا می‌شود.
به گفته وی، تا زمانی که سبد حمایتی از تولیدکننده و شرکت‌های دانش‌بنیان در نظام اقتصادی کشور ناقص باشد، سرمایه‌های مازاد در کشور سرگردان می‌شود و با دست‌اندازهای موجود در مسیر تولید، بازار در عرصه‌های گوناگون با التهاب مواجه می‌شود.
وی افزود: عرصه تولید نوشت افزار و ملزومات آموزشی، برای سرمایه‌گذاران حوزه جذابی نیست. به همین دلیل نیازمند ارائه امتیازات و تسهیلات دولتی برای پویاتر شدن تولید در این عرصه هستیم. مرشد گفت: اما در کل در زمینه خودکفایی ملزومات مدرسه و دانش‌آموزی هدف‌گذاری‌های خوبی شده است. به‌ویژه در بحث تولید خودکارهای داخلی مشکل عدیده‌ای وجود ندارد و تولیدات موردقبولی داریم، به‌گونه‌ای که خودکارهای تولید ایران به چند کشور نیز صادر می‌شوند. این فعال دانش‌بنیان افزود: با وجود موفقیت دانش‌بنیان‌ها در تولید نوشت‌افزار، هنوز فناوری ساخت سری خودکار در کشور وجود ندارد و لازم است شرکت‌هایی در زمینه تولید این فناوری و جوهر خودکار وارد عمل شوند. وی درباره ضعف ارتباط میان نهادهای دولتی با تولیدکنندگان گفت: متاسفانه ارتباط دولت با تولیدکنندگان بخش خصوصی در ساختارهای اجرایی ضعیف است و اگر پای درددل تولیدکننده بنشینید، خواهید فهمید که سال‌هاست با این معضل دست و پنجه نرم می‌کنند. از سوی دیگر برخی مدیران حتی قدرت و دانش کافی در حل معضلات مربوط به تولید را ندارند. به گفته این فعال دانش‌بنیان، رسوخ سیاست‌های آسیب‌زننده در دل نهادهای دولتی موجب شده اغلب تولیدکنندگان ضرر کنند. همین روند موجب محدودیت ارتباط با شبکه جهانی تولید و بازار در هر عرصه‌ای شده است. در نهایت تنها توانایی صادرات به چند کشور همسایه را داریم.
ساخت نوشت‌افزار سلامت‌محور
۲ سال همه‌گیری کرونا باعث شد تا فناوران کشورمان به فکر تولید محصولی بیفتند که خاصیت آنتی‌باکتریالی دارد و مانع انتقال باکتری و ویروس می‌شود. در این دوران دانش‌بنیان‌ها برای تولید محصولاتی که قادر به حفظ بازار و قابل استفاده در محدودیت‌های ناشی از کرونا باشد، وارد میدان شدند. در نهایت این نگاه منجر به تولید محصولی شد که می‌تواند از انتقال بیماری‌ها در بیمارستان‌ها، مدارس، بانک و هر فضای عمومی دیگری جلوگیری کرده و در اصل این نوشت‌افزارها قابل استفاده در مراکز یاد شده با تاکید بر قدرت عدم انتقال ویروس هستند.
مهران مهرزاد، مدیر تحقیق و توسعه یک شرکت دانش‌بنیان در گفت‌وگو با صمت به معرفی و کارآیی نوشت‌افزارهای نانو آنتی باکتریال پرداخت و گفت: ساخت و تولید نوشت‌افزار سلامت‌محور از اهداف اصلی این شرکت دانش‌بنیان به‌منظور توسعه تولید نوشت‌افزار داخلی است که افزون بر نانویی بودن آنها خاصیت آنتی‌باکتریال هم دارند. سال‌ها پیش دانشمندان به این حقیقت علمی دست یافتند که نوشت‌افزارها نظیر خودکار و استندهای جوهر یکی از عوامل اصلی انتقال بیماری در بیمارستان‌ها، بانک‌ها و دیگر مراکزی هستند که عموم مردم به‌طورمشترک از آنها استفاده می‌کنند، در واقع زمانی که متوجه انتقال بیماری در بیمارستان‌ها از طریق استفاده از نوشت‌افزارهای مشترک شدیم، درصدد تولید نوعی از نوشت‌افزار برآمدیم که مانع از انتقال هر نوع میکروب و بیماری باشد؛ بی‌شک فناوری نانو گزینه مناسبی برای دستیابی به این هدف بود.
مهرزاد گفت: خودکارها و استندهای آنتی‌باکتریال می‌توانند از شیوع هرگونه بیماری ناشی از انتشار میکروب و ویروس در مدارس بکاهد.
