گاز غیرمجاز در ویلاهای لاکچری / ایران این بازار را نابود کرد! - افق اقتصادی

با آغاز سرمای هوا، نگرانی ها دربارۀ کمبود گاز در کشور، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود و طبق نظر کارشناسان انرژی، ایران یکی از بدترین مصرف‌کننده های انرژی است. میزان گازی که ما در طول ۳ ماه مصرف می‌کنیم را اندازه یک سال مصرف اروپا تخمین زده‌اند. ایران دومین کشور تولید کننده گاز در دنیا است اما سهم بسیار اندکی در بازار های جهانی دارد.

اهمیت تجارت گاز به سایر کشورها

محمد صادق مهرجو، کارشناس انرژی، دربارۀ بحث ناترازی گاز و بحران کمبود گاز در فصل سرما، به خبرنگار گسترش نیوز گفت: اگر یک الگوی ۸ ماهه و ۴ ماهه را در نظر بگیریم، میانگین ۸ ماهه، تقریبا نصف میانگین ۴ ماهه انتهایی سال است. از ابتدای ماه گذشته، وارد میانگین ۴ ماه انتهای سال شده ایم. این نکته را باید اضافه کرد که هرساله در اواسط دی ماه به اوج پیک مصرف در شبکه گاز می رسیدیم.

مهرجو ادامه داد: این موضوع کاملا درست است که ما دومین دارنده منابع گاز دنیا هستیم؛ اما جزو ۱۰ کشوری برتر که نقش اصلی در تجارت گاز دارند نیستیم. ایران، تنها صادرات گاز را به کشورهای همسایه خود و با انتقال مستقیم از طریق خطوط لوله دارد و به هیچ عنوان گازی نداریم که به صورت ( ال ان جی ) به کشورهای دیگر صادر کنیم. از اوایل دهۀ ۹۰، به جز ۲ سالی که تنفس داشتیم، کشور تحت شدید‌ترین تحریم ها قرار گرفت و تحریم ها، نگرش مطلوب را به بحث اهمیت تجارت گاز کم رنگ کرده است.

وی افزود: درحال حاضر باید گفت اولویت، تامین گاز مصرفی کشور است. ما در میانگین ۴ ماه دوم سال، به اندازه کل اروپا گاز مصرف می‌کنیم. در پیک زمستان سال گذشته، مصرف گاز در بخش خانگی به ۷۰۵میلیون مترمکعب رسید که این میزان به اندازه مصرف کل قاره اروپا است. اروپا با آن سرمای وحشتناک، مصرف گاز کم تری دارد. ایران در یک بخش گرم و خشک کره زمین هست اما  با استفاده نکردن بهینه از منابع، اندازه تمام قاره اروپا گاز مصرف می‌کنیم. ضریب نفوذ گاز در کشور تا سال ۱۳۹۶ بالای ۹۸ درصد بوده است و در روسیه که سرماهای وحشتناکی دارد، ضریب نفوذ گاز در بخش‌های مسکونی و شهری تقریبا ۵۰ درصد است. روسیه با آن سرماهای وحشتناکی که تجربه می‌کند، ضریب نفوذ کمتری نسبت به ما دارد. چنین امری را می توان فاجعه ای بزرگ برای کشور دانست که به سرعت منابع تجدید ناپذیر را مصرف می‌کنیم.

به منابع انرژی تجدید ناپذیر وابسته شده ایم

این کارشناس انرژی عنوان کرد: کشور را به یک منبع انرژی وابسته کرده‌ایم که این منبع تمام‌شدنی است و روزی پایان خواهد یافت و باید از این منبع تجدیدناپذیر، به گونه ای استفاده کنیم که اندازه اقتصادمان را وسعت دهیم. اندازه اقتصاد را می‌توان با تولید در بخش‌های صنعتی، صادراتی و در بخش‌هایی که برای ما ارزش افزوده دارد، بزرگ کرد.

