اصطلاح خاتم‌کاری به کاربرد آثار هنری بر روی سطوح به منظور تزیین آنها اشاره دارد. این هنر به وسیله قراردادن چندوجهی‌ها و اشکال هندسی در کنار هم به صورت منظم و با دقت انجام می‌شود و در نهایت به یک الگو یا طرح زیبا و جذاب منجر می‌شود. خاتم‌کاری به طور گسترده در تزیین درب‌ها و پنجره‌های چوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌ویژه در مکان‌های مقدس و تاریخی.
خاتم‌کاری به اشکال مختلفی انجام می‌شود و می‌تواند متنوع باشد. برخی از انواع خاتم‌کاری مشهور شامل خاتم ابری، خاتم پره‌وار، خاتم بته جقه‌ای، خاتم خطی، خاتم خیابانی، خاتم ۹ گلی و خاتم شش‌ضلعی هستند. در ادامه به بررسی تاریخچه هنر خاتم‌کاری و روش‌های تشخیص خاتم مرغوب میپردازیم و اطلاعات مفیدی را درباره این هنر چشمگیر ارائه میدهیم.
اصطلاح خاتم‌کاری به کاربرد آثار هنری بر روی سطوح به منظور تزیین آنها اشاره دارد. این هنر به وسیله قراردادن چندوجهی‌ها و اشکال هندسی در کنار هم به صورت منظم و با دقت انجام می‌شود و در نهایت به یک الگو یا طرح زیبا و جذاب منجر می‌شود. خاتم‌کاری به طور گسترده در تزیین درب‌ها و پنجره‌های چوبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌ویژه در مکان‌های مقدس و تاریخی.
اما از طراحی‌های صنایع دستی اصفهان خاتم‌کاری به عنوان تزیین‌های زیبا در ظروف مختلف نیز استفاده می‌شود. این ظروف می‌توانند شامل شکلات‌خوری، آجیل‌خوری، شیرینی‌خوری، جعبه جواهرات، رحل قرآن، قلمدان یا جا قلمی، ساعت و آینه باشند. مهمترین ویژگی این تزیینات، افزودن ارزش مادی به محصولات مذکور است.
چه مواد اولیه‌ای برای ساخت خاتم کاری لازم است؟
مواد اولیه در ساخت خاتم‌کاری معمولاً چوب، فلز (معمولاً آلیاژ برنج) و استخوان می‌باشند. همچنین، در فرآیند ساخت از رنگ سبز برای تزیین و سریش یا چسب پلی‌وینیل‌استات برای چسباندن بخش‌های مختلف خاتم استفاده می‌شود. هرچه مواد بکار گرفته در محصولات خانم کاری ارائه شده در فروشگاه صنایع دستی اصفهان مرغوب تر باشد، ارزش و ماندگار صنایع دستی هم بیشتر خواهد بود.
چوب: چوب یکی از مهمترین مواد در خاتم‌کاری است و به سه دسته رنگی قهوه‌ای، قرمز، و کرم یا زرد تقسیم می‌شود. انواع مختلفی از چوب مانند فوفل، آبنوس، عناب، شاه چوب، و آزاد برای این هنر مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر نوع چوب با ویژگی‌های خاصی از جمله رنگ و ماندگاری برخوردار است.
فلز (آلیاژ برنج): معمولاً در خاتم‌کاری از آلیاژ برنج به رنگ زرد طلایی استفاده می‌شود. به علاوه، مس و آلومینیوم نیز برای تزیین‌های خاتم‌کاری به کار می‌رود. در گذشته، از مفتول‌های نقره یا طلا نیز برای ایجاد خاتم‌های با ارزش استفاده می‌شد.
استخوان: استخوان معمولاً از ساق پا و دست شتر یا اسب برای خاتم‌کاری استفاده می‌شود. برای تهیه استخوان مورد نیاز، استخوان‌ها ابتدا صاف و تمیز می‌شوند و سپس در آب آهک قرار می‌گیرند تا رنگ آنها سفیدی بپذیرد. در حال حاضر از استخوان‌های مصنوعی نیز در خاتم‌کاری استفاده می‌شود.
رنگ سبز: رنگ سبز برای تزیین خاتم‌ها از ترکیب نشادر، براده مس و سرکه تهیه می‌شود. استخوان‌ها در این محلول قرار می‌گیرند و تحت تأثیر نور آفتاب حدود ۶ ماه قرار می‌گیرند تا به رنگ سبز تبدیل شوند. در مواردی که استخوان شتر کمیاب است، از چوب نارنج به عنوان جایگزین استفاده می‌شود و این فرآیند با استفاده از رنگرزی پشم انجام می‌شود.
آشنایی با انواع خاتم کاری
خاتم کاری به طور عمومی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: “خاتم کاری روی مس” و “خاتم کاری روی چوب”. در این دو دسته، خاتم کاری روی چوب دارای تاریخچه‌ای بیشتر و پیچیدگی‌های بیشتری است.
