جاذبه‌های گردشگری هست؛ گردشگر نیست! - افق اقتصادی

از سال ۹۸ گردشگری خارجی ایران تعطیل است

هر سال این موقع‌ها که می‌شد بسیاری از شهروندان آماده سفر می‌شدند تا از آخرین فرصت تعطیلات تابستانه هم استفاده کنند، اما حالا گردشگری داخلی به‌دنبال افزایش هزینه‌های زندگی کم‌فروغ شده و جذب گردشگران خارجی هم با حاشیه‌ّهای خاص خود همراه است. هرچند آمارهای دولتی حکایت از رونق گردشگری داخلی و جذب گردشگر خارجی در ۲ سال گذشته دارد، اما همچنان فعالان این صنعت با تاکید بر شواهد نظر دیگری دارند. دیگر هزینه سفر با یک چادر مسافرتی نیز سر به فلک می‌کشد و به‌قول معروف باید برای آن حساب «دو دو تا چهارتا» را نگه داشت. اما در هر حال از قدیم‌الایام سفرهای آخر تابستان یکی از شیرین‌ترین تفریحات بوده است. صمت در این گزارش به بررسی چالش‌های موجود در گردشگری داخلی پرداخته است.

با صنعت گردشگری چه کردیم؟

انگار هر قدر هم که دخل و خرج جور در نیاید، باز هم نمی‌شود سفر را به‌طور کامل از زندگی حذف کرد. هرچند ممکن است مشکلات اقتصادی، فضای اشغالی سفر را در سبد هزینه‌ای بیشتر شهروندان کم کرده باشد، اما همچنان برخی از افراد هزینه‌های سنگینی برای چند روز سفر خارجی می‌کنند؛ تا به این واسطه تفریحی لاکچری را رقم بزنند و صفحات مجازی خود را از لحظه به لحظه این سفر پر کنند.گردشگری، صنعتی است که نقش مهمی در توسعه اقتصاد دارد، اما در کشور ما هیچ‌گاه آن‌طور که باید برای پیشرفت و استفاده از ظرفیت‌های آن تلاشی صورت نگرفته است. در واقع مسئولان مربوطه علاقه دارند به اهداف تعیین‌شده در گردشگری برسند، اما راه رسیدن به این اهداف یا هر بار اشتباه است یا اصلا گامی در این مسیر برداشته نمی‌شود. به‌عبارتی ایران باوجود دارا بودن تنوع آب‌وهوایی و طبیعت بکر سال‌هاست که نمی‌تواند از صنعت گردشگری خود استفاده مطلوب ببرد.  براساس گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری، ایران در سال ۲۰۲۲ میزبان ۴.۱ میلیون گردشگر خارجی بوده است. این آمار ۵۵ درصد کمتر از آمار مسافران در سال ۲۰۱۹ و پیش از همه‌گیری کروناست که عدد ۹.۱۱ میلیون نفر را نشان می‌دهد. این در حالی است که کل سفرهای گردشگری خارجی به مقصد خاورمیانه در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۶۶ میلیون سفر بوده که این رقم رشد ۱۶۳ درصدی نسبت به سال قبل از آن داشته است. سهم ایران از کل گردشگران خارجی ورودی به خاورمیانه حدود ۶ درصد برآورد شده است. آمارها نشان می‌دهد گردشگران خارجی در سال گذشته میلادی ۶.۲ میلیارد دلار در ایران هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۷۳.۵ درصد رشد داشته است. همچنین از کل گردشگران خارجی که طی سال ۲۰۲۲ وارد ایران شده‌اند، ۵۵ درصد عراقی بوده‌اند و گردشگران جمهوری آذربایجان و ترکیه هر کدام با ۶ درصد، پاکستان با ۵ درصد و کویت با ۲ درصد به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشته‌اند. ایران به‌علت برخورداری از نعمت‌های خدادادی طبیعی و جغرافیایی و ابنیه‌های تاریخی، مذهبی و همچنین عناصر فرهنگی و اجتماعی بسیار غنی، در ردیف ۵ کشور پرجاذبه گردشگری قرار دارد. بر همین اساس علاقه‌مندان زیادی در بین جهانگردان هستند که مایلند در نخستین فرصت به ایران سفر کنند. در سال ۱۳۹۸، تعداد گردشگران خارجی ایران به رکورد ۸ میلیون نفر رسید که این رشد سریع این امیدواری را ایجاد کرد که تا سال ۲۰۲۵ تعداد افراد ورودی به ۲۰ میلیون نفر در سال برسد، اما این روند دوام نیافت و با برخی اقدامات اشتباه متوقف شد.

هیچ گردشگری به ایران نمی‌آید

ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران درباره وضعیت گردشگری خارجی ایران به صمت گفت: ایران کشوری با قدمت بالا و مردمی مهمان‌نواز است که تمام جاذبه‌های گردشگری در آن وجود دارد، اما گردشگر ندارد.