مهرجو در ادامه گفت: در کشور با پدیده پرتی گاز مواجه هستیم. بعضی از مصرف کنندگان انشعابات غیر مجاز را از خطوط اصلی گاز دریافت می‌کنند و ویلاهای آن چنانی خود را گرم می‌کنند و این پرتی گاز در استان‌های مختلف بین ۳ تا ۱۲ درصد است و گازسوزی بسیار زیادی هم در کشور شاهد هستیم. طبق آمار سال گذشته، به طور میانگین بالای ۶۰ میلیون متر مکعب در کشور گازسوزی داشتیم که در برنامه ششم توسعه مطرح شده بود که این گازسوزی را به حداقل برسانیم و به طور کل جمع آوری کنیم. ۶۰ میلیون متر مکعب را می توان اندازه ۲ فاز پارس جنوبی دانست که رقم بسیار زیادی می‌شود. ما برای هر فاز پارس جنوبی بیش از ۷ تا ۱۰میلیارد سرمایه‌گذاری می‌کنیم. باید گفت متأسفانه به همین راحتی در کشور، این گاز را می‌سوزانیم. در مناطق نفت‌خیز جنوب، از ابتدای سال که گازسوزی ما روزانه ۱۸ میلیون متر مکعب بود، اکنون به بیش از ۲۵ میلیون مترمکعب رسیده است.

وی ادامه داد: تجهیزاتی که حدود ۲۵ سال پیش، برای یک حجم استخراج مشخص تهیه شده بودند، اکنون کارایی لازم را ندارند و کمبود تجهیزات جمع آوری و سایز این تجهیزات، یکی از مشکلات سد راه برای استخراج بیشتر گاز است. ما متاسفانه براوردهای درست نداشته ایم و همچنین سرمایه‌گذاری های مناسبی هم در حوزه گاز صورت نگرفته است. ما حتی از لحاظ ساختاری به وزارت نفت این اختیار را نداده ایم که از این گاز همراه که تولید می‌شود، استفاده‌های دیگری کند. می‌توان با استفاده از ژنراتورهای پیشرفته از این گاز، تولید برق کرد و همان برق را در تاسیسات خودمان استفاده کنیم.

این کارشناس انرژی گفت: مازاد برق را می‌توان به شرکت توانیر داد و با این اقدام می‌توان هم نیاز خود را تامین کرد و هم گازهای مازاد را جمع‌آوری کرد. هزینه سرمایه گذاری نسبت به احداث کمپرسور در مراحل مختلف و جمع‌آوری نیاز، بسیار اقتصادی تر خواهد بود اما باید اشاره کرد که ما به یک ساز و کار حکمرانی درست و اصولی نیازمندیم. یک حکمرانی درست یعنی تمام مسائل در بخش کلان کشور دیده شود و بتوان با ارائه دستورالعمل‌ها و بخش نامه ها، از هدر رفت این ثروت خدادادی که ایجاد آلودگی می کند، جلوگیری کرد.

ادغام وزارتخانه ها اقدام مناسبی نیست

مهرجو در ادامه این گفت و گو به خبرنگار گسترش نیوز گفت: «ما نیازمند هماهنگی ابزار قوی و با قدرت تصمیم‌گیری در سطح بالا نیازمندیم.  نمی‌توانیم هیچ وقت وزارت نیرو، وزارت نفت و سازمان انرژی اتمی را ادغام کنیم. سطح تکنولوژی‌هایی که این ۳ بخش از آن استفاده می کنند، با یکدیگر تفاوت دارد و نمی‌توان بحث ادغام آن ها را انجام داد. سازمان انرژی اتمی مکان کاملاً بسته و امنیتی است و وزارت نفت سازمان شفاف است. یک وزیر چگونه می‌تواند تمام این بخش ها را با این همه تنوع کنترل کند؟ تجربه ای که ما در مورد ادغام وزارت خانه ها داشتیم، تجربۀ خوبی نبود. وزارت بازرگانی که در وزارت صنایع و معادن ادغام شد، اصلا تجربه خوب و موفقی نبوده است.

