اکوایران: جدیدترین مطالعه بازوی پژوهشی مجلس نشان می‌دهد، بیش از ۶۰ درصدی اهداف صادرات غیرنفتی در برنامه ششم توسعه محقق نشده است.
به گزارش اکوایران، مرور تازه‌ترین مطالعه مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «پویایی شناسی رقابت پذیری تولیدات داخلی» نشان می‌دهد؛ ۵۴ درصد صادرات صنعتی کشور بر پایه محصولات منبع محور است. از طرفی سهم صادرات صنعتی با فناوری بالا فقط ۰.۵ درصد است. شاخص تمرکز صادراتی هم به طور مشخص برای سال ۱۴۰۰ برابر با ۰.۱۳ گزارش شده است.
داده‌های این گزارش نشان می‌دهد، سهم ایران از صادرات جهانی حدود ۰.۳ درصد است. برمبنای این پژوهش، بیش از ۶۰ درصدی اهداف صادرات غیرنفتی در برنامه ششم توسعه و تمرکز بیش از ۹۰ درصدی صنایع تولیدی بر بازار داخل بوده است. به تعبیر دیگر در دولت دوم حسن روحانی و در دولت اول ابراهیم رئیسی که یک سال و هشت ماه از آن باقی مانده است؛ کمتر از نیمی از اهداف صادرات غیرنفتی محقق شده است.
آنچه باید محقق می‌شد
بر اساس این گزارش در برنامه ششم توسعه رشد ۸درصدی تولید ناخالص داخلی و رشد سالانه صادرات غیرنفتی ۲۱.۷ درصدی (کالا و خدمات بدون میعانات گازی) پیش‌بینی شده بود تا میزان صادرات از ۴۲ میلیارد دلار در سال ۹۵ به ۱۱۲.۷ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ افزایش پیدا کند، اما این پیش‌بینی محقق نشد. در واقع تولید ناخالص داخلی کشور به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ در سال ۱۴۰۰ نسبت به مقدار مشابه در سال ۱۳۹۵ تغییر چندانی نداشــت و میزان صادرات غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۸.۶ میلیارد دلار بود و نسبت به سال ۱۳۹۵ فقط حدود ۱۶ درصد رشد داشته است.
به علاوه ترکیب صادرات صنعتی کشور نیز نشان می‌دهد، در سال ۱۳۹۹ بیش از ۵۴ درصد محصولات صادرات صنعتی کشور منبع‌محور و شامل فرآورده‌های حاصل از نفت و گاز و محصولات شیمیایی، کانی‌های فلزی و غیرفلزی و محصولات کشاورزی بوده و فقط ۵ درصد از صادرات صنعتی کشور با فناوری بالا بوده است. این موضوع از ضعف رقابت‌پذیری در اقتصاد، حکایت دارد. البته خود آن هم، ناشی از ضعف تولید، ضعف ســرمایه‌گذاری و سهم کم روش‌های تولیدی دانش‌بنیان است.
وضعیت ایران و ترکیه
مقایسه شاخص‌های جهانی صادرات ایران و کشورهای رقیب همسایه نیز حاکی از سهم پایین ایران در عرصه رقابت‌پذیری تولیدات در دنیاسـت. برای نمونه روند تغییرات تنوع محصولات صادراتی دو کشــور ایران و ترکیه طی سال‌های ۱۳۷۹ الی ۱۳۹۸ نشان می‌دهد، اقتصاد ترکیه، در طول ۲۵ سال گذشته موفق به تنوع‌بخشی و افزایش پیچیدگی تولید و صادرات خود شده است، درحالی‌که ایران در این دوره عمدتاً صادرکننده مواد خام و منابع معدنی باقی مانده است.
در سال ۱۴۰۰ سهم ایران از صادرات جهانی حدود ۰.۳ درصد بوده و شاخص تمرکز صادراتی ایران حدود ۰.۱۳ است. درحالی‌که ترکیه، ســهم حدود یک درصدی از بازار جهانی داشته و شــاخص تمرکز صادراتی آن نیز حدود ۰.۰۳ اســت. نمره بالای شاخص تمرکز، نشان‌دهنده تنوع پایین کالاهای صادراتی یک اقتصاد و ضرورت تغییر ساختار تولید و تجارت آن است.