وی با اشاره به روند کاهشی ورود گردشگر خارجی به ایران گفت: متاسفانه از سال ۹۸ تاکنون، آمار ورود گردشگران خارجی به ایران، قابل‌توجه نبوده و خیلی هم امیدوار نیستیم که از این به بعد تغییری در این روند ایجاد شود. در حقیقت حدود ۴ سال است که گردشگری خارجی تعطیل شده و تعداد گردشگران خارجی ورودی به ایران بالا نیست.

رئیس جامعه تورگردانان ایران با اشاره به اهمیت گردشگری مذهبی در شهرهایی مانند مشهد و قم اظهار کرد: تعداد بسیار اندکی گردشگر از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و عراق وارد می‌شوند که گردشگران مذهبی هستند و به‌ندرت شاهد حضور این افراد در شهرهای دیگر هستیم و مقصد اصلی آنها شهرهای زیارتی مانند مشهد و قم است.

آمارها واقعیت ندارند

رئیس جامعه تورگردانان ایران درباره آمار اعلام‌شده مبنی بر اینکه ایران در سال ۲۰۲۲ میزبان ۴.۱ میلیون گردشگر خارجی بوده نیز گفت: این آمارها اصلا صحت ندارد و جای سوال است که براساس چه معیار سنجشی اعلام می‌شود؟ براساس داده‌های ما اگر گردشگران مذهبی را در نظر بگیریم این رقم به ۳ میلیون نفر می‌رسد و آماری بیش از این صحت ندارد. متاسفانه مدت‌هاست که جامعه ما به سمت آمارسازی رفته که می‌توان همین موضوع را یکی از دلایل مهم شکست در بسیاری از برنامه‌ها دانست.

آینده صنعت گردشگری

پورفرج با اشاره به مشکلات اصلی که در زمینه گردشگری خارجی وجود دارد، افزود: به‌نظر می‌رسد مشکل اصلی به کاهش اعتماد برای سفر به ایران بازمی‌گردد. باید این واقعیت را بپذیریم که برای رونق صنعت گردشگری در ایران در گام نخست باید به اعتمادسازی در زمینه امنیت در ایران پرداخت. وی با انتقاد از برخی قوانین موجود و تاثیر منفی آن بر صنعت گردشگری بیان کرد: برخی از توراپراتور‌های خارجی، ایران را از فهرست مقاصد سفر خود خارج کرده‌اند که باید برای اصلاح این روند با جدیت تلاش کرد. پورفرج با تاکید بر اهمیت گردشگری مذهبی گفت: نباید در توسعه صنعت گردشگری تنها بر گردشگری مذهبی متمرکز باشیم و باقی حوزه‌های گردشگری را تعطیل کنیم.

امنیت بیشتر حاصل می‌شود

رئیس جامعه تورگردانان ایران با اشاره به مزایای افزایش تعداد گردشگران خارجی برای کشور گفت: ورود گردشگر فقط درآمدزایی به‌‌دنبال ندارد، بلکه امنیت را نیز خلق می‌کند و افزایش می‌دهد. هر قدر که توریست به یک مقصد بیشتر سفر کند، آن مقصد امنیت بیشتری دارد و اصولا امنیت باعث گسترش رفت‌وآمد می‌شود. در نهایت امیدواریم با گردهمایی توراپراتورهای جهان، رفت‌وآمدها را دوباره از سر بگیریم و گردشگران جهانی را به ایران بازگردانیم.

رونق ۱۳۲ صنف به کمک گردشگری

محمدعلی فرخ‌مهر، رئیس جامعه حرفه‌ای هتل، هتل‌آپارتمان، اقامتگاه سنتی و پانسیون استان تهران درباره وضعیت مسافران در سال ۱۴۰۲ به صمت گفت: با بهبود اوضاع کشور و آرامشی که در آن برقرار است، شرایط کمی بهتر از سال گذشته شده است. همچنین به‌دلیل اینکه درحال‌حاضر سختگیری‌ها در برخی از قوانین برای گردشگران اندکی کمتر شده، شاهد افزایش حضور گردشگران خارجی مانند روس‌ها و چینی‌ها به کشور هستیم. وی با ابراز امیدواری نسبت به افزایش استقبال مسافران از اقامت در هتل‌ها افزود: امسال میزان تقاضا برای اقامت در هتل‌َها روند مثبتی داشته است؛ البته نرخ اجاره اتاق و اقامت نیز نسبت به سال گذشته افزایش چندانی نداشته است.

سلایق متفاوت است

فرخ‌مهر با اشاره به تفاوت سلایق گردشگران برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری ایران گفت: برخی از گردشگران تنها با هدف پیمایش قله‌های ایران مانند دماوند به کشور می‌آیند و برخی نیز علاقه به کویرگردی دارند؛ در نتیجه باتوجه به تفاوت سلیقه‌ها نمی‌توان مقصد خاصی را برای آنها در نظر گرفت.