وی افزود: بحث بهینه‌سازی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. تمام سازمان‌های بهینه‌سازی باید کنده شوند و زیر مجموعه معاونت انرژی قرار گیرد. اولویت خود را باید بحث بهینه‌سازی قرار دهیم؛ چراکه مصرف انرژی در کشور ما بسیار نابخردانه است. پلکان‌های قیمت‌گذاری هم که برای صرفه‌جویی در مصرف گاز در نظر گرفته اند، اصلاً انگیزه بخش نیست. ما ۱۲ پلکان را در نظر گرفته‌ایم که در حقیقت در پلکان دوازدهم که قیمت هر مترمکعب را ۶هزار تومان درنظر گرفته‌اند، با فرض قیمت گاز صادراتی به کشورهای منطقه، تقریبا مبلغ ۹ هزار تومان یارانه پنهان می‌دهیم. لازم به ذکر است که این یارانه پنهان در اختیار مصرف کنندگان خارج از الگو هم قرار می گیرد.

میزان صادرات ایران چقدر است؟

این کارشناس انرژی گفت: اگر متوسط تناژ صادراتی در ۵ سال گذشته را مشاهده کنیم، متوجه خواهیم شد که افزایش صادرات داشته ایم؛ اما درآمد صادراتی افزایش چشمگیری پیدا نکرده است. ما در سال گذشته توانسته‌ایم تنها مبلغ ۱۶ میلیارد دلار صادرات داشته باشیم، در صورتی که تقریبا ۲۵ میلیون تن به لحاظ عددی، صادرات پتروشیمی داشته‌ایم. ما باید در صنایع پایین دست، سرمایه‌گذاری هایی را انجام دهیم تا میزان صادرات را افزایش دهیم و چرخه اقتصاد را به حرکت درآوریم. ما بازار متانول دنیا را خراب کرده‌ایم و قیمت متانول به پایین ترین سطح خود رسیده است و مقصر اصلی ما هستیم.

مهرجو در ادامه این گفت و گو اظهار کرد: ایران در چهار راه دنیا قرار دارد و ما باید از این چهار راه شرق آسیا را به غرب و اروپا وصل کنیم. ما باید از این موقعیت حساس ژئوپولوتیک استفاده کنیم تا بتوانیم صادرات انرژی داشته باشیم. ما باید گاز را وارد کنیم و در لب مرزها، نیروگاه هایی احداث کنیم و به مصرف‌کننده های عمده مانند ترکیه، عراق، پاکستان و افغانستان گاز صادر کنیم. ما قرارداد تهاتر گاز و برق با ارمنستان داریم که مقدار آن بسیار کم است. ما روزانه یک میلیون متر مکعب گاز به ارمنستان صادر می‌کنیم و در ازای آن برق دریافت می کنیم.

وی ادامه داد: اتفاقات خوبی در این دولت شکل گرفته است. بحث توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر با جدیت دنبال می‌شود که اقدام بسیار مناسبی است. ما نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ هزار مگاوات برق تجدید پذیر برای مدیریت مصرف در اوج پیک تابستان داریم. راهکار این نیست که به دلیل کمبود برق، صنایع را تعطیل کنیم، راهکار این است که بتوانیم برق بیشتری تولید کنیم. در ۸ ساله ریاست‌جمهوری آقای روحانی، قرار بر این بود که روزانه ۵هزار مگاوات ایجاد طرفیت در بخش نیروگاهی شکل گیرد و متاسفانه این اتفاق نیفتاد و ما به اهداف دست پیدا نکردیم.

این کارشناس انرژی در پایان گفت: راندمان نیروگاه‌های دولتی در حوزه گاز حدود ۳۷ درصد و خصوصی حدود ۳۵ درصد است که تفاوت چندانی باهم ندارند. ما باید از گازی که در اختیار نیروگاه ها، تقریبا به صورت رایگان قرار می گیرد، استفاده کنیم و در حقیقت نظام قیمت‌گذاری در بخش برق را هم پلکانی کنیم. ما باید یک انگیزشی در بخش خصوصی برای توسعه نیروگاه‌های تجدید پذیر ایجاد کنیم. تا زمانی که قیمت‌گذاری دستوری داریم و به بخش خصوصی اجازه صادرات نمی‌دهیم، هیچ انگیزه‌ای برای توسعه نیروگاه‌های تجدید پذیر وجود ندارد و همچنین صرفه اقتصادی هم ندارد. بحث حکمرانی انرژی، بحث بسیار مهمی است که باید به آن توجه ویژه ای با آن کرد. ما نیاز به جراحی اقتصادی در حکمرانی انرژی داریم.