به مناسبت هفته دولت، عملکرد دولت سیزدهم در همه بخش‌های مختلف مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد و سعی می‌شود با کسب تجربه از سال‌های اخیر برای آینده و رسیدن به رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و… برنامه‌ریزی‌های شفاف‌تری انجام بگیرد.
از این‌رو ما به‌عنوان یکی از کشورهایی که به درآمدهای مرتبط با بخش انرژی متکی است، ضرورت دارد تا با برطرف کردن موانع سر راه تولید، مصرف و صادرات، بتوانیم به درآمدهای بیشتری در حوزه انرژی دست پیدا کنیم تا چرخ اقتصاد کشور سریع‌تر به‌حرکت در بیاید. از طرفی، ناترازی انرژی موضوع مهمی دیگری است که تاثیر مستقیمی بر کاهش رشد اقتصادی و آسیب اقتصادی صنایع دارد. ناترازی انرژی زمانی اتفاق می‌افتد که بین عرضه و تقاضای انرژی عدم‌تطابق وجود داشته باشد. این چالش می‌تواند منجر به قطعی‌های مکرر گاز، برق در فصول مختلف شود که این موضوع می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی بر اقتصاد داشته باشد. تاثیر ناترازی انرژی بر رشد اقتصادی از طریق تاثیر آن بر صنایع ایجاد می‌شود. برای داشتن کارآمدی، صنایع به منابع انرژی قابل‌اعتماد و پایدار نیاز دارند. در صورت وجود ناترازی انرژی، صنایع ممکن است با قطعی در تامین برق و سوخت، همچنین مواجهه با اختلالات دیگر روبه‌رو شوند که تمام این عوامل باعث کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌ها و کاهش رقابت‌پذیری خواهند شد که دولت باید در زمانی که برایش باقی مانده است، درباره آن برنامه‌ریزی کند و موانع را از سر راه بردارد. صمت در این گزارش به‌مناسبت هفته دولت، چالش‌های بحث تولید و ناترازی انرژی را از نگاه کارشناسان بررسی کرده است.
ناترازی انرژی دلایل متعددی دارد
هنگامی که ناترازی انرژی وجود دارد، خانوارها ممکن است قطع برق، گاز یا سایر اختلالات را تجربه کنند که می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌ها و کاهش کیفیت زندگی شود. این موضوع درآمدهای دولت را با کاهش مواجه می‌کند و در بلندمدت تاثیر قابل‌توجهی بر رفاه کلی افراد و خانواده‌ها می‌گذارد. در چنین شرایطی، رشد کلی اقتصادی کشور به‌خطر می‌افتد و مشکلات عدیده‌ای را پدید می‌آورد. بحران انرژی، در کشور مدت‌ها است که زنگ خطرش به‌گوش می‌رسد و تاکنون اقدام موثری برای حفظ و نگهداری از انرژی‌های حیاتی کشور انجام نگرفته است. باید به‌روزی فکر کرد که هیچ منبع انرژی تجدیدناپذیری در کشور وجود ندارد. همین بحث در سایر حامل‌های انرژی نیز مطرح است. سوءمصرف انرژی در کشور باتوجه به سیاست‌گذاری‌هایی که دولت سیزدهم برای آن اندیشیده، نوعی ناترازی را برای کشور رقم زده است و نیاز به توجه بیشتر دارد. کشوری که بیشترین منابع نفت و دومین منابع گازی جهان و البته بزرگ‌ترین میدان گازی جهان را در اختیار دارد، رسما اعلام کرده که نزدیک به ۲۴۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد تا مانع از قرار گرفتن در شرایط واردات گاز شود. ایران این سال‌ها حتی از تامین گاز بازار داخلی خود نیز ناتوان شده و با مشکلات زیادی مواجه است.ایران با منابع غنی انرژی مانند نفت، گاز طبیعی و آب، می‌تواند قادر به تامین نیازهای انرژی خود باشد؛ اما باوجود این منابع غنی، عوامل گوناگونی نظیر ناترازی انرژی، نقص در زیرساخت‌ها، رشد ناپایدار تقاضا، تحریم‌های غرب، افزایش هزینه‌ها و کاهش توان تولیدی مشکلات زیادی را برای حوزه انرژی به‌وجود آورده است. مسلما زمانی که یک دولت به موضوعی بی‌توجهی می‌کند و با سلب مسئولیت از خود، تمام مشکلات را به دولت بعدی واگذار می‌کند، انباشتی از اتفاقاتی رخ می‌دهد که حل‌وفصل کردن آنها از کنترل خارج می‌شود؛ اتفاقاتی که دولت سیزدهم را با کوهی از مشکلات و اقدامات ناتمام تنها گذاشت و توقعات را از دولت فعلی بالا برد.
