بابک رحیمیان؛ بازار: «دوغارون» مهمترین مرز صادراتی ایران و مهمترین مرز زمینی کشور افغانستان برای ارتباط با دنیای خارج به‌ویژه اروپا و کشورهای حوزه خلیج‌فارس به شمار می‌رود.
از آن جا که فقر و بیکاری در شهرهای مرزی بیداد می‌کند لذا سال هاست که تنها امید مرزنشینان به لایحه مناطق آزاد «تجاری و صنعتی» است که در صورت اجرای آن، بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری روانه این شهرها شود و زندگی در این مناطق جان بگیرد.
در کشور ما بسیاری از مسئولان و نمایندگان مردم ایجاد مناطق آزاد را بستر ساز محرومیت‌زدایی می‌دانند و لذا اغلب مناطق آزاد در مناطق محروم کشور ایجاد شده و شاید به همین دلیل است که به علت نبود زیرساخت مناسب در مناطق محروم جذب سرمایه‌گذار، رونق تولید و صادرات در مناطق آزاد کشور موفق نبوده است.
هدف از ایجاد مناطق آزاد در جهان برای جذب سرمایه گذار داخلی و خارجی جهت تولید با کمترین موانع و با هدف گذاری صادرات پایه گذاری شده است اما تجربه چندین ساله ما از ایجاد مناطق آزاد با این اهدف مغایرت دارد.
اغلب مناطق آزاد از جمله دوغارون منطقه ویژه اقتصادی نیز هستند و این مناطق از حیث مقرراتی که برای ورود و خروج کالا و بحث سرمایه‌گذاری دارند، بسیار شبیه مناطق آزاد است و امتیازات مشابهی دارند؛ بنابراین اصلاً مشخص نیست تبدیل مناطق ویژه به مناطق آزاد چه ارزش‌افزوده‌ای دارد و این فرایند با چه رویکردی در حال انجام‌شدن است؟
ما در استان خراسان رضوی در حالی تصمیم داریم با ایجاد منطقه آزد تجاری-صنعتی در مرز دوغارون تحول ایجاد کنیم که هنوز پس از ۲۰ سال نتوانستیم ابتدایی ترین زیرساخت های لازم در این مرز ساماندهی کنیم و هنوز خودرو های ترانزیتی از اعمال سلیقه های اداری و نبود یک مدیریت واحد در مرز با هزینه های سرباری مواجه هستند.
تبعات اجتماعی و اقتصادی
زمین‌خواری و گران شدن زمین و اجاره، جذابیت کاذب اقتصادی و مهاجرت روستاییان مجاور برای محدود فرصت‌های شغلی و عمدتاً کارگری، تسلط سرمایه‌داران غیربومی بر فرصت‌های اقتصادی گردشگری منطقه از ابتدایی ترین تبعات منطقه آزاد شدن است به گونه ای که در سایر مناطق آزاد کشور از جمله چابهار نیز این آفت ها به خوبی نمایان است.
افزایش قیمت زمین و مسکن و اجاره را از نخستین تبعات ایجاد منطقه آزاد باید دانست و لذا این موضوع موجب آسیب پذیر تر شدن اقشار آسیب پذیر در این منطقه خواهد شد.
اگر اهداف مربوط به تأسیس مناطق آزاد نظیر رشد و توسعه اقتصادی، رشد صادرات، سرمایه‌گذاری، حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی و اشتغال جوانان میسر نشود تأسیس یک منطقه آزاد دردی از مشکلات اقتصادی این منطقه و خراسان رضوی درمان نمی‌کند
نگاهی به فعالیت مناطق آزاد کشور و آنچه که تاکنون رخ داده است نشان می دهد که عمده سرمایه جذب‌شده در مناطق آزاد با محوریت واردات بوده و نه صادرات و لذا کارخانه ها و واحد های صنعتی ایجاد شده در مناطق آزاد کشور که این روز ها در حال خاک خوردن است می تواند بر این مدعا صحه بگذارد.
اگر اهداف مربوط به تأسیس مناطق آزاد نظیر رشد و توسعه اقتصادی، رشد صادرات، سرمایه‌گذاری، حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی و اشتغال جوانان میسر نشود تأسیس یک منطقه آزاد دردی از مشکلات اقتصادی این منطقه و خراسان رضوی درمان نمی‌کند.
تاکنون تجربه مناطق آزاد به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم نشان داده که این مناطق در تولید به‌عنوان محور اصلی توسعه تجارت ناموفق بودند.