رئیس جامعه حرفه‌ای هتل، هتل‌آپارتمان، اقامتگاه سنتی و پانسیون استان تهران، درباره نرخ‌های جدید اقامت در هتل‌ها اظهار کرد: سقف هزینه اقامت در هتل‌ها براساس مصوبه اتحادیه هتلداران و با تاکید بر سیاست عرضه‌وتقاضای بازار، تعیین و به هتل‌ها ابلاغ می‌شود. به‌علاوه اینکه نرخ‌ها براساس جغرافیای منطقه و ستاره‌های مراکز اقامتی متغیر هستند. البته اعمال سیاست‌هایی مانند ارائه تخفیف در ایام کم‌سفر یا افزایش نرخ در ایام پیک سفر را نیز نباید دور از ذهن داشت. برای نمونه با نزدیک شدن به ایام اربعین برخی از افراد عازم کربلا می‌شوند و برخی از شهروندان نیز تعطیلات را در استان‌های توریستی کشور می‌گذرانند؛ در نتیجه تهران خلوت‌تر می‌شود و به همین دلیل هتل‌های تهران با ۶۰ درصد تخفیف ارائه خدمت می‌کنند.

آینده مبهم است؟

فرخ‌مهر در پیش‌بینی آینده صنعت گردشگری گفت: اگر محدودیت‌ها و برخی از سختگیری‌های فعلی برای گردشگران کاهش یابد، بی‌شک آینده خوبی در صنعت گردشگری خواهیم داشت و بسیاری از افراد که سالانه هزینه‌های بسیاری را صرف تورهای گردشگری خارجی می‌کنند به گردشگری داخلی می‌پردازند و ارز از کشور کمتر خارج می‌شود.

 این در حالی است که اگر صنعت گردشگری کشور رونق پیدا کند مستقیم و غیرمستقیم موجب رونق ۱۳۲صنف مختلف می‌شود.

گردشگران خارجی بیشتر از کجا می‌آیند؟

طبق آمار از کل گردشگران خارجی ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۱۵ درصد آنها ترکیه‌ای بوده‌اند که البته پس از عراق با حدود ۳۵ درصد در رتبه دوم گردشگران خارجی ورودی به ایران قرار دارند. البته در سال پیش از آن سهم گردشگران ترکیه‌ای از کل گردشگران ورودی به ایران ۹ درصد بود. همچنین گردشگران پاکستانی با ۱۰ درصد، جمهوری آذربایجان با ۹ درصد و کویت با ۲ درصد به ترتیب در رتبه‌های سوم تا پنجم از این نظر قرار داشته‌اند. سایر کشورها سهم ۲۹ درصدی از کل گردشگران ورودی به ایران در سال ۲۰۲۱ داشته‌اند. براساس این گزارش از کل سفرهای گردشگری در ایران در سال میلادی گذشته ۹۷.۹ درصد با هدف تفریح انجام شده و ۲.۱ درصد سفرها نیز تجاری بوده است. از کل گردشگران خارجی که طی سال ۲۰۲۲ وارد ایران شده‌اند ۵۵ درصد عراقی بوده‌اند و گردشگران جمهوری آذربایجان و ترکیه هر کدام با ۶ درصد، پاکستان با ۵ درصد و کویت با ۲ درصد به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار داشته‌اند. این آمار نشان می‌دهد سهم عمده گردشگر خارجی ایران مختص کشورهای همسایه است و رفت‌وآمدهای دیپلماتیک رهبران و مقامات ارشد کشورهای همسایه و همسو به تهران در ۳ ماه اخیر و امضای تفاهمنامه همکاری در حوزه گردشگری می‌تواند این روند را در پساکرونا تقویت کند.

سخن پایانی

براساس جدیدترین آمار شورای جهانی سفر و گردشگری، سهم صنعت گردشگری از کل اقتصاد ایران در سال گذشته میلادی ۳۹.۲ درصد افزایش یافته و به ۴.۶ درصد از کل اقتصاد ایران رسیده است؛ به همین ترتیب ارزش این صنعت در ایران بالغ بر ۴۵۴ هزار میلیارد تومان شده که نسبت به ارزش ۴۹۹ هزار میلیارد تومانی این صنعت پیش از شیوع کرونا یعنی در سال ۲۰۱۹ فاصله چندانی ندارد. جان کلام اینکه وضع صنعت گردشگری وخیم است و برای بهبود جایگاه این صنعت باید نگاه اقتصادی به آن داشت، چراکه صنعت گردشگری با جاذبه‌های بسیاری که در کشور وجود دارد، می‌تواند چتر نجاتی برای اقتصاد ایران باشد./صمت