در این شرایط، دولت نمی‌تواند به وعده‌های خود عمل و در زمان چهارسال‌های که دارد، به حل تمام مشکلات رسیدگی کند، بنابراین اکنون مشکل ناترازی انرژی در کشور به شرایط بحرانی نزدیک است و دولت فعلی تنها ۲ سال وقت دارد تا اوضاع را مرتب کند، ازاین‌رو باید تمام نهادها و سازمان‌های دولتی و خصوصی به یاری دولت بیایند و با طرح مسئله و حل یک‌به‌یک آنها، به مسیر توسعه و پیشرفت، سرعت ببخشند.
دستاوردی در تولید انرژی حاصل نشد
مرتضی بهروزی‌فرد، کارشناس انرژی در رابطه با ناترازی گاز در کشور به صمت توضیح داد: درحال‌حاضر طرح‌ها و سیاست‌گذاری‌های زیادی برای حل مشکل ناترازی گاز در کشور صورت گرفته است، اما همچنان با اینکه کشور ما یکی از بزرگ‌ترین منابع نفت و گاز طبیعی در جهان را دارد، در بحث تولید، دستاورد خاصی که بتوانیم به آن اتکا کنیم، نداریم و همچنان هرساله مشکل ناترازی گاز در کشور وجود دارد. وی در ادامه افزود: الان یکی از مشکلاتی که ما برای افزایش فرآورده‌های نفتی و گازی داریم، بحث سرمایه‌گذاری و تامین مالی است. ظرفیت‌های افزایش تولید انرژی در کشور وجود دارد، اما امکان صادرات با مشکلات همراه است و انتقال پول انرژی صادرشده به داخل کشور، بسیار سخت شده است. درحال‌حاضر، برای افزایش تولید انرژی چیزی در حدود ۳۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز است. از طرفی، در بحث زیرساخت، تکنولوژی، تجهیزات، دانش و… نیز کمبودهایی احساس می‌شود که باید یک‌به‌یک موردبررسی قرار بگیرد. اگر کشور ما بتواند تمام نواقص و کمبودها را حل‌وفصل کند، در مسیر درستی قرار می‌گیریم و تولید نفت و گاز ما افزایش می‌یابد، اما اگر همین روال ادامه پیدا کند، نه‌تنها توسعه‌ای حاصل نمی‌شود، بلکه روزبه‌روز اوضاع ناترازی انرژی بدتر می‌شود و ما نمی‌توانیم درآمدی از صادرات داشته باشیم.
تاثیر تحولات منطقه‌ای بر امنیت انرژی
بهروزی‌فرد تاکید کرد: همچنین هرگونه ارتباط اقتصادی با کشورهای منطقه و دنیا، می‌تواند به‌نفع کشور باشد. به‌طورکلی، هر میزان که ارتباط ما با کشورهای دنیا، وسیع‌تر، گسترده‌تر و حجم مبادله‌هایی که انجام می‌گیرد، بیشتر باشد؛ هم قدرت بالاتری خواهیم داشت و هم کمتر تحت‌تاثیر تحولات منطقه‌ای در رابطه با تامین امنیت انرژی قرار می‌گیریم که چنین چیزی کاملا بدیهی است. این کارشناس در ارتباط با تاثیر تحریم‌ها بر فروش نفت ایران گفت: چنین تحریم‌ها و اعمال فشارهایی که بر ایران تحمیل شده، بسیار اسفناک و امکان سرمایه‌گذاری و توسعه بالادستی را از ما گرفته، به این معنی که متناسب با ذخایری که در اختیارمان است، نتوانسته‌ایم ظرفیت تولید را برای کشور ایجاد کنیم. وی در پایان گفت: رتبه‌های دوم و سوم ذخایر گاز و نفت جهان در اختیار ایران است و باید جایگاه بسیار بالاتری در بازارهای انرژی دنیا داشته باشیم، اما متاسفانه این جایگاه را نداریم. این موضوع اول به این دلیل است که ما به‌خاطر مشکلات موجود نتوانستیم در بالادست هزینه کنیم و به فناوری و دانش فنی روز دسترسی داشته باشیم. مورد بعدی که حائزاهمیت بوده، این است که نتوانستیم مبنای اقتصاد کشور را برپایه بهینه‌سازی مصرف انرژی قرار دهیم، در نتیجه این موضوعات باعث شد تا متناسب با ذخایر خودمان تولید انرژی در کشور ما انجام نگیرد. اگر برای چنین چالش‌هایی در کشور چاره‌جویی و برنامه‌ریزی نشود، در نهایت کشور باوجود منابع عظیم نفتی و گازی به یک واردکننده انرژی در سال‌های آینده تبدیل خواهد شد.