متاسفانه میزان ورود سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد بسیار نامحسوس است و جذابیت‌های مناطق آزاد برای سرمایه‌گذاران داخلی و رونق تجارت بیشتر از تولید است لذا اگر دوغارون هم بخواهد همین مسیر را طی کند و ساکنانش به خریداری خودروهای خارجی ارزان‌قیمت ویا شغل‌های خدماتی در این منطقه دل‌خوش کنند باید گفت از اهداف ایجاد مناطق آزاد بازهم دور می‌شویم.
از سویی آمار منتشرشده از حجم صادرات و واردات مناطق آزاد نشان می‌دهد میزان واردات به‌مراتب از صادرات بالاتر بوده و عمده صادرات نیز در خصوص کالاهایی است که به‌صورت خام صادرشده و ارزش‌افزوده چندانی را برای کشور به دنبال نداشته است.
متاسفانه میزان ورود سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد بسیار نامحسوس است و جذابیت‌های مناطق آزاد برای سرمایه‌گذاران داخلی و رونق تجارت بیشتر از تولید است لذا اگر دوغارون هم بخواهد همین مسیر را طی کند و ساکنانش به خریداری خودروهای خارجی ارزان‌قیمت ویا شغل‌های خدماتی در این منطقه دل‌خوش کنند باید گفت از اهداف ایجاد مناطق آزاد بازهم دور می‌شویم.
تجربه نشان داده ورود کالاهای لوکس و غیرضروری از طریق مناطق آزاد نخستین مشکلات دامن گیر این مناطق است که اصلی ترین دلیل آن نیز عدم شفافیت برخی از قوانین بوده و به طور خلاصه باید اذعان کرد رانت و فساد اقتصادی از ناخوشایندترین مسائلی است که به وفور در مناطق آزاد دیده می‌شود و تمام این موارد معایب برای مناطق آزاد به‌حساب می‌آید.
برکات مناطق آزاد
مرز دوغارون یکی از مهمترین معبرها در مسیرهای ترانزیتی مهم جهان ازجمله دالان حمل‌ونقل بین‌المللی شمال – جنوب و کریدور حمل‌ونقل اروپا، قفقاز، آسیا، دالان ۱۶ هزار کیلومتری جاده ابریشم و بزرگراه آسیایی است که با پیوست به مناطق آزاد می تواند نقش بسزایی در حوزه تجارت بازی کند.
با توجه به اینکه خراسان رضوی هیچ منطقه آزادی در تاریخ خود نداشته، مناطق آزاد دوغارون و سرخس به‌عنوان اولین مناطق آزاد در تاریخ خراسان رضوی می‌تواند زمینه اتصال کشور با اقتصاد ترکمنستان و افغانستان را فراهم کند و زیرساخت‌های این دو منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اگر چه که از اصلی‌ترین و مهمترین مزیت ایجاد منطقه ازاد که همانا توسعه کسب و کار و مستثنی شدن از قوانین گمرکی است نمی توان چشم پوشی کرد زیرا شرکت‌های ثبت شده در مناطق آزاد تا ۲۰ سال از پرداخت مالیات معاف هستند.
از طرفی سرمایه‌گذار در منطقه آزاد می‌تواند شرکت خود را با ۱۰۰ درصد مالکیت خارجی ثبت کند. آزادی کامل ورود و خروج سرمایه و سود حاصل از فعالیت‌های اقتصادی در این مناطق، صادرات و واردات محصولات بدون پرداخت عوارض گمرکی، ورود مواد اولیه قطعات و ماشین‌آلات بدون عوارض گمرکی، ارائه انواع خدمات بانکی و دسترسی به بانکداری بین‌المللی، مجاورت با کشورهای همسایه و امکان نفوذ به بازارهای آن ها و امکان اخذ نمایندگی و ثبت برندهای خارجی یا داخلی از مهمترین مزایای مناطق آزاد تجاری است.
در کنار این موضوع تردد و اقامت اتباع خارجی در منطقه آزاد تجاری آسان می‌شود و افراد می‌توانند به‌آسانی ارز و سرمایه خود را به خارج از کشور یا سایر مناطق آزاد انتقال دهند.
به هر ترتیب به نظر نگارنده مرز یک فرصت است و لذا فقط باید ساماندهی و مدیریت شود و لذا مرزهای استان به‌ویژه دوغارون و سرخس می‌تواند در جهت توسعه شرق کشور نقش ایفا کند و مصداق بارز اقتصاد مقاومتی باشد.
در بند ۱۱ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، تأکید شده است که مناطق آزاد باید به سمت ۴ هدف اصلی تولید، صادرات، انتقال فناوری و تأمین نیازهای ضروری از خارج حرکت کند که امیدواریم منطقه ازاد تجاری دوغارون نیز جهت تحقق همین اهداف گام بردارد و به سرنوشت سایر مناطق آزاد گرفتار نشود!