تولید خودکار سازگار با اقلیم
وی در ادامه با اشاره به تولید محصولات سازگار با اقلیم در بخش‌های مختلف کشورمان گفت: باتوجه به اینکه هزینه‌های زیادی برای انتخاب جوهر و نوک خودکارهای ویژه مناطق گرمسیر و سردسیر شده است، با استفاده از فناوری نانو جوهرهایی تولید شده که نیروی کش‌سانی آن متناسب با دما افزایش یا کاهش می‌یابد. در واقع فهمیدیم که چه نوک و جوهری برای اقلیم‌های مختلف مناسب است و متناسب با اقلیم هر منطقه خودکارهای ویژه با ویسکوزیته مناسب آن منطقه تولید شد.
وی با اشاره به اختلاق قیمتی این نوع نوشت‌افزارها با دیگر ابزارهای نوشتاری گفت: نرخ این خودکارها کمابیش ۲ برابر خودکار عادی تولید داخل است؛ ناگفته نماند که نمونه خارجی این خودکارها بسیار بالاتر است. خوشبختانه توانستیم ۳ نوع خودکار تولید کنیم که بدنه ۲ نوع از آن و جوهرهای همگی آنها نانوباکتریال است.
مهرزاد گفت: بااینکه نوک خودکار در ایران یک محصول وارداتی است، اما ساخت نوشت‌افزار از پارامترهای زیادی پیروی می‌کند، حال اینکه کدام ویژگی با کدام‌یک از محصولات همخوانی داشته باشد، خود موضوع مهمی است که در نهایت باعث ایجاد حس بهتر برای مصرف‌کننده می‌شود.
این فعال دانش‌بنیان با اشاره به توان تولیدکنندگان داخلی گفت: این شرکت به عنوان یکی از دانش‌بنیان‌های ایرانی، دارای پروانه تحقیق و توسعه در نوشت‌افزار است و مجوز ارائه گواهی بین‌المللی دارد؛ به‌عبارت روشن‌تر، دیگر شرکت‌های تولید نوشت‌افزار در جهان می‌توانند برای دریافت گواهی محصولات‌شان از این شرکت بخواهند که تست‌های لازم را انجام دهند.
مهرزاد با اشاره به فعالیت دانش‌بنیان‌های حوزه نوشت‌افزار گفت: تولید این ماده آنتی‌باکتریال باعث شد، به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان شناخته شویم. این فناوری در آنتی‌باکتریال کردن دیگر محصولات هم کاربرد زیادی دارد و علاوه بر نوشت‌افزار، توانایی ساخت دیگر محصولات با این ویژگی را داریم. برای مثال، چندی پیش درخواست برای تولید ظروفی با خاصیت آنتی‌باکتریال هم داشتیم. به‌عبارت‌دیگر، فناوری نانو این امکان را می‌دهد که بتوانیم محصولات دیگری تولید کنیم که خاصیت آنتی‌باکتریالی داشته باشند؛ برای مثال تولید محصولاتی نظیر تولید گواش ضدخراش در این زمره است. بیشتر نقاشی‌ها با گواش در خطر خراشیدگی قرار دارند، به همین دلیل در موزه‌ها نمی‌توان از نقاشی‌های با رنگ گواش عکس‌برداری کرد؛ چرا که اشعه دوربین‌های عکاسی باعث ایجاد خراش روی تابلو و نقاشی گواش می‌شود. بنابراین تولید گواش ضدخراش برای کودکان و هنرمندان از دیگر تولیدات فعالان دانش‌بنیان در حوزه نوشت‌افزار است. این گواش با گذشت زمان دچار خراشیدگی نمی‌شود، همچنین موفق به تولید چسب‌هایی با فناوری نانو شدیم که از ویژگی چسبندگی بالایی برخوردار است.
وی در ادامه چالش‌های موجود در عرضه را یکی از اصلی‌ترین مشکلات در مسیر تولید دانست و گفت: با توجه به تقاضای بالای بازار در بخش عرضه با مشکلاتی مواجه هستیم و پاسخگویی به تقاضای بازار دشوار است؛ اما در عین حال رشد خوبی هم در چند سال گذشته تجربه کردیم.
سخن پایانی
کارشناسان معتقدند تحریم‌ها دارای ۲ جنبه مثبت و منفی در تولید ملزومات مربوط به مدارس بوده است. جنبه مثبت آن موجب رشد کمی و کیفی برخی تولیدات نظیر کوله‌پشتی‌های دانش‌آموزی شده است، به‌گونه‌ای که علاوه بر بازار داخل، در کشورهای همسایه هم رونق خوبی به‌وجود آمده است و دانش‌بنیان‌ها توانستند در ۵ سال گذشته کارنامه درخشانی از فعالیت‌های خود ارائه دهند. آن روی دیگر سکه این است که تحریم‌ها موجب قطع عمیق روابط تجاری شرکت‌های داخلی با شرکت‌های بزرگ تولید لوازم‌التحریر شده است. برای مثال، فناوری تولید سری خودکار در ایران وجود ندارد و بیشتر شرکت‌های داخلی مجبور هستند به‌واسطه شرکت‌های واسطه این محصول را وارد کنند که با صرف هزینه و زمان بالاتر منجر به بالا رفتن نرخ تمام شده تولید می‌شود. / روزنامه صمت