احداث نیروگاه‌های جدید هزینه‌بر است
حسین افضلی، کارشناس انرژی در رابطه با ناترازی برق به صمت توضیح داد: بخشی از تلاش‌های دولت برای حل مشکل ناترازی‌های برق، معطوف به طرح‌های تشویقی و تنبیهی و این موضوع باعث شده تا بسیاری از مصرف‌کنندگان در بخش‌های خانگی و صنعتی، مصرف خود را کاهش دهند و در ازای این اقدام پاداش دریافت کنند. از طرفی، ضرورت دارد دولت به همین اقدام اکتفا نکند و در کنار موضوع یادشده، برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برنامه‌ریزی و در کنار افزایش توان نیروگاه‌های برق در سراسر کشور، مشکل ناترازی برق را حل کند. همچنین، با صادرات انرژی و استفاده از ظرفیت‌های موجود، ورود ارز به کشور زمینه‌سازی شود. این کارشناس افزود: احداث نیروگاه‌های جدید می‌تواند به بخش اقتصادی کشور کمک شایانی کند، اما در بیشتر کشورهای دنیا کنترل مصرف انرژی در ساعات اوج مصرف برق باعث شده تا احداث نیروگاه‌های جدید در دستور کار قرار نگیرد؛ چراکه در واقعیت این اقدام بسیار هزینه‌بر است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلانی در حوزه‌های مختلف دارد. وی در ادامه گفت: احداث نیروگاه برق به ۲ صورت امکان‌پذیر است. در حالت اول، بخش خصوصی متولی احداث نیروگاه می‌شود و دولت مجبور می‌شود با هزینه بسیار بیشتر برق خریداری کند و در حالت دوم، خود دولت برای احداث نیروگاه دست‌به‌کار می‌شود که هزینه زیادی دارد. به هر حال، در هر دو حالت، چالش‌های زیادی برای دولت به‌همراه دارد، چراکه تمام هزینه‌های اضافی به دوش دولت و مردم می‌افتد و ممکن است دولت با کسری بودجه روبه‌رو شود.
بهره‌وری در مصرف برق
افضلی خاطرنشان کرد: بهره‌وری انرژی در همه حوزه‌ها باید افزایش یابد و از سرمایه‌های ملی به بهترین نحو استفاده شود. در سال‌های گذشته، تفاهمنامه‌ها و قراردادهای موثری در حوزه انرژی برق منعقد شد و اگر این همکاری‌ها در بخش‌های مختلف ادامه‌دار شود، می‌تواند اعداد و ارقام چشمگیری را در صرفه‌جویی مصرف انرژی پدید آورد.
افضلی در رابطه با ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر برای حل مشکل ناترازی برق در کشور به صمت گفت: استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی که در بسیاری از کشورها نقش بسزایی در تولید برق دارند، بسیار موثر است و می‌تواند مشکل ناترازی را تا درصد بسیار زیادی حل‌وفصل کند، اما باید در نظر گرفت که استفاده از این تکنولوژی نیز به هزینه و زمان بسیار زیادی نیاز دارد و در بهترین حالت، ۱۵ سال طول می‌انجامد تا پنل‌های خورشیدی در کشور برای تولید انرژی مستقر شوند.
وی در پایان به صمت گفت: در مجموع، فعالیت‌هایی که وزارت نیرو و مردم با مشارکت هم انجام دادند، باعث شده است تا فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی انجام گیرد و بسیاری از افرادی که در گذشته جزو پرمصرف‌ها بودند، با تغییر الگوی مصرف به صرفه‌جویی در مصرف انرژی کمک شایانی کنند، به‌طوری‌که استفاده از لوازم‌خانگی پرمصرف در ساعات اوج مصرف تاحدودی کاهشی شده، اما تمام این موضوعات به این معنی نیست که کشور در زمینه صرفه‌جویی مصرف انرژی به نقطه راضی‌کننده‌ای رسیده است، چراکه هنوز مصرف برق بالاست و جای کار دارد.
سخن پایانی
نقش‌آفرینی فرآورده‌های نفتی به‌عنوان منبع درآمد برای کشور ما از اهمیت بسزایی برخوردار است و بررسی میزان وابستگی بودجه کشورها به درآمدهای نفتی می‌تواند دولت‌ها را در سیاست‌گذاری‌های پولی و مالی و برنامه‌های زیربنایی و توسعه‌ای کمک کند. تحقق افزایش تولید گاز و نفت طی یک دوره هشت‌ساله به روزانه ۱.۵ میلیون مترمکعب و رسیدن تولید نفت به رقم ۵.۷ میلیون بشکه از برنامه‌های وزارت نفت بوده که از ابتدای دولت سیزدهم برای اجرای آن اقدام‌های شاخصی انجام شده است که اگر ادامه‌دار شود، نه‌تنها در حوزه گاز بلکه در بحث ناترازی برق و بنزین نیز مشکلات یکی پس از دیگری حل می‌شوند. امید است با تلاش مسئولان و نهادهای ذی‌ربط، تولید انرژی در کشور ما افزایش پیدا کند و مشکل ناترازی برای همیشه به فراموشی سپرده شود، اما باید دولت در نظر بگیرد که زمان محدود است و زمان‌بندی را هم در نظر بگیرد. / روزنامه صمت