خاتم کاری روی چوب: در خاتم کاری روی چوب، به‌طور عمده از ظروف چوبی با مثلث‌های کوچک خاتم آراسته می‌شوند. این نوع خاتم کاری در محصولات متنوعی به کار می‌رود و بر اساس شکل، نوع حاشیه، مصالح استفاده شده و نقوش مختلف، به انواع مختلفی تقسیم می‌شود. تفاوت در کارایی محصول، یک طبقه‌بندی دیگر از خاتم کاری را تشکیل می‌دهد که توجه بیشتری را به خود جلب می‌کند.
تنوع نقوش و رنگ‌ها: استفاده از اشکال هندسی و قطعات رنگی در خاتم، تنوع زیادی در این هنر ایجاد کرده است. طرح‌ها و نقش‌های خاتم شامل اشکال گلی و هندسی در متن و حاشیه کار به چشم می‌خورد. انواع مختلفی از خاتم کاری متن وجود دارد، از جمله خاتم پره‌وارو (پروارو)، خاتم پره‌ای، خاتم ۹ گلی لایه‌دار، خاتم ۶ و لوز، خاتم ابری ساده، خاتم ابری یک دور، خاتم ابری دو دور، خاتم دو رنگ، خاتم متنی سبز جوسیمی، خاتم بته جقه‌ای، خاتم خیابانی، خاتم خطی، خاتم طاقی، خاتم عالم زر، خاتم قمی، خاتم جناقی و خاتم متن زنجیر سیمی.
مثال‌هایی از انواع خاتم به شرح زیر هستند:
- خاتم ۹ گلی ساده: این نوع خاتم به عنوان یکی از ساده‌ترین و کم‌جزئی‌ترین نمونه‌های خاتم شناخته می‌شود که اغلب از دو رنگ سیاه و سفید استفاده می‌کند.
- خاتم ابری: این نوع خاتم شش‌ضلعی است و شامل شش‌ضلعی‌های مختلفی است. برای ساخت یک قامه از خاتم ابری، ۲۰ شش‌ضلعی و ۵۰ پره به کار می‌رود.
- خاتم شش‌ضلعی با لغت قمی یا پره‌واروی عالم زر: این نوع خاتم شش‌ضلعی است که پره‌های آن به جای چهار مثلث از ۹ مثلث تشکیل می‌شود.
- خاتم پره وارو: شبیه به خاتم عالم زر است و تنها تفاوتش با آن نوع، این است که از ۳۹ مثلث شکل می‌گیرد.
- خاتم گره: در این نوع، نقش‌های گره کند و تند هندسی ایجاد می‌شود. در واقع، ساخت این نوع خاتم به نسبت دیگر انواع کمی پیچیده‌تر و دشوارتر به نظر می‌آید. گره پنج از متداول‌ترین نقوش خاتم گره به شمار می‌آید و برای ساخت سایر نقوش خاتم گره از آن الگو مشتق می‌شود.
ویژگی‌های یک خاتم مرغوب چیست؟
- صاف و بدون نقص بودن: سطح خاتم باید صاف و خالی از هر نوع عیب و خطا باشد.
- یکنواختی در رنگ و مصالح: رنگ‌آمیزی و مصالح مورد استفاده در ساخت خاتم باید یکنواخت و همگن باشند.
- ثبات رنگ و شکل: خاتم نباید تغییرات قابل ملاحظه‌ای در رنگ و شکل خود داشته باشد.
- عدم ترمیم کاری: هیچ نشانه‌ای از ترمیم‌کاری یا بتونه کاری در سطح خاتم نباید وجود داشته باشد.
- قرینه بودن اشکال و گل‌ها: تمامی اشکال و گل‌ها در سطح کار باید به صورت قرینه و با زوایا و اضلاع صحیح باشند.
- دقت در ابعاد و ساختمان طرح: ابعاد تمامی قسمت‌ها باید دقیق و یکسان باشند و ساختمان طرح باید به دقت مهندسی شده باشد. در غیر این صورت، حتی بهترین خاتم هم جلوه و ارزش خود را از دست می‌دهد. به همین دلیل، هنرمند خاتم ساز باید نجار ماهری نیز باشد.
- حرفه‌ای بودن در رنگ‌آمیزی و روکش دهی: رنگ‌آمیزی و روکش دادن محصول باید با مهارت بالا و بدون خدشه انجام شود.
- دقیق بودن ریزترین نقش‌ها و مثلث‌ها: هر چه نقش‌ها و مثلث‌ها در خاتم ریزتر و دقیق‌تر باشند، کیفیت و ارزش کار بیشتری است.
خرید بهترین ظروف خاتم کاری از نیکان تجارت
برای خرید انواع ظروف خاتم کاری و سایر صنایع دستی مرغوب و باکیفیت اصفهان، پیشنهاد ما به شما تهیه این محصولات از سایت نیکان تجارت است. این مجموعه با سابقه درخشان در ارائه صنایع دستی اصیل و باکیفیت، زیبایی را به شما هدیه می‌دهد و حس خوب هنر به اشتراک میگذارد.
